Należy odróżniać dwa rodzaje ruchów płuca; z jednej strony ruchy oddechowe, w których płuca dostosowują się do kształtu i pojemności klatki piersiowej, z drugiej — ruchy przy niezmienionej pojemności klatki piersiowej, które występować mogą w zmia­nach położenia ciała. Ruchy płuc w zmianie położenia ciała. W zmianie pozycji ciała z położenia na grzbiecie w położenie na brzuchu następują wydatne zmiany położenia i kształtu płuc. W zmianach tych lekkie płuca «pływają» poprzez przeponę na ciężkich trzewach brzucha. W położeniu na grzbiecie płuco przesuwa się wzdłuż przedniej ściany klatki piersiowej ku dołowi, podczas kiedy kopuły przepony w tylnej części klatki piersiowej przesuwają się ku górze, zwłaszcza w cza­sie wydechu. W położeniu na grzbiecie szczyt płuca przesuwa się do przodu. W zmia­nie położenia ciała na brzuch ruchy płuca odby­wają się w odwrotnym kierunku. Ustawienie przepony według obrazów rentgenowskich 60-letniego mężczyzny. Wg Hayeka. Również w płaszczyźnie poprzecznej następują istotne przesunięcia. W położeniu na grzbiecie lewa granica bezwzględnego stłumienia serca przesuwa się przyśrodkowo, prawie do lewego brzegu mostka. W położeniu na brzuchu natomiast przesuwa się ona bocznie aż do okolicy wierzchołka serca. W zmianie pozycji ciała z położenia na brzuchu w położenie na grzbiecie przedni brzeg płuca prze­suwa się więc silnie przyśrodkowo. Wiemy, że w po­łożeniu na grzbiecie serce a wraz z nim przełyk zbliżają się do kręgosłupa. Z wszystkich tych prze­sunięć należy wnioskować, że przy przyjmowaniu położenia na grzbiecie całe płuco obraca się dokoła swej długiej osi do przodu i przyśrodkowo. Z powyższego wynika, że przesunięcia te wywołują bierną zmianę kształtu płuca, zmianę, która ma bardzo istotny wpływ na wzajemne położenie płatów i zrazików. Ruchy oddechowe płuc. W ruchach tych odbywają się silne przesunięcia ostrych brzegów płuca, podczas kiedy szczyt płuca należy do najmniej ruchomych części. Powierzchnia boczna płuca przylegając do żeber i kręgosłupa biernie zmienia swe położenie w zależności od wdechowego unoszenia się żeber i prostowania kręgosłupa. Inaczej odbywają się ruchy oddechowe na powierzchniach płuca skierowanych do miękkich ścian jamy opłucnej. Dla odprężenia i częściowego unierucho­mienia płuca duże znaczenie ma mechanizm oddechowy przepony. W gruźlicy możemy je osiągnąć przez sztuczne «porażenie przepony>>. Daje się ono wykonać na szyi przecięciem nerwu przeponowego (phrenico-exaeresis) lub też lepiej zmiażdżeniem go, tak że w ciągu szeregu mie­sięcy, do czasu rozwoju nowych włókien ner­wowych, odpowiednia kopuła przepony, jako mechanizm oddechowy, przestaje funkcjono­wać. Ssanie (napięcie) płucne unosi rozkurczoną przeponę ku górze, w zmniejszonej przestrzeni płuco się odpręża, stwarzając korzystne warunki poprawy. Unoszenie przepony ku górze może zmniejszyć pojemność jamy klatki piersiowej o 400—800 ml, przy czym pojemność odde­chowa płuc zmniejsza się do 30%. Przepona porusza się bardzo nieznacznie wstępując wyżej ku górze pod wpływem wzmożonego ssania płucnego. Już niewielkie ruchy powłok brzusznych przez zmianę ciśnienia w jamie brzusznej poruszają porażoną przeponę. Oddechowe ruchy wnęki. Równolegle do ruchów oddechowych rozdwojenia tchawicy, o których mowa była wyżej (str. 70), odbywają się również oddechowe prze­sunięcia wnęki płuca. Podczas wdechu wnęka opuszcza się ku dołowi mniej więcej o wysokość jednego kręgu i to wdechowe opuszczanie się jej ma ogromne zna­czenie dla przewietrzania szczytu płuca. Przy słabym udziale przepony w ruchach oddechowych wnęka przesuwa się tylko nieznacznie i szczyt płuca przypuszczalnie jest słabo przewietrzany, natomiast w silnym opuszczaniu się przepony i opuszczaniu się wnęki szczyt płuca jest silniej przewietrzany, nawet kiedy pierwsze żebro nieznacznie tylko się porusza. Poza tym wnęka przesuwa się podczas wdechu w kierunku bocznym, o czym już była mowa. Ruch ten odbywa się równocześnie z rozciąganiem się oskrzeli i napię­ciem więzadła płucnego. Przesunięcie to ma znaczenie dla przewietrzania części płuc przylegających do śródpiersia (Hayek). Ruchy płatów i znaczenie płatowatości płuc. Szczelinowate przestrzenie surowicze wcięć międzypłatowych dozwalają na przesuwanie się płatów w stosunku do siebie; u osoby żywej ruchy te mogą być rentgenologicznie stwierdzone. Są to ruchy obrotowe, ponieważ płaty łączą się z sobą w obrębie wnęki. Płat górny obracając się dokoła wnęki może ślizgać się na płacie dolnym ku dołowi i ku górze; jest to jednak ruch względny, w klatce piersiowej bowiem wskutek małej ruchomości górnego otworu klatki piersiowej i dużej przesuwalności przepony w rzeczywistości przesuwa się płat dolny w stosunku do płata górnego ku górze i ku dołowi. W ruchach tych muszą się zmieniać rozmiary powierzchni stycznych płatów. Ruchy między płatem środkowym a górnym są w zasadzie mniejsze w związku z często występującym połączeniem obu płatów. Jak odbywają się przesunięcia płatów w stosunku do siebie podczas wdechu i wy­dechu, i czy w ogóle odbywają się przesunięcia oddechowe płatów, poglądy pod tym względem są podzielone. Według niektórych autorów w typie oddechowym miesza­nym, żebrowo-brzusznym, w którym jama klatki piersiowej powiększa się mniej więcej równomiernie we wszystkich kierunkach, płaty przesuwają się tylko nieznacznie w stosunku do siebie i kąty między oskrzelami nie ulegają większym zmia­nom. Inaczej natomiast jest, kiedy powiększenie klatki piersiowej odbywa się głównie w jednym kierunku, jak np. w czystym typie oddechowym brzusznym, czy w czystym typie oddechowym żebrowym. We wdechu brzusznym, kiedy wymiar długościowy płuca powiększa się w stosunku do wymiaru strzałkowego, płat dolny przesuwa się ku dołowi; we wdechu żebrowym, kiedy przeważa wymiar głębokościowy klatki pier­siowej, płat dolny ślizga się ku górze w stosunku do płata górnego. Znaczenie zróżnicowania płatowego płuca polega przypuszczalnie na tym, że przy geometrycznie różnej zmianie kształtu klatki piersiowej zmiana kształtu poszcze­gólnych płatów nie ulega zbyt silnym wahaniom, w związku z czym nie odbywa się również większa zmiana kształtu drzewa pęcherzykowego. Jeżeli by natomiast płuco zbudowane było jednolicie, tak np. jak gąbka gumowa, wówczas przy rozciąganiu się płuca w jednym kierunku każdy pęcherzyk rozciągałby się w tym samym kierunku; pęcherzyki oraz oskrzela musiałyby zmieniać kształt swego światła; zmiana taka miałaby daleko idące skutki dla dopływu powietrza. Podobne znaczenie co płaty w wielkim zakresie mają zraziki płucne w zakresie małym. Przesuwalność zrazików i znaczenie czynnościowe przegród międzyzra- zikowych. Z powodu wiotkości tkanki łącznej przegród międzyzrazikowych, zraziki płucne są przesuwalne jedne w stosunku do drugich. Dlatego też obrzęk (oedema) przegród międzyzrazikowych wskutek napięcia tkanki łącznej międzyzrazikowej powoduje nie- przesuwalność zrazików i silniejsze ustalenie całego płuca. W warunkach prawidłowych z powodu przesuwalności zrazików przy zmianie kształtu całego płuca poszczególny zrazik nie ulega zniekształceniu, dzięki czemu kształt pęcherzyków pozostaje bez zmiany. W częściach ulegających silnym zmianom kształtu (np. na ostrych brzegach płuc, w języczku, w odpowiadających mu częściach płata środkowego, na powierzchni prze- ponowej płuca) występuje też znaczne zróżnicowanie zrazikowe, podczas kiedy np. w czę- ściach środkowych płuc w bliskości wnęki zróżnicowanie to nie występuje, tkanka płucna sąsiednich zrazików bezpośrednio łączy się z sobą; w tych okolicach płuca ulegają mniejszym zmianom kształtu. Ruchy oddechowe drzewa oskrzelowego. Przy pomocy nowoczesnych metod rentgenokimografii, które umożliwiają rejestrowanie ruchów, badano również ruchy oddechowe oskrzeli wypełniając drzewo oskrzelowe środkiem cieniującym. Stwierdzono, że oskrzela podczas wdechu wydłużają się i równocześnie poszerzają. Po­szerzenie zmniejsza opór prądu powietrza i ułatwia wdech. Podczas wydechu oskrzela skracają się oraz zwężają i powietrze pęcherzykowe spiętrza się nieco, ponieważ w zwężonych oskrzelach napotyka na większy opór. Opór prądu powietrza w czasie wydechu jest jakoby przeszło dwa razy większy niż przy wdechu. Hamowanie wydechowego prądu powietrza, które równocześnie prowadzi do zwiększenia ciśnienia w pęcherzykach, przeciwdziała kurczeniu się płuca. Wszystkie czynniki, które w większym jeszcze stopniu zwężają oskrzela, jak nadmierny skurcz mięśniówki oskrzeli czy też zmiany chorobowe oskrzeli, hamują odpływ powietrza (asthma). W czasie oddychania następują też zmiany kątów odejścia oskrzeli. Odde­chowe powiększenie i zmniejszenie kątów odejścia oskrzeli przypuszczalnie zależne jest od typu oddychania. Podczas wdechu w oddychaniu żebrowym kąt podziału zmniej­sza się w oskrzelach skierowanych bocznie i do przodu (oskrzela zbliżają się do siebie), zwiększa się natomiast w oskrzelach skierowanych ku dołowi (oskrzela rozchodzą się). W czystym wdechu brzusznym odwrotnie, kąt podziału zmniejsza się w oskrzelach skierowanych ku przeponie (oskrzela zbliżają się do siebie), zwiększa natomiast w oskrze­lach kierujących się ku żebrom (oskrzela rozchodzą się); wdechowe zmniejszanie i po­większanie kątów odbywa się więc równocześnie. Według niektórych1 tłumaczy się to różnym nasileniem kierunku rozciągania się tkanki płucnej. Jeżeli przeważa rozcią­ganie w kierunku podłużnym, wtenczas kąt odejścia w oskrzelach podłużnie biegnących zmniejsza się; jeżeli rozciąganie poprzeczne jest silniejsze, wówczas kąt tychże oskrzeli powiększa się; jeżeli rozciąganie tkanki płucnej jest równomierne w obu kierunkach — kąt pozostaje bez zmian, jak w typie oddechowym żebrowo-brzusznym. Zmiany kąta rozdwojenia tchawicy odbywają się w zasadzie pod wpływem tychże czynni­ków co oddechowe zmiany kątów oskrzeli.