Obrzmienie sutka w okresie ciąży i laktacji jest zjawiskiem normalnym i fizjologicznym. Oba sutki powiększają się równomiernie i wydają się tkliwe i guzkowate! Mastitis acuta (ostre zapalenie sutka). Cechy. Gruczoł jest obrzmiały, tkliwy i bolesny. Skóra sutka jest zaczerwieniona. Może tworzyć się ropień. Mastitis abscedens (zapalenie sutka z wytworzeniem ropnia). Cechy. Po­większenie sutka kojarzy się z objawami zapalenia takimi, jak obrzęk, ból, stwardnienie, chełbotanie. Torbiele sutka. Cechy. Niekiedy spotyka się duże pojedyncze torbiele sut­ka; jeśli zawartość ich jest surowicza, wydają się one bardzo twarde, po­nieważ płyn znajduje się w nich pod tak dużym ciśnieniem. Torbiel mleczna sutka jest okrągłym, chełbocącym, niekiedy nieco bolesnym guzem; pojawia się ona wkrótce po porodzie i powiększa w okresie karmienia. Torbiele mlecz­ne opróżniają się z zasady samoistnie, ale nie zawsze; w takich przypadkach zawarto.ść ich ulega zagęszczeniu. Mastitis cystica chronica (przewlekłe torbielowate zapalenie sutka; mastitis interstitialis chronica; morbus Schimmelbuschi). Cechy. Charakterystyczną ce­chą choroby jest rozlana guzkowatość sutka; niekiedy w tej lub innej części sutka występują znaczniejsze wypuklenia czy też guzki niż w pozostałej części gruczołu. Zasadnicze zmiany patologiczne w przebiegu tej choroby polegają na: 1) przeroście przewodów i zrazików; 2) zwłóknieniu wokół przewodów i zrazików (adenofibrosis); oraz 3) na wytwarzaniu torbieli dużych lub ma­łych wskutek nadmiernego wydzielania przy równoczesnej niedrożności prze­wodów. Jeśli podstawową zmianą patologiczną jest fibroadenosis, obserwujemy rozlane stwardnienie oraz wzmożenie spoistości zrazików sutka, które odnosi się albo do segmentów sutka, albo jest rozlane. Fibroadenosis w postaci seg-mentarnej częściej występuje u młodych kobiet i dotyczy zwykle górnych zewnętrznych kwadrantów sutka; konsystencja zmienionej okolicy sutka wy­raźnie wzmaga się, pojawia się tkliwość i bołesność zwłaszcza tuż przed i w czasie menstruacji. W odmianie rozlanej fibroadenosis zmiany dotyczą zwykle całego sutka i są przeważnie obustronne. Choroba wykazuje skłon­ność do występowania u starszych kobiet; cechuje ją rozlana guzkowatość sutka oraz gumowata spoistość gruczołu. Jeśli przeważa tworzenie torbieli w zakresie jednego lub niekiedy obu sutków, sutek jest wypełniony torbie­lami różnych rozmiarów, od mikroskopijnych do wielkości orzecha włoskiego. Torbiele takie są zwykle okrągłe i elastyczne, ale czasem wyczuwa się bar­dziej spoistą konsystencję, jeśli ich zawartość znajduje się pod ciśnieniem. Tkliwość sutków; umiarkowany ból obu sutków ze skłon­nością do okresowości; w około 20% przypadków w brodawkach sutkowych pojawia się wydzielina (surowicza lub krwawa); przy palpacji wyczuwa się twory guzkowate lub kuliste; grudki bywają pojedyncze lub mnogie; nacięcie i biopsja (skrawki mrożone). Tumor mammae benignum (łagodny nowotwór sutka; fibroadenoma, cyst-adenoma). Cechy. Fibroadenoma jest tworem twardym, nieco guzkowatym, swo­bodnie przesuwalnym, z zasady niebolesnym; chorobie nie towarzyszy upośle- dzenie ogólnego stanu zdrowia, wciągnięcie w sprawę węzłów chłonnych pa­chowych czy też retrakcja brodawki sutkowej. Choroba pojawia się między okresem dojrzewania a 30 rokiem życia. Cystadenoma jest tworem twardym, guzkowatym, otorbionym, ruchomym, z zasady niebolesnym; osiąga ona nie­kiedy znaczne rozmiary; towarzyszy jej wydzielanie krwistego płynu z bro­dawki sutkowej; nie obserwuje się naciekania ani wciągnięcia w sprawę węz­łów chłonnych; występuje między 30 i 40 rokiem życia. Główne objawy. Biopsja (skrawki mrożone). Tumor mammae malignum (złośliwy nowotwór sutka; carcinoma; sarcoma). Cechy. Najczęstszą postacią guza złośliwego sutka jest rak; zależnie przede wszystkim od wzajemnego względnego stosunku elementów włóknistych i na­błonkowych rozwija się .rak rdzeniasty, rak włóknisty lub gruczolakorak. Rak rdzeniasty jest guzem komórkowym przeważnie szybko rosnącym; guz jest raczej miękki i odgraniczony. Rak włóknisty zawiera obficie tkankę włók­nistą, która nadaje mu wrażenie konsystencji o „twardości kamienia" przy palpacji. Rak włóknisty rośnie znacznie wolniej i daje znacznie później prze­rzuty niż rak rdzeniasty oraz wykazuje skłonność do występowania u kobiet w bardziej zaawansowanym wieku. Cechą gruczolakoraka jest szybki wzrost i wczesne przerzuty; guz jest z zasady bardziej masywny niż w odmianie włóknistej i często wcześnie atakuje skórę, powodując powstanie rozległych owrzodzeń nawet przed utworzeniem przerzutów. Mięsak bywa raczej miękki, obficie unaczyniony, rośnie szybko, naciekając ewentualnie skórę i tworząc owrzodzenia. We wczesnych okresach odróżnienie mięsaka od fibroadenoma może nastręczać trudności; fibroadenoma rośnie szybko. Mięsak daje zwykle wcześnie przerzuty. Z zasady guz ten występuje u kobiet przed 40 rokiem życia. Obecność guzków wyraźnie wyczuwalnych przy palpacji; guz przeważnie o konsystencji zbitej; retrakcja skóry (lub sutka) pokrywającej okolicę guza (wskutek skrócenia zrębu włóknistego więzadeł Coopera); skóra nad guzem wygląda jak „skóra świńska" lub „skórka pomarańczy"; powięk­szenie okolicznych węzłów chłonnych (pachowych, nadobojczykowych); wy­dzielina z brodawki sutkowej (w 5% przypadków, krwista lub surowicza): w obszarze guza obrzęk bez cech zapalnych; martwica i owrzodzenie powłok nad guzem; biopsja (skrawki mrożone). Hypertrophia mammae diffusa (rozlany przerost sutka). Cechy. Jeden lub oba sutki ulegają powiększeniu do znacznych rozmiarów, bez cech zapalenia; choroba rozpoczyna się w okresie pokwitania. Sutek jest zwykle normalnej konsystencji, ale czasem bywa bardziej spoisty. Mniej częste przyczyny. Promienica; kilak; gruźlica sutków; echinococcus; endothelioma; carcinoma colloïdes; myxoma; gynaecomastia; lipoma; papillo-ma intraductale (wypuklenie w pobliżu brodawki sutkowej); miejscowa mart­wica tkanki tłuszczowej; mastitis chronica; empyema necessitatis (w okolicy sutka); chondroma; pubertas; fibroadenosis neonatorum; deformatio costarum; syndroma Klinefelteri (gynaecomastia, aspermatogenesis).