Mocz o niskim ciężarze gatunkowym jest barwy bladożółtej; mocz zagęsz­czony jest barwy bursztynowej. Haematuria. Cechy. Mocz może zawierać liczne krwinki czerwone, nie zmie­niając barwy. Jeśli krew pojawia się w ilości wystarczającej do spowodowa­nia zmiany zabarwienia moczu, barwa moczu zmienia się od przydymionej do czerwonej, a niekiedy ma kolor kawy. Icterus (biliuria). Cechy. U chorych ze znaczną żółtaczką mocz jest ciemno-pomarańczowy lub czerwonawobrązowy. Obecność żółci w moczu powoduje zabarwienie piany moczu na kolor żółty. Zmiana zabarwienia wskutek przyjmowania środków leczniczych. Cechy. Pewne środki lecznicze powodują zmianę zabarwienia moczu, a barwa moczu zależy od jego stężenia, od ilości normalnych barwników oraz od pH. Mocz zabarwia się ciemnożółto, czerwonawożółto, pomarańczowo lub czerwono przy podawaniu rzewienia, kwasu salicylowego, merkurochromu, akroflawiny, fura-dantiny, quinakryny, trójnitrofenolu, związków sulfonamidów i antybiotyków z barwnikami azowymi, fenoli, tymolu, taniny, rezorcyny oraz przetworów witaminy B. Fenotiazyna, aminopiryna, antyfebryna, sulfonal, trional, czerwień Kongo, fuchsyna mogą powodować czerwoną barwę moczu. Salol i pyrogalol mogą powodować zielonawoczarne zabarwienie moczu. Niebieska lub zielo- nawoniebieska barwa moczu może być skutkiem stosowania indygokarminu lub błękitu metylenowego. Senes, kaskara, aloes, santonina i fenolftaleina barwią mocz na kolor żółtobrązowy przy odczynie kwaśnym i na czerwony lub nawet fioletowy przy odczynie zasadowym. Zmiana zabarwienia pod wpływem barwników roślinnych. Cechy. Spożywa­nie dużych ilości buraków lub czerwonej kapusty może powodować czerwone zabarwienie moczu. Hemoglobinuria. Cechy. Jeśli poziom wolnej hemoglobiny w osoczu jest dostatecznie wysoki, hemoglobina pojawia się w moczu, powodując przy od­czynie zasadowym zabarwienie czerwone (portwein, burgund, karmazyn), a przy odczynie kwaśnym — brązowe do czarnego (wskutek powstania methe­moglobiny). Należy pamiętać, iż jeśli krwinki czerwone stoją w zasadowym moczu, ulegają rozpuszczeniu, co sprzyja fałszywemu rozpoznaniu hemoglobi-nurii. Próba benzydynowa lub gwajakowa jest dodatnia. Hemoglobinuria wy­stępuje w dwu głównych postaciach: ostrej i nawracającej lub napadowej. Wszystkie przypadki ostre są następstwem epizodów hemolitycznych z takich przyczyn, jak przelewanie niewłaściwie dobranej krwi, wprowadzenie wody destylowanej do krążenia w czasie wycięcia gruczołu krokowego przez cewkę moczową lub wskutek błędów przy wykonywaniu infuzji dożylnej, w następ­stwie oparzeń, zawału nerki, wdychania lotnych związków arsenu, napadów zimnicy, odczynów na chininę lub primaąuinę lub spożycia nie gotowanych białek fasoli fava (ta ostatnia choroba jest skutkiem prawdziwej dziedzicznej nadwrażliwości endemicznej śródziemnomorskiej, a wrażliwość na antygen niezdenaturowanego białka nosi nazwę fawizmu). Prawdziwe hemoglobinurie napadowe występują pod postacią przebiegającą z dreszczami (kiłowa), pod postacią napadową nocną (zespół Marchiafava-Micheli) oraz pod postacią mar­szową. Postać przebiegająca z dreszczami występuje u osób z trzeciorzędową kiłą przy narażeniu tych osób na działanie zimna. W teście Donatha-Landsteinera surowicę chorego inkubuje się w lodówce z normalnymi krwinkami czerwonymi jego własnego typu, a po ponownym ogrzaniu mieszaniny do tempe­ratury pokojowej występuje hemoliza. Test Rosenbacha wykonuje się zanurza­jąc dolną kończynę chorego na około 15 min. w lodowatej wodzie; jeśli próba wypada dodatnio, osocze uzyskane z żyły ramieniowej zawiera wolną hemo­globinę. Próba Ehrlicha polega na podwiązaniu palca i zanurzeniu go w lodo­watej wodzie, po czym we krwi pobranej z palca stwierdza się obecność wol­nej hemoglobiny. W napadowej hemoglobinurii nocnej pierwszy mocz oddany po obudzeniu się jest najsilniej zabarwiony. Mocz zawiera ziarenka hemosyde-ryny, które łatwo poznać po czarnym zabarwieniu, jakie powstaje pod wpły­wem siarkowodoru. W próbie Hama czerwone krwinki chorego inkubuje się w zakwaszonej normalnej surowicy, oczekując wystąpienia hemolizy. Hemo­globinuria marszowa jest częsta wśród biegaczy maratońskich, a może wystę­pować u innych osób w czasie spaceru na odległość 3—5 km. Myohemoglobinuria. Cechy. Mocz jest czerwony lub brązowy i daje do­datni odczyn benzydynowy lub gwajakowy. Miohemoglobina może pojawiać się w moczu w postaci brązowych kryształków. Nie gromadzi się ona we krwi jak wolna hemoglobina. Choroba występuje w przypadkach ciężkiej pourazo­wej martwicy mięśni szkieletowych, po ciężkich rażeniach prądem elektrycz­nym, po wysiłku mięśniowym, jako choroba Haffa wskutek spożywania pew­nych gatunków alg, które zamieszkują wody krajów bałtyckich i skandynaw­skich, niekiedy samoistnie, a rzadko u chorych z dystrofią mięśniową. Urobiligenuria i urobilinuria. Cechy. Urobilina i sterkobilina, powstałe z utlenienia urobilinogenu w moczu, przyczyniają sę do powstania żółtego, bursztynowego lub brązowego zabarwienia moczu. Wydalanie urobilinogenu z moczem nasila się w przypadkach żółtaczki miąższowej oraz chorób wątroby bez żółtaczki. Nader zadowalające wyniki w oznaczaniu ilościowym daje me­toda Watsona (normalnie 5 jednostek Ehrlicha lub 4 mg bądź mniej w ciągu doby). Porphyrinuria (porphyria). Cechy. Jeśli zawartość koproporfiryny i uroporfi-ryny w moczu wzrasta, barwa moczu zmienia się od ciemnoczerwonej do nie­mal czarnej. Niekiedy koproporfiryna jest wydalana z moczem w postaci bez­barwnej porfobilinogenu, który pod wpływem światła słonecznego przekształca się w koproporfirynę. Porfiryny oznacza się na drodze ekstrakcji i analizy spektroskopowej. Znamy różne postacie tej rzadkiej choroby: wrodzoną (czułą na światło) porfirię, ostrą porfirię okresową, porfirię przewlekłą oraz porfirię wtórną. Chyluria. Cechy. Mocz może być przezroczysty, mleczny lub o konsystencji gęstej śmietany. Chyluria jest następstwem niedrożności dróg limfatycznych między jelitem i przewodem limfatycznym ze wstecznym rozszerzeniem kana­łów zaotrzewnowych i w obrębie miednicy, niewydolnością zastawek naczyń limfatycznych i wreszcie przebicia do jakiejś części dróg moczowych. Naj­częstszą przyczyną niedrożności dróg limfatycznych jest odczyn powodowany przez nitkowatego pasożyta W. bancrolti. Do innych przyczyn należą nacieka­jące nowotwory, zakażenia (jak np. gruźlica), ciąża i uraz. Mocz, zawiera­jący mlecz, nie wykazuje obecności kropelek tłuszczu, ale tłuszcz można wy­ciągnąć eterem. Melanuria. Cechy. Mocz przy oddaniu bywa brązowy lub czarny, ale często ciemnieje tylko przy staniu. Melanosis i melanuria występuje w przypadkach melanoma malignum. Alkaptonuria. Cechy. Mocz jest barwy normalnej, jeśli odczyn jego jest kwaśny i jeśli jest świeżo oddany; jeśli odczyn jest zasadowy, mocz może być ciemny, a gdy dodać ługu, mocz ciemnieje. Choroba występuje rodzinnie i po­jawia się najczęściej u mężczyzn.