KASZEL
Akt kaszlu można określić jako zjawisko, w którym — po uprzednim wdechu i nagłym zamknięciu głośni z towarzyszącym skurczem mięśni wydechowych — następuje otwarcie głośni i niemal równocześnie zamknięcie noso-gardzieli przez miękkie podniebienie; wskutek wzrostu ciśnienia w czasie zjawisk poprzedzających wiedzie to do powstania nagłego prądu powietrza wzdłuż dróg wydechowych na zewnątrz; prąd ten pędzi każdą obcą substancję lub nadmiar wydzieliny w drogach oddechowych do góry i do jamy ustnej.
Kaszel służy nie tylko jako mechanizm ochronny przeciw zakażeniu i wtargnięciu ciał obcych do niżej położonych części układu oddechowego, lecz także spełnia tę rolę w chorobie, usuwając nadmiar wydzieliny i wysięku z oskrzeli i płuc. Obok aktu kaszlu dwa inne mechanizmy biorą udział w utrzymywaniu drożności i sprawności drzewa tchawiczo-oskrzelowego o tyle, o ile to dotyczy wolnego przepływu powietrza między górnymi i dolnymi częściami układu oddechowego, a mianowicie: działalność nabłonka rzęskowego oczyszczającego tchawicę i oskrzela, który stale przesuwa wydzielinę gruczołów oskrzelowych w kierunku krtani, i ruchy oddechowe.
Mechanizm odruchu kaszlowego jest kontrolowany przez specjalny ośrodek nerwowy w rdzeniu przedłużonym. Pobudzenie tego ośrodka może występować pod wpływem bodźców pochodzących zwykle z zakończeń nerwowych, znajdujących się niemal wszędzie w błonach śluzowych układu oddechowego, jak również impulsów pochodzących z innych miejsc, np. z punktów wzdłuż rozgałęzień nerwu błędnego w opłucnej, gardle, przełyku, a nawet w uchu (nerw Arnolda). Bodźce, inicjujące te impulsy, mogą mieć charakter zapalny, mechaniczny, chemiczny lub cieplny. Raz zapoczątkowany impuls jest przewodzony wzdłuż włókien dośrodkowych nerwu błędnego do jądra pasma samotnego (tractus solitarius), gdzie włókna dośrodkowe kończą się w komórkach nerwowych. Odśrodkowo łuk odruchowy przebiega za pośrednictwem nerwowych włókien motorycznych mięśni oddechowych właściwych i dodatkowych. Akt kaszlu podlega także kontroli woli, tak że może być wytworzony zupełnie dowolnie, a w mniejszym stopniu może być dowolnie tłumiony.
Kaszel [jest wybitnym objawem w następujących schorzeniach: zapalne uszkodzenia układu oddechowego; przekrwienie płuc; guzy wewnątrz klatki piersiowej; dychawica oskrzelowa; ciała obce; uszkodzenia drażniącymi środkami chemicznymi; zaburzenia psychiczne; zmiany w zakresie układu sercowo-naczyniowego. Jedną z najczęstszych przyczyn kaszlu jest palenie papierosów.
Tracheobronchitis acuta (ostry nieżyt tchawicy i oskrzeli). Cechy. Kaszel jest początkowo ostry, dźwięczny, męczący, napadowy i suchy, ze skąpą ilością lepkiej plwociny. Później kaszel łagodnieje i pojawia się obfita, gęsta plwocina śluzowa lub śluzowo-ropna.
Chorobie zwykle towarzyszy nieżyt gardła, nosa i krtani, bądź może ona występować w przebiegu odry, krztuśca, grypy, duru brzusznego lub dychawicy oskrzelowej; nieznaczna gorączka; łagodny lub umiarkowany odczyn ogólny (ziębnięcie, złe samopoczucie, bóle grzbietu); uczucie ściskania lub rany za mostkiem; obustronnie krótkotrwałe Tzężenia. początkowo suche, później wilgotne.
Influenza (grypa; postać nieżytowa). Cechy. Kaszel jest początkowo suchy, ze skąpą plwociną; później plwocina staje się obfita i zawiera zielonawo-żółtawe masy ropne lub krążkowate grudki. W innych przypadkach plwocina może być ciemnoczerwonawa, krwawa.
Katar nosa i objawy nieżytowe; wyczerpanie, gorączka, bóle grzbietu i kości; nad płucami rozsiane rzężenia; mogą występować powikłania zapalne ze strony opłucnej i płuc; choroba trwa około tygodnia; częste nawroty; po ostrym napadzie występuje znaczne osłabienie.
Bronchopneumonia (odoskrzelowe zapalenie płuc). Cechy. We wczesnych okresach schorzenia kaszel może być suchy i urywany, ale wkrótce staje się bardziej wilgotnym i wtedy łączy się z odkrztuszaniem plwociny śluzowo-
-ropnej, podbarwionej krwawo. U dzieci odkrztuszanie jest. rzadsze, ponieważ plwocina ulega zwykle połykaniu.
Schorzenie może występować pierwotnie — u dzieci i u starszych, lub wtórnie — w przebiegu grypy, odry, krztuśca, błonicy, płonicy, ogólnego osłabienia, procesów zapalnych w innych częściach układu oddechowego, duru brzusznego lub wdychania ciał obcych; w postaci pierwotnej choroba zaczyna się ostro gorączką, ale w dołączającej się — początek schorzenia jest często niemal nieuchwytny; utrudnienie oddychania / przyspieszeniem do 60—70/min. w postaci pierwotnej i mniejszym przyspieszeniem w postaci wtórnej; ciepłota ciała około 40°C z codziennymi remisjami lub bez w postaci pierwotnej; w postaci wtórnej zwyżki ciepłoty ciała są mniejsze z zasady; przyspieszenie akcji serca; utrzymujące się rzężenia drobnobańkowe nad zajętą okolicą; niekiedy objawy zlewania się nad częściami płuc; leukocytoza; zmiany w obrazie radiologicznym.
Bronchiectases (rozstrzenie oskrzeli). Cechy. Kaszel jest zwykle bardziej dokuczliwy rano i wtedy zawiera większą ilość wydzieliny wskutek zbierania się jej w rozstrzeniach oskrzeli, które przez pewien czas nie były opróżniane. Kaszel może powodować (lub nie) wydalanie większych ilości cuchnącej plwociny. Drenaż ułożeniowy z nasilonym odkasływaniem powoduje często usuwanie znacznych ilości plwociny. Plwocina jest często szarawa i z pasemkami krwi, szarawobrązowa lub zielonawożółtawa, a w stożkowatym naczyniu szklanym rozdziela się na trzy warstwy, z których dolna zawiera czopki Traubego i Dittricha. Napady kaszlu mogą trwać od kilku minut do godziny lub więcej.
W wywiadzie — przewlekłe dolegliwości ze strony płuc; poszerzenie przestrzeni międzyżebrowych z częściowym zapadnięciem i powłóczeniem ściany klatki piersiowej; przewlekłość; czasem maczugowatość palców rąk i nóg z Osteoarthropathie hypertrophica lub bez; niekiedy duszność i sinica przy wysiłku; bywa krwioplucie; czasem rzężenia grubo- lub średniobańkowe okresowo; niekiedy szmer oddechowy oskrzelowy lub dzbanowy, jeśli istnieją obszerne puste jamy rozstrzeni; badanie radiologiczne.
Tracheobronchitis chronica (przewlekłe zapalenie tchawicy i oskrzeli). Cechy. Przewlekły kaszel o różnym charakterze, zmieniający się zależnie od pogody (bardziej dokuczliwy w zimie bądź przy narażeniu na duże zimno); zaostrzenia mogą występować rano lub w nocy. Niekiedy pojawia się obficie śluzowo-ropna plwocina, czasem w niewielkiej ilości, a niekiedy plwociny nie ma (postać sucha).
Przewlekłość; choroba występuje zwykle w skojarzeniu z niektórymi schorzeniami jamy ustnej, nosa, zatok obocznych nosa, gardła lub niżej położonych części narządu oddechowego; obecność sprzyjających ognisk, do których należą okołowierzchołkowe ropnie zębowe, ropotok zębo-dołowy, zapalenie zatok obocznych nosa, przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych, rozstrzenie oskrzeli, dychawica oskrzelowa lub rozedma płuc; duszność wysiłkowa; wydech wydłużony z sapaniem; furczenia i świsty; często nad podstawą płuc rzężenia wilgotne drobnobańkowe.
Emphysema pulmonum alveolare essentiale (rozedma płuc pęcherzykowa istotna). Cechy. Kaszel z odkrztuszaniem o zmiennym nasileniu, ale — ogólnie biorąc — podobny jak w przewlekłym zapaleniu oskrzeli (p. wyżej), z którym to schorzeniem zwykłe kojarzy się rozedma płuc. W miesiącach letnich kaszel może nie występować.
Laryngitis simplex acuta (ostre nie powikłane zapalenie krtani). Cechy. Kaszel suchy, urywany, z szorstkością, zachrypnięciem i osłabieniem głosu.
Początkowo plwocina jest skąpa, gęsta śluzowata, później śluzowo-ropna, a niekiedy z pasemkami krwi.
Uczucie łaskotania; bolesna tonacja; niewielka gorączka; niekiedy bolesne połykanie i ból w okolicy krtani; u dzieci czasem duszność; zmiany laryngoskopowe (struny głosowe zaczerwienione i obrzmiałe).
Pertussis (Krztusiec). Cechy. Okres nieżytowy choroby zaznacza się kaszlem nasilającym się, suchym, urywanym, bądź wilgotniejącym i z wydzieliną. W późniejszym okresie choroby pojawiają się napady serii krótkiego silnego kaszlu o narastającym nasileniu, po którym następuje ze znacznym wysiłkiem wdech, będący powodem ,,piania". W czasie napadu występuje sinica i przekrwienie twarzy. Napady kaszlu są częstsze w nocy. Napadom mogą towarzyszyć wymioty. Tak typowe napady obserwuje się nie we wszystkich przypadkach. Ten okres choroby trwa około miesiąca lub niekiedy dłużej. Następny okres — tj. zdrowienia —charakteryzuje się zmniejszaniem się nasilenia i częstości napadów kaszlu, a kaszel zwykle staje się bardziej wilgotny, napady kaszlu pojawiają się rzadziej, często występuje odkrztuszenie plwociny śluzowo-ropnej.
Występowanie u dzieci; nagminność; początek podstępny, z katarem nosa, kaszlem i niewielką gorączką; czasem krwawienia; limfo-cytoza; choroba trwa 6—8 tygodni.
Morbiłli (odra). Cechy. Zawsze występuje pobudliwy kaszel wskutek dołączania się ostrego zapalenia tchawicy i oskrzeli (p. wyżej).
Insufficientia circulatoria cardiaca chronica (przewlekła niewydolność krążenia pochodzenia sercowego). Cechy. Niekiedy kaszel występuje na początku choroby wskutek biernego przekrwienia płuc; później — gdy rozwija się obrzęk płuc — pojawia się plwocina krwawa lub wodnista z nieustającym kaszlem. Plwocina zawiera barwnik krwi zarówno wolny, jak i zawarty wewnątrz komórek nabłonkowych pęcherzyków, tzw. komórek wad sercowych.
Duszność; duszność ortopnoiczna; niekiedy sinica; obrzęki, przede wszystkim niżej położonych części ustroju; puchlina opłucnej; wodobrzusze; powiększenie wątroby; skąpomocz; poszerzenie serca; szmery we-wnątrzsercowe; niemiarowość akcji serca; wysokie ciśnienie żylne.
Oedema pulmonum (obrzęk płuc). Cechy. Nieustający krótki kaszel z dużą ilością pienistej plwociny, podbarwionej krwią; czasem plwocina wydala się strumieniami z jamy ustnej i nosa.
Duszność lub duszność ortopnoiczna; bladość; tętno słabo napięte; rzężenia suche i wilgotne nad całą klatką piersiową; stłumienie odgłosu opukowego nad podstawami płuc; objawy osłabienia serca.
Catarrhus aestivalis (^atar sienny). Cechy. Zwykłym objawem jest kaszel, który bywa bardzo męczący.
Choroba występuje sezonowo (wiosną lub jesienią); swędzenie i pieczenie oczu, nosogardzieli, podniebienia i gardzieli z zatkaniem nosa; częste kichanie; wydzielina z nosa; łzawienie; niekiedy dychawica oskrzelowa; wykazanie uczulenia na pyłki roślinne (test skórny).
Asthma bronchiale (dychawica oskrzelowa). Cechy. Kaszel o charakterze suchym, duszącym, wywoływany początkowo przez skurcz oskrzeli, a później przez śluz, przylegający do tchawicy i oskrzeli, jest pospolitym objawem we wczesnych okresach napadu dychawicy; gdy napad ustępuje, kaszel łagodnieje. Często napad dychawicy kończy się napadem kaszlu. Plwocina początkowo gest lepka, ciągnąca się, spoista, ale stopniowo staje się bardziej obfita i jest wtedy rzadka i pienista, a nawet może zawierać pasemka krwi. Mikroskopowo plwocina zawiera liczne krwinki kwasochłonne, kryształy Charcot--Leydena i wężownice Curschmanna.
Choroba rozpoczyna się przeważnie u osób poniżej 10 roku życia i utrzymuje się do późnego wieku; napady nawracają. Napad cechuje się: nagłym początkiem (często w nocy); gwałtownymi ruchami oddechowymi przy użyciu wszystkich dodatkowych mięsni oddechowych; krótkim wdechem z długim dyszącym wydechem; powolnym oddychaniem; zimnym potem; małym tętnem; odgłosem opukowym nadmiernie jawnym; licznymi rzężeniami wilgotnymi i suchymi; pod koniec napadu pojawia się kaszel z wykrztuszaniem lepkiej plwociny, zawierającej wężownice Curschmanna, krwinki białe eozynochłonne i kryształy Charcot-Leydena; eozynofilia. W okresie między napadami: niekiedy nieżyt oskrzeli lub rozedma płuc; czasem współistnieje katar sienny.
Pneumonia atypica primaria (pierwotne nietypowe zapalenie płuc). Cechy. Wybitną cechą charakterystyczną jest kaszel, początkowo suchy i napadowy, później z odkrztuszaniem plwociny śluzowej lub śluzowo-ropnej. Plwocina zawiera często pasemka krwi, a w rzadkich przypadkach jest rdzawa lub jawnie krwawa.
Stopniowy rozwój; gorączka, ból gardła, ból głowy, złe samopoczucie, dreszcze; ból za mostkiem; często względne zwolnienie akcji serca; oddychanie nieznacznie przyspieszone; początkowo subtelne rzężenia, często przechodzące w szorstkie i wilgotne; czasem niewielkie wzmożenie liczby krwinek białych; gorączka stopniowo opada po 10 dniach; w plwocinie brak drobnoustrojów patogenetycznych; badanie radiologiczne.
Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc). Cechy. Kaszel jest zwykle pierwszym objawem, który dostrzega chory. We wczesnych okresach choroby kaszel bywa suchy i urywany, ale gdy schorzenie postępuje i pojawia się serowacenie oraz martwica, kaszel wilgotnieje, ilość plwociny zwiększa się, zaznacza się skłonność do występowania napadowego. Plwocina nie posiada cech wyróżniających, wyjąwszy okres tworzenia się jam, gdy przybiera postać krążkowatą (szarawe lub zielonawoszarawe grudki). Plwocina bywa ciągnąca się, żółtawa lub zielonawa, a niekiedy jest nakrapiana lub pokryta pasemkami krwi lub czerwonawa wskutek dokładnego wymieszania się z krwią.
Podstępny początek; ubytek wagi ciała, sił i apetytu; bladość; niekiedy krwioplucie; nocne poty; po południu gorączka; przyspieszenie tętna; nad szczytem jednego płuca trzeszczenia wyraźniejsze przy kaszlu (w początkowym okresie) oraz zmiany szmerów oddechowych i nieznaczne przytłumienie odgłosu opukowego; zmniejszenie ruchomości oddechowej klatki piersiowej; później objawy nacieczenia lub jamiste oraz zajęcie drugiego szczytu; w plwocinie prątki gruźlicy; test tuberkulinowy; badanie radiologiczne.
Pneumonia crouposa seu fibrinosa (płatowe zapalenie płuc). Cechy. Początkowo kaszel jest krótki, szorstki i suchy lub z wytwarzaniem skąpej, pienistej, śluzowej plwociny, która bywa nakrapiana krwią. Później kaszel, który zwykle kojarzy się z bólem wskutek dołączającego się włóknikowego zapalenia opłucnej, staje się częstym, ostrym, powstrzymywanym, a pacjent odkrztusza lepką, ciągnącą się plwocinę. W ciągu dwu pierwszych dni choroby zwykle pojawia się typowa rdzawa plwocina lub o barwie soku śliwkowego. Kaszel może nie występować u osób starszych, alkoholików, w przedzgonnych zapaleniach płuc, a niekiedy u małych dzieci.
Ostry początek z dreszczem i gorączką; ból w bocznej części klatki piersiowej; oddech krótki, przyspieszony, z chrząkaniem przy wydechu; na twarzy rumieńce, oczy błyszczące, opryszczka wargowa; tętno miękkie i dwubitne (stosunek tętna do oddechu często wynosi 2:1); ciepłota około 40°C; fizyczne objawy nacieczenia płuca (stłumienie odgłosu opukowego, szmer oddechowy oskrzelowy, odgłos oskrzelowy mowy, później trzeszczenia końcowe); leukocytoza; posiew z plwociny lub z krwi; zmiany radiologiczne.
Stenosis ostii venosi sinistri (zwężenie lewego ujścia żylnego). Cechy. Często występują napady kaszlu i odkrztuszania, niekiedy nawet zanim wy-stąpią wyraźniejsze objawy niewydolności. Plwocina może zawierać pasemka krwi.
Fractura costarum (złamanie żeber). Cechy. Czasem występuje bolesny kaszel bez odpluwania, jeśli ma miejsce wzajemne przesunięcie się odłamów lub rozdarcie płuca.
W wywiadzie uraz klatki piersiowej; ból; wrażliwość na ucisk; niekiedy trzeszczenie; ruchomość w nieprawidłowych miejscach; ból przy ucisku klatki piersiowej; zmiany radiologiczne.
Aneurysma aortae (tętniak tętnicy głównej). Cechy. Niekiedy napadowy suchy kaszel o szczególnym charakterze i brzmieniu metalicznym oraz o swoistych cechach sapania (kaszel „łaskoczący") wskutek ucisku na jeden z nerwów krtaniowych dolnych (n. laryngeus recurrens). Głos jest ochrypły i słaby, czasem bezgłos. Niekiedy w następstwie uciśnięcia przez tętniak wstępującej części łuku tętnicy głównej w przylegającej części płuca mogą powstawać zlokalizowane rozstrzenie oskrzelowe z towarzyszącymi im objawami podmiotowymi i przedmiotowymi (phthisis aneurysmatica). Tętniak zstępującej części łuku aorty czasem uciska na lewe górne oskrzele, co może być przyczyną niedodmy płuca i stąd kaszlu.
Abscesssus pulmonis(ropień płuca; pojedynczy). Cechy. Przewlekły ropień płuca, łączący się z drożnym oskrzelem, charakteryzuje się częstym, wilgotnym luźnym kaszlem i bardzo dużą ilością plwociny; plwocina jest śmietano-wata, różowawa lub szarawa, o odrażającym lub słodkawym zapachu, a niekiedy zawiera pasemka krwi, reprezentując zawartość jamy ropnia i zmienioną martwiczo tkankę płucną, otaczającą tę jamę. Częstym objawem jest jawne krwioplucie. Plwocina zawiera włókna elastyczne. Powtarzające się od czasu do czasu odkrztuszanie niewielkich ilości plwociny zawsze wiąże się ze skłonnością do gojenia się z wytworzeniem blizny.
W wywiadzie — przebyte usunięcie migdałków podniebien-nych, wdychanie ciał obcych, drążące rany klatki piersiowej bądź ropień podprzeponowy czy wątroby; okresowo gorączka; dreszcze, poty, leukocytoza; objawy fizyczne nie są charakterystyczne, ale po opróżnieniu ropnia mogą występować objawy jamy; niekiedy szybko rozwijają się zmiany pałeczkowa-te palców; zmiany radiologiczne.
Pleuritis acuta (ostre zapalenie opłucnej). Cechy. Kaszel krótki, tłumiony i urywany występuje niekiedy we wczesnych okresach schorzenia. Kaszel powoduje nasilenie bólu w bocznej części klatki piersiowej.
Ostry początek z bólem w bocznej części klatki piersiowej; duszność; gorączka; tarcie opłucnej (w dolnej części okolicy pachowej); później niekiedy objawy wysięku w jamie opłucnej.
Infarctus pulmonis (zawał płuca). Cechy. Kaszel występuje przeważnie stale; bywa początkowo suchy, później wilgotnieje, pojawia się krwawa plwocina. Z upływem czasu plwocina staje się ciemniejsza, a ilość jej zmniejsza się. Jeśli zawał ma miejsce w pobliżu powierzchni opłucnej, niemal zawsze występuje włóknikowe zapalenie opłucnej, której podrażnienie również może być powodem kaszlu.
Obecność zastawkowej wady serca, zapalenia żył lub uprzednie przebycie zabiegu operacyjnego; nagły ostry ból w bocznej części klatki piersiowej; gwałtowny wzrost ciepłoty ciała i przyspieszenie tętna,-w dużych zawałach tarcie opłucnej; stłumienie odgłosu opukowego i szmer oddechowy oskrzelowy (na ograniczonej przestrzeni); badanie radiologiczne i elektrokardiograficzne.
Tuberculosis miliaris acuta (ostra gruźlica prosówkowa, postać płucna). Cechy. We wczesnych okresach kaszel jest słaby, ale później staje się niepokojący. Plwocina jest skąpa, śluzowo-ropna, a niekiedy rdzawa.
W wywiadzie — przewlekły kaszel lub poprzedzające zakażenie gruźlicze (u dzieci); niekiedy duszność,i sinica; objawy rozlanego nieżytu oskrzeli; ciepłota o typie odwróconym; szybkie chudnięcie; śledziona wyczuwalna przy palpacji; w plwocinie prątki Kocha; oftalmoskopia (gruzeł-ki naczyniówki); zmiany radiologiczne (obustronne rozsiane drobnoplamiste zmiany płuc); w razie nieleczenia śmierć w ciągu jednego do sześciu tygodni.
Laryngitis tuberculosa (zapalenie krtani gruźlicze). Cechy. Kaszel początkowo niezbyt dokuczliwy, ale później — gdy owrzodzenie staje się rozległe — bardziej niepokojący i bardzo bolesny, szorstki, suchy.
Diphtheria (błonica). Cechy. Początkowo niewielka chrypka z szorstkim (dławcowym) kaszlem, dusznością wdechową i szmerem ze zwężenia.
Laryngitis subglottica acuta (rzekomy dławiec u dzieci). Cechy. W obrazie poprzedzającym napad występuje kaszel, niewielkie zachrypnięcie oraz „szeleszczący" szmer wdechowy. Napad dławcowy zaczyna się charakterystycznie w nocy ochrypłym kaszlem z dusznością, z „piejącym" szmerem wdechowym i sinicą; napad budzi dziecko, a objawy narastają aż do ewentualnej krótkotrwałej utraty przytomności. W tym stadium dziecko zaczyna oddychać znowu i odkrztusza gęstą, ciągnącą się plwocinę. W następnych dniach utrzymuje się zchrypnięcie i niewielki kaszel. Cały napad zwykle powtarza się przez dwie lub trzy następujące po sobie noce. U starszych dzieci i dorosłych stan taki jest rzadki i zaznacza się zachrypnięciem lub bezgłosem, kaszlem rozbrzmiewającym, ochrypłym, szorstkim z odpluwaniem gęstej śluzowej plwociny.
Pojawianie się z zasady między 2 i 4 rokiem życia; typowe napady nocne; zwykle poprzedzające zapalenie nosogardzieli; niewielka gorączka; jeśli to możliwe — laryngoskopia.
Vegetationes adenoidales (wyrosłe adenoidalne jamy nosowo-gardłowej). Cechy. Niekiedy występuje napadowy kaszel o charakterze nękającym, nasilający się zwykle po położeniu się; kaszel jest częstszy w nocy, ale może pojawiać się i w ciągu dnia.
Nieżyt nosa; oddychanie przez usta; zaburzenia snu; głuchota; zniekształcenia klatki piersiowej (bruzdy Harrisona); opóźniony rozwój umysłowy; badanie nosogardzieli (palcem lub nazofaryngoskopem).
Pneumonia tuberculosa acuta (pneumonia caseosa; rzekomopłatowe zapalenie płuc). Cechy. Występuje przytłumiony kaszel z odkrztuszaniem plwociny zabarwionej krwawo lub typowo rdzawej, która w późniejszym okresie staje się obfita, ropna, a niekiedy o barwie zielonawej.
Początek ostry lub podostry; podmiotowe i fizyczne objawy płatowego zapalenia płuc bez przełomu; ciepłota o torze nieregularnym; tętno przyspieszone; szybkie chudnięcie; skrajne wyczerpanie; obecność nacieczenia płuca z następowym wytworzeniem jam; w plwocinie prątki Kocha; zmiany radiologiczne.
Bronchopneumonia tuberculosa acuta (ostre gruźlicze odoskrzelowe zapalenie płuc; suchoty galopujące). Cechy. Niewielki kaszel występuje na początku: choroby; później kaszel stopniowo nasila się, a plwocina staje się coraz obfitsza. Plwocina jest początkowo śluzowa, a z biegiem czasu staje się żółtawa lub zielonawa i może zawierać pasemka krwi.
Gwałtowny początek; dreszcze, duszność, wysoka gorączka trawiąca; tętno przyspieszone; poty głównie w nocy; chudnięcie; fizyczne objawy rozlanego obustronego zapalenia oskrzeli; później pola nacieczenia, zwłaszcza w szczytach; stan durowy; prątki Kocha w plwocinie; zmiany radiologiczne.
Cirrhosis pulmonum tuberculosa (gruźlicza marskość płuc). Cechy. Najczęściej pojawia się rano napadowy kaszel z obfitą plwociną śluzowo-ropną lub surowiczo-ropną, niekiedy cuchnącą.
Przewlekłość; niekiedy rozstrzenie oskrzeli; krwioplucie; duszność wysiłkowa; nieruchomość chorej strony, która jest częściowo zapadnięta; fizyczne objawy konsolidacji (odgłos opukowy stłumiony i z odcieniem pudełkowym, bronchofonia, szmer oddechowy oskrzelowy lub dzbanowy, rzężenia w polach szczytowych); przemieszczenie serca ku stronie chorej; prątki Kocha w plwocinie; zmiany radiologiczne.
Fibrosis pulmonum (pneumonia interstitialis chronica; cirrhosis pulmonum; zmiany zwłókniające płuc). Cechy. W razie rozległych zmian występuje przewlekły, a często napadowy kaszel. Ilość i charakter odkrztuszanej plwociny zależy od dołączających się schorzeń i zmienia się od odpluwania niewielkiej ilości śluzowej plwociny do obfitych ilości plwociny śluzowo-ropnej lub suro-wiczo-ropnej, niekiedy cuchnącej.
W wywiadzie — uprzednio przebyte zapalenie płuc lub inne schorzenie płuc o charakterze niegruźliczym; przewlekłość; niewielka duszność wysiłkowa; krwioplucie; czasami rozstrzenie oskrzelowe; unieruchomienie chorej strony, zwężenie i zapadnięcie; objawy konsolidacji łub jami-stości; rozedma po przeciwnej stronie; przemieszczenie serca ku chorej stronie; w plwocinie nie ma prątków Kocha; zmiany radiologiczne.
Gangraena pulmonum (zgorzel płuc). Cechy. Zwykle występuje kaszel, często o charakterze napadowym. Pierwszym objawem może być krwioplucie. Plwocina jest charakterystyczna: ma zapach odrażający, a w szklanym naczyniu stożkowatym rozdziela się na trzy warstwy (piana, zielonawy płyn i zielonawy osad, zawierający włókna elastyczne).
W wywiadzie — poprzedzające schorzenie płuc lub urazy płuc; podstępny początek; krańcowe wyczerpanie; ciepłota o torze zmiennym, niewielka lub trawiąca; objawy fizyczne niecharakterystyczne; zwykle zejście śmiertelne.
Wdychanie gazów trujących. Cechy. Pod wpływem tych gazów, których głównym miejscem działania są pęcherzyki płucne (fosgen, dwufosgen, chloropikryna, tlenochlorek węgla), stale pojawia się kaszel z odpluwaniem plwociny pienistej, podbarwionej krwią (podobnie do kaszlu i plwociny w obrzęku płuc). Pod wpływem gazów, których głównym miejscem działania jest śluzówka krtani, tchawicy i oskrzeli (siarczek dwuchloroetylowy, eter dwu-chlorometylowy i chlor), występują różne odmiany kaszlu, zależnie od stopnia uszkodzenia. We wczesnych okresach narażenia na działanie tych gazów, względnie jeśli działanie było słabe, kaszel jest suchy, urywany i dokuczliwy. Jeśli pojawia się owrzodzenie śluzówki i martwica lub jeśli dołącza się wtórne zakażenie, kaszel wilgotnieje i pojawia się ropna plwocina.
W wywiadzie — wydychanie gazów trujących; duszność, uczucie ściskania w klatce piersiowej; omdlewanie; niekiedy sinica.
Pneumoconiosis (pylica płuc). Cechy. W krzemicy i w pylicy żelazowej często spotyka się niewielki, suchy kaszel bez plwociny, jeśli w wyniku choroby powstały zmiany wystarczające do wytworzenia dolegliwości. Jeśli pojawia się plwocina, to w niewielkiej ilości. W krzemicy i w pylicy azbestowej kaszel jest początkowo łagodny, ale później staje się ostry i wiąże się z odpluwaniem ciągnącej się plwociny, czasem z pasemkami krwi.
Zawód (górnicy, kamieniarze itp.); przewlekłe upośledzenie stanu zdrowia; duszność z dyszeniem; objawy zwłóknienia lub zmian jamistych płuc; zmiany radiologiczne.
Vitium cordis congenitum (wrodzona wada serca). Cechy. Wskutek ucisku na nerw krtaniowy dolny (n. laryngeus recurrens) pojawia się niekiedy metaliczny kaszel w takich wrodzonych anomaliach, jak przełożenie ujścia tętnicy głównej na stronę prawą z aortą zstępującą po stronić lewej, zwężenie cieśni tętnicy głównej, zespół Eisenmengera, przetrwały przewód tętniczy Botalla i ubytki w przegrodzie międzyprzedsionkowej. Kaszel jest często pospolitą skargą w przypadkach pojedynczej komory (tętnica płucna odchodzi z komory szczątkowej), prawostronnego położenia serca (situs inversus) oraz przełożenia naczyń płucnych).
Występowanie w dzieciństwie; niekiedy sinica; duszność wysiłkowa; objawy fizyczne zależą od charakteru uszkodzenia.
Kaszel pochodzenia psychicznego (histeria). Cechy. Niekiedy obserwuje się napadowy kaszel, często suchy, uporczywy, z rechotaniem, monotonny i niemiły dla ucha u osób z niewielkimi zmianami organicznymi, uzasadniającymi występowanie kaszlu, lub bez takowych. Kaszel taki może być wynikiem przyzwyczajenia lub nawyku względnie reakcji obronnej lub zasugerowanej.
Struma (wole). Cechy. Kaszel z zaznaczonym szmerem ze zwężenia może utrzymywać się latami.
Powiększenie gruczołu tarczowego; objawy uciskowe.
Pierwotne złośliwe guzy oskrzeli i płuc (carcinoma bronchogenes et sarcoma pulmonis). Cechy. Pierwszym objawem bywa suchy kaszel. Jeśli guz rozwija się w dużym oskrzelu, początkowo występuje urywany, dokuczliwy, uporczywy kaszel bez odpluwania. Jeśli uszkodzenie postępuje, pojawia się odkrztuszanie; plwocina początkowo jest skąpa i śluzowa, ale później staje się obfita i o odrażającym zapachu, śluzowo-ropna, zawiera pasemka krwi lub jest krwawa; niekiedy przypomina wyglądem galaretkę z porzeczek, co szczególnie przywodzi na myśl złośliwe schorzenie.
Początkowo przebieg bezobjawowy; niekiedy w wywiadzie nawracające napady „zapalenia płuc"; ból pojawia się wcześnie w uszkodzeniach umiejscowionych obwodowo (o zmiennym nasileniu, zlokalizowany po tej samej stronie klatki piersiowej co guz, może promieniować do karku, barków, górnej części brzucha, grzbietu, ramion lub kończyn dolnych); guz Pancoasta (tumor sulci superioris) może być przyczyną wystąpienia zespołu Homera lub porażenia ręki po tej samej stronie; krwioplucie; gorączka stale lub okresowo; niekiedy objawy niedodmy; czasem wysięk; niekiedy ma miejsce wciągnięcie w sprawę szyjnych węzłów chłonnych; wcześnie pojawia się wychudnienie, które gwałtownie postępuje wraz z postępem schorzenia; w końcowym okresie sinica; w plwocinie występują czasem komórki nowotworowe, a nie ma prątków Kocha; zmiany radiologiczne; bronchoskopia; tora-koskopia; próbna torakotomia.
Przerzuty nowotworów do płuc. Cechy. Złośliwe nabłonkowce i mięsaki mogą niekiedy powodować niecharakterystyczny kaszel; zdarza się to rzadko, ponieważ nowotwory te zwykle sadowią się w węzłach wnęk lub w miąższu.
W wywiadzie — rak lub mięsak w innym miejscu ustroju (rak piersi, złośliwy nowotwór gruczołu tarczowego, rak gruczołu krokowego, rak macicy, rak trzustki, rak przewodu żołądkowo-jelitowego, nadnerczak, nabłoniak kosmówkowy itd.); duszność; krwioplucie; nieokreślone bóle w klatce piersiowej; osłabienie szmerów oddechowych oraz. rzężenia drobnobańko-we nad ograniczonym polem, nad którym później wysłuchuje się szmer oddechowy pęcherzykowy z odcieniem oskrzelowym lub szmer oddechowy oskrzelowy oraz rzężenia suche; objawy obecności płynu w jamie opłucnej; badanie cytologiczne plwociny; zmiany radiologiczne.
Tumores mediastini (guzy śródpiersia). Cechy. Pacjent, u którego ucisk ze strony śródpiersia powoduje objawy w zakresie narządu oddechowego, cierpi na duszność i kaszel. W pierwszym okresie kaszel jest suchy, ale później pojawia się plwocina początkowo śluzowa, a pod koniec ropna. Kaszel i odpluwanie są następstwem ucisku i upośledzenia drożności dróg oddechowych; znamiona dźwiękowe kaszlu mogą niekiedy zależeć od wciągnięcia w sprawę nerwu krtaniowego dolnego (n. laryngeus recurrens). Do tak usadowionych guzów należą nowotwory tarczycy, guzy grasicy, guzy tkanki -nerwowej (neurofibroma, sympatheticoblastoma, guzy klepsydrowate), tłuszczaki, włókniaki, chondroma, myxoma, guzy tchawicy i przełyku, guzy tkanki limfatycznej (zapalne — gruźlica, lymphoma, guzy przerzutowe) oraz naczyniaki.
Duszność; objawy z ucisku (zaburzenia połykania, szmer że zwężenia, rozszerzenie żył szyi i klatki piersiowej, sinica górnych części ciała); objawy fizyczne (stłumienie w okolicy mostka, brak oskrzelowego odgłosu mowy, płyn w jamie opłucnej); niekiedy w wywiadzie nowotwór w innej okolicy ustroju; badanie radiologiczne, bronchoskopia, próbna torakotomia.
Pericarditis exsudativa (wysiękowe zapalenie osierdzia). Cechy. Wskutek ucisku na tchawicę pojawia się dokuczliwy kaszel.
Występowanie w przebiegu ostrego gośćca stawowego, posocznicy, zapalenia płuc, gruźlicy, chorób przewlekłych; duszność; ból w okolicy przedsercowej; niespokojna ciemna twarz; przyspieszone, małe tętno; tętno dziwaczne; wypuklenie w okolicy przedsercowej; zniknięcie uderzenia koniuszkowego; przyciszenie tonów serca; powiększenie pola stłumienia serca; niekiedy od tyłu w okolicy zasercowej objawy konsolidacji (stłumienie odgłosu opukowego, szmer oddechowy oskrzelowy); badanie radio-loniczne; nakłucie.
Bronchitis plastica (włóknikowe zapalenie oskrzeli). Cechy. Ataki kaszlu występują napadowo, z dusznością i końcowym odpluwaniem włóknikowych odlewów oskrzeli.
Schorzenie przebiega ostro lub przewlekle; napady duszności i kaszlu; występowanie w średnim wieku; niekiedy stale napady przez miesiące i lata; „bruit de drapeau".
Actinomycosis pulmonum (promienica płuc). Cechy. Przewlekły kaszel z plwociną śluzowo-ropną, niekiedy cuchnącą.
Główne objawy. Nieregularna gorączka; obecność promieniowca w plwocinie; objawy fizyczne przywodzące na myśl: przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruźlicę prosówkową, odoskrzelowe zapalenie płuc lub ropień; obecność uszkodzeń promieniczych w innych okolicach ustroju.
Mniej częste przyczyny. Ściekanie z nozdrzy tylnych (sinusitis acuta, sinusitis allergica, sinusitis chronica, Thinitis acuta, rhinitis chronica, polypus