POWIĘKSZENIE TARCZYCY
Guz tarczycy charakteryzuje się tym, że towarzyszy w ruchach tarczycy podczas głębokiego oddychania, przełykania i podczas kaszlu; jedynym wyjątkiem jest stan, w którym rozmiar guza jest zbyt duży, lub wówczas, gdy nowotwór złośliwy czy proces zapalny spowoduje powstanie zrostów uniemożliwiających pionowe ruchy, albo gdy chorego napromieniano promieniami rentgenowskimi, które również powodują powstanie zrostów. W okresie miesiączkowania i ciąży tarczyca powiększa się, lecz rzadko w takim stopniu, aby spowodować pojawienie się zaburzeń.
Struma colloides (wole koloidowe; struma simplex; struma parenchymatosa nontoxica; struma adolescentium). Cechy. Czasem powstaje niebolesne symetryczne powiększenie obu płatów i cieśni tarczycy, które w dotyku jest gładkie lub miękko-guzkowate (struma parenchymatosa), lub też może być nieregularnego kształtu z guzkowatymi nierównościami o zmiennej twardości, p:zy czym zwykle powiększenie zaznacza się bardziej w jednym płacie w porównaniu z drugim (struma colloides nodosa). Niekiedy rozwijają się torbiele retensyjne lub pokrwotoczne, tworząc miękkie, gładkie i kuliste, czasem chełboczące guzy. Cały gruczoł względnie jeden jego płat osiąga niekiedy duże rozmiary.
Początek między 15 a 25 rokiem życia; występowanie głównie w okolicach usposabiających do wola; rzadko pojawiają się objawy uciskowe (duszność, szczególnie w nocy, szmer syczący podczas wdechu i kaszel, utrudnienie połykania, chrypka); niekiedy pojawia się nagły wzrost objętości (krwotok); normalna lub nieco obniżona podstawowa przemiana materii; cofnie się zmian małych, miękkich, wczesnych pod wpływem leczenia jodem, wyciągami z tarczycy łub tyroksyną.
Struma adenomatosa. Cechy. Stwierdza się niebolesne, asymetryczne powiększenie tarczycy z jednym lub wieloma okrągławymi guzami wyczuwalnymi palpacyjnie. Guzami tymi mogą być miękkie, zbite lub nawet kamienisto twarde torbiele, zależnie od zmian wstecznych, jakie w nich powstały (torbiele, wylewy krwawe, zwapnienia).
Pojawienie się zmian po raz pierwszy między 15 a 20 rokiem życia; początkowo podstawowa przemiana materii nieco obniżona; często po 40 roku życia powstają objawy nadczynności tarczycy (thyreotoxicosis, adenoma toxicum) z drżeniem rąk, zaczerwienieniem i wilgotnością skóry, przyspieszeniem tętna, utratą wagi i siły, objawami sercowo-naczyniowymi (niemiarowość, kołatanie, duszność, obrzęk, wysokie ciśnienie krwi), zwiększoną podstawową przemianą materii oraz zwiększonym poziomem jodu związanego z białkiem w surowicy; w niektórych przypadkach objawy uciskowe (gdy wole jest duże lub zamostkowe).
Struma mixta (colloido-adenomatosa). Cechy. Ten typ wola może przyjmować postać bezbolesnego, symetrycznego powiększenia z małymi rozrosłymi grudkowatymi, względnie nieregularnymi guzowatymi tworami; gruczolaki mogą się bardziej uwidaczniać po zmniejszeniu zawartości koloidu przez bardzo ostrożne podawanie jodu (może zapoczątkować nadczynność tarczycy w tym typie wola).
Struma toxica diffusa primitiva (morbus Gravesi; hyperthyreosis piimaria). Cechy. Badaniem stwierdza się niebolesne, symetryczne, miękkie, lecz zbite, grudkowate, rzadko bardzo duże powiększenie, zwykle z. objawami wzmożonego unaczynienia, co uwidacznia się jako tętnienie, mruk i szmer. Prawy płat może być większy od lewego. Wielkość tarczycy może się czasem zmieniać, lecz nie zawsze proporcjonalnie do ciężkości objawów.
Występowanie zwykle w trzeciej lub czwartej dekadzie życia; wytrzeszcz lub nieruchomość spojrzenia; przyspieszenie akcji serca; drżenie rąk; drobnofaliste objawy oczne (von Graefego, Stellwaga, Möbiusa, Joffroya); nerwowość; zaczerwienienie skóry i zwiększone pocenie się; utrata wagi i siły; wzrost ciśnienia krwi względnie wysokie ciśnienie skurczowe; nieznoszenie gorąca; bywają przełomy toksyczne z wymiotami i biegunką; zwiększenie podstawowej przemiany materii; zwiększona zawartość w surowicy jodu związanego z białkiem; zwiększone wychwytywanie jodu radioaktywnego.
Tumor malignum glandulae thyreoideae (zwykle rak). Cechy. Stwierdza się twarde, guzkowate i nieregularne obrzmienie tarczycy, przy czym może być ona tkliwa na ucisk. Z biegiem czasu guz się powiększa, staje się kamienisto twardy i nieprzesuwalny. Skóra ulega zaczerwienieniu i zrasta się z guzem.
Stopniowe lub gwałtowne zwiększenie szybkości wzrostu guzowatego, długo istniejącego powiększenia tarczycy u pacjenta powyżej 35 lat; objawy uciskowe (zmieniony głos, kaszel z wykrztuszaniem śluzu, trudności w przełykaniu, duszność); ból w okolicy tarczycy, zwykle w szyi, lub promieniujący do uszu albo pleców; wyniszczenie; przerzuty (szczególnie do płuc, czaszki, mózgu oraz do wątroby).
Hyperaemła glandulae thyreoideae. Cechy. Gruczoł jest symetrycznie powiększony, zwykle tylko w niewielkim stopniu.
Współistnienie schorzenia serca, niedokrwistości, dojrzewania płciowego, miesiączki, ciąży, guza śródpiersia, nadmiernego wysiłku lub czynnika emocjonalnego; nie zmieniona podstawowa przemiana materii.
Thyreoiditis acuta. Cechy. Ostre, nieropne lub rozlane zapalenie tarczycy jest samoistnie powstającym zapaleniem tego gruczołu, manifestującym się powiększeniem tarczycy, bólem, tkliwością na obmacywanie; stwierdza się je zwykle w przebiegu ostrego procesu infekcyjnego.
Współistniejący lub poprzedzający to zapalenie ostry proces infekcyjny; czasem duszność i utrudnienie połykania; ustępowanie stanu zapalnego bez zropienia lub wytworzenia ropnia.
Thyreoiditis subacuta. Cechy. W ostrej postaci podostrego zapalenia tarczyca jest zbita, tkliwa i zwykle rozlanie powiększa dwu- lub trzykrotnie w porównaniu z normą. W niektórych przypadkach zbitość i tkliwość są początkowo zlokalizowane, lecz później rozprzestrzeniają się. W postaci przewlekłej ból i tkliwość są nieznaczne, powiększenie jednak jest podobne do występującego w odmianie ostrej.
Zbity, tkliwy gruczoł; współistniejące względnie poprzedzające zakażenie górnych dróg oddechowych, odra, szkarlatyna lub zimnica; schorzenie występuje jedynie u osób w średnim wieku; ostra postać: gorączka, poty nocne, dreszcze, utrata wagi, uczucie zmęczenia fizycznego i znużenie, objawy uciskowe, objawy nadczynności tarczycy (nerwowość, drżenie rąk); osłabienie, nieznoszenie gorąca, kołatanie serca, przyspieszenie akcji serca); przyspieszenie OB, niewielkie wychwytywanie radioaktywnego jodu względnie brak wychwytywania, normalna podstawowa przemiana materii; postać przewlekła: minimalne objawy ogólne, tętno normalne, przyspieszenie OB, słabe wychwytywanie radioaktywnego jodu, normalna podstawowa przemiana materii.
Thyreoiditis chronica. Cechy. Rozróżnia się trzy typy przewlekłego zapalenia tarczycy: Struma Hashimoto (struma lymphomatosa), struma Riedeli i struma fibrosa. Podczas badania stwierdza się powiększoną i twardą tarczycę, która często umiejscawia się za mostkiem. U niektórych chorych istnieje umiarkowanie różna tkliwość.
Przebieg przewlekły; obecność przewlekłego zakażenia (kiła; gruźlica; promienica; choroby układu oddechowego itp.); objawy uciskowe; spotyka się zwykle u kobiet w średnim wieku lub starszych; symetryczne powiększenie gruczołu (morbus Hashimoto); utrata zwykłego kształtu, lecz gruczoł pozostaje gładki i jest tkliwy (morbus Riedeli); czasem objawy podmiotowe i przedmiotowe obrzęku śluzowatego.
Struma medicamentosa. Cechy. Tarczyca powiększona, miernie zbita, czasami guzowata, bywa niekiedy następstwem podawania leków przeciwtarczy-cowych, siarkocyjanianów lub kobaltu.
Mniej częste przyczyny. Gummata; sarcoma; adenoma malignum; tubercu-losis glandulae thyreoideae; cretinismus endemicus (hypodysthyreosis de
Quervaini); acromegalia; myxoedema (powiększenie czasem); apoplexia glan-dulae thyreoideae (ostry ból i nagle powstające obrzmienie, spowodowane pęknięciem miażdżycowo zmienionego naczynia wewnątrz torebki, zwykle w wolu koloidowym lub miąższowym).