Tarczą zastoinowa nazywamy bierny, niezapalny obrzęk tarczy nerwu wzro­kowego, bez względu na wywołującą ten stan przyczynę. W olbrzymiej więk­szości przypadków występuje ona przy podwyższeniu ciśnienia śródczaszko-wego. Tarcza zastoinowa jest spowodowana bez wątpienia czynnikami me­chanicznymi, ale dokładny mechanizm jej powstania nie jest całkowicie wy­jaśniony. Stwierdza się obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, która jest szarawa lub różowa, prążkowana, o zatartych granicach, z wypełnionym zagłębieniem fizjologicznym. Tętnice są wąskie, żyły rozszerzone i wężykowate, naczynia w niektórych miejscach są przykryte wysiękiem, wydają się jakby zagięte na brzegu tarczy. Ostrość wzroku czasami bywa obniżona; w ciężkich przy­padkach może wystąpić zanik nerwu wzrokowego. Pole widzenia jest zwykle zwężone obwodowo, zwłaszcza dla barw. Czasami występuje niedowidzenie połowicze lub mroczki. Nie ma bólu ani żadnych objawów zewnętrznych, badanie wziernikowe jest konieczne dla rozpoznania tego stanu. Tarcza za­stoinowa zwykle występuje obustronnie, lecz może być także jednostronna lub wyraźniejsza po jednej stronie. Guz mózgu. Cechy. Jest to najczęstsza przyczyna tarczy zastoinowej, która występuje w 60 do 80% guzów śródczaszkowych. Tarczę zastoinową spotyka się częściej w guzach leżących pod namiotem mózgu niż ponad. Szybkość na­rastania tarczy zastoinowej jest różna zależnie od szybkości rozrostu guza. Po odbarczeniu często występuje szybkie cofnięcie się tarczy zastoinowej. Tarcza zastoinową należy często do wczesnych objawów guza móżdżku. Guz rzekomy mózgu (pseudotumor cerebri). Cechy. Tarcza zastoinową, zawsze obustronna, stanowi najbardziej znamienny, a często jedyny objaw w tej chorobie. Patogeneza guza rzekomego jest w dzisiejszym stanie wiedzy tłumaczona obrzękiem mózgu powstałym z niewiadomej przyczyny. Ból głowy; tarcza zastoinową; wzmożone ciśnienie śród-czaszkowe; przy wentrykulografii komory małe lub prawidłowej wielkości; rzadko zmiany w polu widzenia. Krwiak podtwardówkowy (haematoma subdurale). Cechy. W takich przy­padkach często występuje tarcza zastoinową, w niektórych statystykach obecność jej stwierdzano u ponad 50% chorych. U dzieci występuje częściej i we wczesnych okresach,,natomiast u dorosłych należy do objawów późnych. Krwotok podpajęczynówkowy (haemorrhagia subarachnoidalis. Cechy. Tar­cza zastoinową należy do częstych objawów, jednak przeważnie występuje w późniejszym okresie. Zakrzep zatoki żylnej opony twardej. Cechy. Zakrzep septyczny zatoki ja­mistej prawie zawsze powoduje powstanie tarczy zastoinowej. W septycznym zakrzepie zatoki bocznej tarcza zastoinową, często obustronna, występuje w dużej ilości przypadków. Zakrzep aseptyczny zatoki podłużnej jest częściej spotykany u dzieci i zwykle powoduje powstanie tarczy zastoinowej. Samoistne nadciśnienie tęlnir:« (postać złośliwa). Cechy. Występuje wy­raźna tarcza zastoinową niewielkiego stopnia (neuroretinitis). Przewlekłe choroby nerek. Cechy. W przewlekłych chorobach nerek z nad­ciśnieniem tętniczym często występuje tarcza zastoinową. Gtówne Zatrucie ołowiem. Cechy. Często występuje tarcza zastoinową, zwłaszcza u dzieci. Mniej częste przyczyny. Guzy rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym,- wo­dogłowie (wrodzone lub nabyte); urazy czaszki ze złamaniem kości czaszki, a także bez złamania; śródmózgowy tętniak tętniczo-żylny; ostre zapalenie kłębków nerkowych; rzucawka; kiłowe zapalenie opon mózgowych; gruźlicze zapalenie opon mózgowych; nagminne zapalenie mózgu; nagminne zapalenie opon mózgowych; ropień mózgu; stożkogłowie; guzy oczodołu (mięsak, szpi-czak, naczyniak jamisty, czerniak, przerzuty guzów piersi i nadnercza); tęt­niak tętnicy ocznej; zapalenia i ropnie oczodołu; obrzęk tkanek oczodołu (obrzęk naczyniowo-nerwowy); nadczynność tarczycy; stany po wycięciu tarczycy; tępy uraz oczodołu; przetoka oczodołowa; ropne zapalenie zatok dodatkowych nosa; choroby krwi (blednica, małopłytkowość samoistna, cięż­ka niedokrwistość, gnilec, hemofilia, czerwienica, białaczka, sinica siatkówki, żółtaczka hemolityczna); ostre zakaźne zapalenie wielonerwowe (zespół Guillain-Barre); zwiększona ilość białek w płynie mózgowo-rdzeniowym; cho­roba Schildera; rozedma płuc; niedomoga serca; guzy śródpiersia; zimnica; choroba pappataci; choroba Addisona; stany padaczkowe; scaphocephalia; ciężkie krwotoki.