ZANIK NERWU WZROKOWEGO
Zanik nerwu wzrokowego może być pierwotny lub wtórny. W zaniku pierwotnym wziernikowaniem stwierdza się, że granice nerwu są ostre, zagłębienie fizjologiczne głębokie z widoczną blaszką sitowatą, zabarwienie tarczy jest białe lub szarawe, tętnice prawidłowej szerokości lub węższe. Przy wtórnym zaniku nerwu wzrokowego, który powstaje po zapaleniu lub obrzęku, granice tarczy są zatarte i nieregularne, zagłębienie fizjologiczne wypełnione, zabarwienie tarczy wyraźnie białe, tętnice zwężone, często z białymi otoczkami. Stwierdza się obniżenie lub całkowitą utratę wzroku, zmiany w polu widzenia i zaburzenia w odczuwaniu barw. Trzeba pamiętać, że zabarwienie tarczy nerwu wzrokowego może być różne u ludzi zdrowych, u których tarcza może wyglądać na zanikową na skutek zmian wrodzonych lub starczych, lecz pole widzenia i ostrość wzroku są w tych przypadkach prawidłowe.
Zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego (neuritis optica). Cechy. Długo trwająca tarcza zastoinowa, lak samo jak zapalenie nerwu wewnątrz-lub pozagałkowe, może doprowadzić do wtórnego zaniku nerwu wzrokowego. Może dojść do ślepoty, lecz rokowanie w tej postaci jest pomyślniejsze niż w prostym lub pierwotnym zaniku nerwu i zależy od ilości zachowanych włókien nerwowych nie uszkodzonych przez chorobę wywołującą.
Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego i tarczy zastoinowej.
Wiąd rdzenia (tabes dorsalis). Cechy. Zanik nerwu wzrokowego (pierwotny) może być najwcześniejszym objawem. Zwykle postępuje i w ciągu 3 do 5 lat doprowadza do całkowitej ślepoty. Tarcza nerwu wzrokowego jest szara, lecz granice jej pozostają wyraźne i ostre.
Porażenie postępujące (paralysis progressiva; dementia parałytica). Cechy. Czasami spotyka się pierwotny zanik nerwu wzrokowego, podobnie jak w wiądzie rdzenia.
Stwardnienie rozsiane (sclerosis disseminata). Cechy. W wielu przypadkach występuje pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Doprowadza ono do zaniku nerwu wzrokowego z czasową lub trwałą utratą widzenia centralnego, chociaż ślepota jest bardzo rzadko całkowita. Charakterystycznym dla tego rodzaju zaniku jest najczęściej zblednięcie skroniowej połowy tarczy. Występuje w 50% przypadków. Przebieg może być nietypowy z okresową poprawą widzenia. Tarcza nerwu wzrokowego nigdy nie wykazuje szarego zabarwienia, tak charakterystycznego dla zaników tabetycznych, a naczynia krwionośne na dnie oka są na ogół nie zmienione i rzadko wykazują objawy zapalne.
Zatrucie alkoholem metylowym. Cechy. Zapalenie nerwu wzrokowego z następowym zanikiem może być spowodowane bądź to jednorazowym, bądź też powtarzającym się piciem alkoholu metylowego. Doprowadza do całkowitej ślepoty.
W wywiadzie picie alkoholu metylowego; ból głowy; zawrót głowy; zaburzenia żołądkowo-jelitowe; śpiączka.
Akromegalia. Cechy. Nowotwory przysadki często powodują upośledzenie widzenia, połączone z częściowym lub całkowitym zanikiem nerwu wzrokowego. Z reguły występują ubytki w polu widzenia, najczęściej w postaci niedowidzenia połowiczego dwuskroniowego, przy czym zwężenie pola widzenia występuje od strony skroniowej do wewnątrz i od góry ku dołowi. Mogą wystąpić mroczki i nieregularne ubytki w polu widzenia.
Dziedziczny zanik nerwu wzrokowego (choroba Lebera). Cechy. Może wystąpić zanik nerwu wzrokowego (częściej u młodych mężczyzn, zwykle jako cecha recesywna, pozornie bez przyczyny) obejmujący pęczek tarczowo-plam-kowy. Stwierdza się mroczek centralny.
Cecha dziedziczna; obustronna utrata widzenia; mroczek środkowy; trwałość upośledzenia widzenia; występowanie u młodych mężczyzn.
Zanik nerwu pochodzenia siatkówkowego i naczyniówkowego. Cechy. Tarcza nerwu wzrokowego ma zabarwienie szarawoczerwone lub żółte z odcieniem woskowym. Granice tarczy są nieco zatarte, naczynia bardzo wąskie, a na dnie stwierdza się objawy przebytego zapalenia siatkówki i naczyniówki.
W wywiadzie postępujące upośledzenie widzenia z kurzą ślepotą. Widzenie centralne pozostaje bardzo długo zachowane, aż w końcu dochodzi do całkowitej ślepoty.
Przewlekłe pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Cechy. Początkowo nie stwierdza się żadnych zmian w tarczy nerwu wzrokowego; w okresach późniejszych bardzo często występuje zblednięcie skroniowej części tarczy. W niektórych przypadkach w końcu dochodzi do zaniku nerwu wzrokowego, w którym tarcza jest wybitnie biała lub szarawa, czasami z odcieniem niebieskawym, o brzegach nieregularnych i nieco zatartych ze znacznym zwężeniem naczyń najmniejszego kalibru, z tkanką łączną, pokrywającą powierzchnię tarczy. Tętnice są wąskie, żyły normalnego kalibru i z reguły wężykowate. Zarówno tętnice, jak i żyły bywają otoczone białymi osłonkami.
W wywiadzie często nadużywanie tytoniu, alkoholu lub też jednego i drugiego; stopniowe obniżanie się ostrości wzroku, przy czym zaburzenia widzenia występują najwyraźniej w jasnym oświetleniu; mroczek centralny dla barwy czerwonej i zielonej; powolne postępowanie choroby.
Jaskra. Cechy. Po pewnym czasie trwania choroby wzmożone ciśnienie śródgałkowe powoduje powstanie zagłębienia tarczy nerwu wzrokowego, doprowadzając do wytworzenia się głębokiej „studni" z ostrymi lub nawisającymi brzegami (zagłębienie jaskrowe), nad którymi naczynia zaginają się ostro na brzegu, lecz pojawiają się znowu na dnie zagłębienia. Występuje zanik nerwu wzrokowego, tarcza ma wygląd blady, lub w późniejszych okresach zielonkawy, albo niebieskawy i często jest otoczona przez białawy pierścień zanikłej naczyniówki.
Idiotismus familiaris amauroticus. Cechy. W większości przypadków występuje zanik nerwu wzrokowego z postępującym upośledzeniem widzenia, doprowadzającym do całkowitej ślepoty. Występuje' charakterystyczny obraz zmian w siatkówce.
Mniej częste przyczyny. Zimnica; obrzęk śluzowaty; stwardnienie tętnic, ciężkie krwotoki; zatrucie ołowiem; choroba Friedreicha; dziedziczna ataksja móżdżkowa; zapalenie opon mózgowych; zapalenie ucha środkowego; złamanie kości kanału nerwu wzrokowego; ropowica oczodołu; zamknięcie tętnicy środkowej siatkówki; zakrzep żyły środkowej siatkówki; złamanie kości oczodołu; zapalenie okostnej oczodołu; ostre poza gałkowe zapalenie nerwu wzrokowego; cukrzyca; grypa; tętniak uciskający na okolicę skrzyżowania nerwów wzrokowych; oxycephalia; scaphocephalia; wodogłowie wewnętrzne; trąd; wielkogłowie; oponiak sierpa; małogłowie; tętniak tętnicy ocznej; guz skrzyżowania nerwów wzrokowych; promienica oczodołu; wąglik; choroba Littla; nerwiako-włókniakowatość; guz lejka; gruźliczak mózgu; bruceloza; zakrzep tętnicy szyjnej; przetoka tętnicy szyjnej do zatoki jamistej; encefalopatia w nadciśnieniu tętniczym; zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego w przebiegu ospy wietrznej; choroba Albers-Schónberga (kość marmurowa); chon-drodystrofia; uraz tępy; cranium bifidum; spina bifida; wadliwe kostnienie kości czaszki i twarzy; torbiel bąblowca w oczodole; kostniak zatoki sitowej i czołowej; włóknista dysplazja czaszki; guz płata czołowego (zespół Foster--Kennedy); glejak nerwu wzrokowego; guz uchyłka czaszkowo-gardłowego; zapalenie pajęczynówki w okolicy skrzyżowania nerwów wzrokowych; guz oczodołu; choroba Pageta; guzkowe zapalenie okołotętnicze; niedokrwistość złośliwa; platybazja; czerwienica; glejak siatkówki; sarcoidosis; choroba Handa-Schiillera-Christiana; jamistość rdzenia i jamistość opuszki; zatrucie tlenkiem węgla; zatrucie czterochlorkiem węgla.