zespół wątrobowo-nerkowy
Niejednokrotnie zdarza się, że w 2—3 dni po cięższych operacjach na drogach żółciowych chorzy giną wśród objawów żółtaczki, wysokiej ciepłoty ciała, śpiączki i zapaści (wstrząsu). W takich przypadkach zwykle nie stwierdza się zmian anatomicznych w nerkach, tylko uszkodzenie komórek wątroby. Jeżeli jednak sprawa trwa nieco dłużej i śmierć następuje dopiero po 6—7 dniach, to stwierdza się również objawy wybitnej niedomogi nerek — bezmocz i mocznicę. Allen określa te stany nazwą „nerczyca cholemiczna". Wielu autorów uważa, że niedomoga nerek w takich przypadkach związana jest z uszkodzeniem wątroby i zależy albo od trujących ciał powstających z rozpadających się komórek miąższu wątrobowego, albo od współistniejących ciężkich zakażeń. W tych przypadkach wątroba nie spełnia swych czynności odtruwających.
Bradley (wg Smitha) podkreśla, że równoczesne uszkodzenie wątroby i nerek zachodzi w wielu stanach chorobowych, jak w przypadkach zatrucia ciężkimi metalami, chloroformem, czterochlorkiem węgla, po urazach wątroby, w chorobie Weila, w przebiegu żółtej febry, w ostrym żółtym zaniku wątroby, a nawet w cięższych przypadkach zapalenia miedniczek i miąższu nerkowego, przy ciężkich zakażeniach w ogóle (np. przypadek Richeta i współpr. posocznicy gronkowcowej z żółtaczką, białkomoczem i mocznicą). Nie można w tych przypadkach oczywiście z całą pewnością wykluczyć współistnienia choroby i uszkodzenia wątroby z jednoczesnym ostrym zapaleniem kłębków lub tkanki śródmiąższowej nerek. Jednak wiadomo powszechnie, że w każdej niemal żółtaczce, zarówno miąższowej, jak i mechanicznej, można stwierdzić objawy podrażnienia miąższu nerkowego, wyrażającego się obecnością białka, ziarnistych wałeczków i krwinek w moczu, a w cięższych przypadkach równocześnie z niedomogą wątroby może wystąpić mocznica. Oettel uważa, że znaczne zmiany rozpadowe wątroby mogą powodować ostre zwyrodnienie komórek nerkowych. Nieraz np. w przebiegu marskości wątroby w czasie obostrzeń wytwarzają się trujące związki uszkadzające nerki i prowadzące do ostrej nerczycy. Współistnienie uszkodzenia nerek w chorobach wątroby wynika wg Oettela z następujących spostrzeżeń:
w pierwotnych chorobach wątroby stwierdza się gorsze wydalanie wody przez nerki,
badaniem anatomicznym można wykazać, że stłuszczenie komórek kanalików nerkowych towarzyszy chorobom wątroby nawet bez wyraźnych objawów klinicznych,
uszkodzenia nerek pochodzenia wątrobowego są odwracalne i ustępują jednocześnie z poprawą stanu wątroby.
Główny kontyngent przypadków zespołu wątrobowo-nerkowego przypada na chorobę Weila. W zapaleniu miąższowym wątroby zdarzają się te zespoły względnie rzadko, natomiast częściej powstają w przewlekłych zapalnych chorobach wątroby z rozpadem tkanki wątrobowej. Stwierdza się wtedy często wielomocz z niskim ciężarem właściwym moczu i zatrzymaniem mocznika („hipoazoturyczna hipostenuryczna poliuria") z nieznacznym tylko białkomoczem, ale z dość licznymi ziarnistymi wałeczkami i złuszczonymi, tłuszczowo zwyrodniałymi komórkami górnych dróg moczowych w osadzie. Badaniem anatomicznym stwierdza się żółte zabarwienie nerek, poza tym zmiany makro- i mikroskopowe analogiczne do wyżej opisanych zmian w ostrej nerczycy w ogóle. A więc nerki są nieco powiększone; w komórkach proksymalnych odcinków kanalików występują zmiany wodniczkowe, miejscami martwica obok objawów odnowy. W dystalnych kanalikach obecne są zabarwione żółcią wałeczki, w tkance śródmiąższowej — ogniskowe nacieki składające się przeważnie z limfocytów. Wreszcie w świetle zarówno dystalnych, jak i proksymal-nych kanalików znajdują się żółtawobrunatne okrągłe lub krystaliczne złogi o swoistym wyglądzie (Allen).
Zmiany te tłumaczą uszkodzenie czynności nerek w tych stanach i upoważniają całkowicie do włączenia zespołów wątrobowo-nerkowych do grup ostrych nerczyc z bezmoezem, niedomogą nerek i mocznicą.