Congelatio (simplex et altitudinis). Cechy. Po szkodliwie nadmiernym ozię­bieniu palce są bardziej białe niż normalnie, niebolesne, znieczulone, obwo­dowa ich część obumiera, a po przejściu doby zabarwienie palców przyjmuje kolor ciemnoczerwony do czerwonawoczarnego lub zielonkawoczarnego. Czę­sto rozwija się sucha zgorzel, rozciągając się poza rozległe uszkodzenia głę­biej leżących tkanek. Jeśli palec, który nie jest tak zmrożony, przenieść nagle do ciepłego otoczenia, powstaje przekrwienie po dotarciu do przemro­żonych tkanek krwi, wytwarzają się pęcherze i może pojawić się wilgotna zgorzel. Combustiones. Cechy. Gdy oparzenia skóry wskutek działania na nią ciał stałych płynnych lub gazowych o ciepłocie przekraczającej tolerancję skóry są rozległe, występuje oddzielanie się zmartwiałych tkanek wskutek powsta­nia wilgotnej zgorzeli. W wywiadzie — oparzenie wskutek działania ciał stałych, płynnych lub gazowych. Zgorzel chemiczna. Cechy. Zgorzel może powstać z powodu rozlania sub­stancji żrących (kwasy) na skórę lub przez nieostrożne stosowanie nie­bezpiecznych środków leczniczych. Najczęstszym przykładem tych ostatnich jest zgorzel wywołana nierozważnym użyciem preparatów zawierających fe­nol na palce lub dłonie; w tym przypadku zgorzel powstaje powoli, często nieboleśnie (z powodu miejscowo znieczulającego działania fenolu), oraz nie jest rozpoznawana do chwili powstania trwałych zmian związanych z wielo­krotnym używaniem preparatu. Zajęta okolica jest początkowo ciemnoszara lub brązowa, a w miarę wysychania i marszczenia się tkanek staje się coraz ciemniejsza, przyjmując w końcu zabarwienie prawie czarne. W ciągu kilku dni ustala się linia demarkacyjna między obumarłymi a żywymi tkankami, przy czym te ostatnie są nieco obrzmiałe. Niekiedy powstaje utrata tylko powierzchownej warstwy skóry bez trwałych blizn, czasem jednak może być zniszczona skóra właściwa względnie głębiej leżące tkanki, włączając w to kości. W wywiadzie — używanie fenolowych opatrunków lub przypadkowe oparzenia kwasami. Syndroma Raynaudi et morbus Raynaudi. Cechy. Owrzodzenie z powierz­chowną zgorzelą jest rzadkie i w większości przypadków występuje późno W przebiegu tego schorzenia, chociaż czasami może pojawić się wkrótce po wystąpieniu objawów. Zmiany mogą być początkowo symetryczne lub nie­symetryczne, zwykle powierzchowne i ograniczone do opuszek palców, lecz w stanach zaawansowanych mogą powstać zniszczenia kości oraz absorpcja końców obwodowych paliczków z bardziej rozległą zgorzelą. Drobne obszary zgorzeli mogą pojawić się z powodu zakrzepów w naczyniach powierzchow­nych; zmiany goją się zwykle przez wytworzenie zagłębionych blizn lub doł­ków na opuszkach palców. Thromboangiitis obliterans (morbus Buergeri). Cechy. Zamknięcie tętnicy łokciowej lub promieniowej może być jednym z wczesnych objawów tego schorzenia, przy czym owrzodzenie z suchą zgorzelą palców nie jest w tym przypadku rzadkie. Gangraena traumatica. Cechy. Gdy palce dłoni uległy zmiażdżeniu, jak przy wypadku przemysłowym lub w innych sytuacjach rozległego zniszczenia tka­nek, mogą one, jeśli nie zostaną usunięte, ulec procesowi gnilnemu lub zgo­rzeli wilgotnej. Gangraena e compressione. Cechy. Zgorzel wywołana niedbałym zabandażo­waniem przedstawia się jako powierzchowna martwica, lecz może, jeśli dane okolice zostaną zakażone, rozszerzać się w głąb i wszerz. W wywiadzie — mocne obandażowanie lub unieruchomie­nie szyną danej części. Diabetes mellitus. Cechy. Postać zgorzeli, powstająca w kończynie górnej na tle cukrzycy, jest szybko rozprzestrzeniającym się zapaleniem tkanki łącz­nej luźnej, które wytwarza się najczęściej z powodu błahego uszkodzenia, a które rzadko tworzy ropę i daje w efekcie zgorzel wilgotną. Jeśli zgorzel pojawia się po urazie, brak objawów zwiastunowych. W przypadku samoist­nego powstawania zgorzeli skóry jest ona często poprzedzona bólem o cha­rakterze newralgicznym, szarym lub sinym przebarwieniem skóry, obniżeniem temperatury powierzchni, a niekiedy utratą czucia. Zgorzel jest często po­wierzchowna, ale może stać się głęboka, jeśli jest następstwem urazu lub owrzodzenia. Nadmierne pragnienie; nadmierne łaknienie; nadmierne wydalanie moczu; cukromocz; zwiększony poziom cukru we krwi; czasem w przebiegu zgorzeli aceton i kwas dwuoctowy w moczu; skłonność do po­wstawania śpiączki podczas trwania zgorzeli. Panaritium (paronychia). Cechy. Czasem do tych zmian dołącza się zgorzel tkanek miękkich opuszek palców. Panniculitis (z powodu zainfekowania rany, róży itd.). Cechy. Jeśli zapa­lenie to przechodzi w zgorzel, wszystkie objawy przedmiotowe zapalenia zarówno miejscowe, jak i ogólne nasilają się; obrzmienie powiększa się do dużych rozmiarów z powodu nagromadzenia się częściowo płynu, a częściowo gazu, który powoduje trzeszczenie przy ucisku. Zabarwienie przyjmuje odcień siny lub purpurowy. Z chwilą wytworzenia się zgorzeli objawy zapalenia mijają, pojawiają się pęcherze i odma podskórna z dużym obrzmieniem (zgo­rzel wilgotna). Z chwilą przejścia rany w zgorzel powierzchnia pokrywa się jakby żółtymi lub szarymi włóknami lnianymi, wydalana treść jest obfita i cuchnąca, a otaczające obszary w znacznym stopniu obrzmiewają i stopnio­wo oddzielają się w postaci martwiczych strzępów. W wywiadzie — rana względnie otarcie ręki lub palca; gorączka septyczna; powiększenie węzłów pachowych; czasem zapalenie na­czyń chłonnych; leukocytoza; nagłe ustąpienie bólu (szczególnie przemawia­jące za powstaniem zgorzeli). Zgorzel po napromienieniu promieniami rentgenowskimi. Cechy. Przewle­kłe, powolnie rozwijające się oparzenie może powstać na tle stałego działania promieni rentgenowskich, wiodąc w efekcie do utraty palców. Rozpoczynając się podobnie jak oparzenie zwykłe, stan ten rozszerza się, wytwarzając głę­bokie owrzodzenia i oddzielanie się martwiczo zmienionych tkanek. Czasem spotyka się suchą zgorzel palców. Występowanie u osób pracujących w polu działania pro­mieni rentgenowskich. Morbus Morvani. Cechy. W schorzeniu tym palce są miejscem nieboles-nych, niszczących zastrzałów, które rozpoczynają się w okolicach przyległych do podstawy paznokcia, prowadząc do martwicy końcowych paliczków i znacznego obrzmienia palców. Palec może być również utracony w wyniku zaburzeń troficznych spowodowanych jamistością rdzenia, której choroba Morvana jest specjalną postacią. Lepra. Cechy. Jako wynik uszkodzenia pól znieczulonych może dojść do wtórnej infekcji, wywołującej owrzodzenie i zgorzel. Mniej częste przyczyny. Ergotismus; embolia sive thrombosis; gangraena senilis (arteriosclerosis obliterans); gangraena postfebrilis; oedema malignum; costa cervicalis et syndroma musculi scaleni anterioris; lupus erythematodes disseminatus; gangraena post sympathectomiam; ligatura arteriae subclaviae, axillaris sive brachialis (z powodu dużego urazu); Polyarteriitis nodosa; ostre schorzenia zakaźne (zapalenie zakrzepowe tętnic palców z suchą zgorzelą); ukąszenia przez człowieka; zgorzel na tle zakażenia paciorkowcem hemoli-zującym.