PRÓBA ROZCIEŃCZANIA
Równolegle do próby zagęszczania (a przy zastosowaniu oryginalnej metody Volharda — w ciągu tej samej doby — p. niżej) wykonuje się zwykle tzw. próbę wodną lub rozcieńczeniową, określającą zdolność nerek do szybkiego wydalania, w postaci bardzo rozcieńczonego moczu, pobranej doustnie na czczo wody w ilości 1500 ml. Otóż normalnie zdolność ta istotnie zależy od ilości wypitej wody i polega na tym, że cała ta ilość, nieraz nawet ze sporą nadwyżką, jak mogliśmy się wielokrotnie przekonać przy przeprowadzaniu naszej próby wodno-sercowej (Fejgin), wydalona zostaje w ciągu następnych 3, najwyżej 4 godzin. Jednak główna masa wody zostaje wydalona już w ciągu pierwszych 2 godzin po wypiciu, a ciężar właściwy poszczególnych porcji moczu obniża się do 1002, a nawet 1001. W razie upośledzenia zdolności rozcieńczania badany wydala w ciągu 4 godzin tylko część wypitej wody, a c. wł. wszystkich porcji moczu utrzymuje się zazwyczaj powyżej 1010.
W chorobie nadciśnieniowej często zdolność wydalania wody nie jest upośledzona aż do ostatnich okresów choroby. Zwykle zdolność rozcieńczania zachowana jest długo, pomimo że nerki utraciły już zdolność zagęszczania moczu powyżej 1010. Wreszcie i rozcieńczanie ulega ograniczeniu i c. wł. moczu, niezależnie od ilości spożywanej wody, ustala się na poziomie 1010 (izostenuria). Prawdopodobnie utrata zdolności rozcieńczania zależy również od zmniejszenia liczby czynnych nefronów w końcowych okresach choroby nadciśnieniowej, chociaż właściwa przyczyna ostatecznego ustalenia się c. wł. moczu na poziomie 1010 nie jest znana (Goldring). Złożone mechanizmy pozanerkowe, które wpływają na wydalanie wody z ustroju, nie pozwalają dokładnie interpretować wahania zdolności rozcieńczania. W okresie zdrowienia po ostrym zapaleniu kłębków nerkowych zdolność rozcieńczania może szybko powrócić do normy, podczas gdy zagęszczanie pozostaje upośledzone w ciągu wielu miesięcy. Z tego wynika, że stwierdzenie zdolności rozcieńczania nie ma większego znaczenia w ocenie stanu czynnościowego nerek i rzadko kiedy pozwala uzyskać dodatkowe dane, których by nie można było otrzymać na podstawie obrazu klinicznego i próby zagęszczania. Dlatego też, zda-r niem Fishberga, rzadko zachodzi konieczność wykonywania tej próby, zwłaszcza że często jest ona źle znoszona przez chorych.
Główną przyczynę upośledzonego wydalania wody i niedostatecznego rozcieńczania moczu widzi Fishberg w uszkodzeniu kłębków i zmniejszeniu przesączania. Jeżeli zaś, jak to często bywa, towarzyszy temu zjawisku uszkodzenie kanalików, wówczas stwierdza się jednocześnie utrzymywanie się stosunkowo wysokich ciężarów właściwych moczu w próbie rozcieńczenia i stosunkowo niskich w próbie stężania. Jeżeli jednak pomimo zmniejszenia filtracji czynność kanalików pozostaje zachowana, jak to się zdarza np. w początkowych okresach ostrego kłębkowego zapalenia nerek i w tak zwanej przez Fishberga „azocicy przednerkowej" (uporczywe wymioty lub biegunki z hipochloremią), wówczas utrzymywanie się. skąpomoczu i stosunkowo wysokiego ciężaru właściwego moczu w próbie rozcieńczania współistnieje z dobrym wynikiem próby zagęszczania. Na wynik próby rozcieńczania wybitny wpływ mają w ogóle czynniki pozanerkowe, wtórnie zmniejszające filtrację kłębkową i wywołujące azocicę przednerkową. Do tych czynników zalicza Fishberg poza wspomnianymi już stanami hipochloremii wskutek wymiotów lub biegunek, poważne schorzenia wątroby i dróg żółciowych, stany śpiączkowe i przedśpiączkowe w cukrzycy, przełomy w niedomodze nadnerczy, stany zapaści (wstrząsu) po urazach, zabiegach operacyjnych, ciężkich zakażeniach, oparzeniach, rozległych zawałach serca, znacznych utratach krwi oraz — rzadziej — przewlekłą zastoinową niedomogę krążenia.