ODDECH CHEYNE-STOKESA
Zwykła, często okresowa, nieregularność rytmu ruchów oddechowych niekoniecznie jest zjawiskiem patologicznym, ponieważ często wiąże się z błahymi zaburzeniami psychicznymi. Jednak w stanach zapaści i wstrząsu objaw ten posiada poważne znaczenie. Oddech Cheyne-Stokesa cechuje się okresowym zaburzeniem częstości oddychania oraz rytmu i pojemności oddechowej, które występuje na przemian z okresami bezdechu; te dwie przeciwstawne fazy powtarzają się w regularnych cyklach. Po okresie bezdechu pojawia się powolny, powierzchowny oddech, który stopniowo ulega przyspieszeniu i pogłębieniu aż do osiągnięcia szczytu, po którym oddech staje się stopniowo coraz bardziej powierzchowny, ulega zwolnieniu i wreszcie przechodzi w bez-dach. Ten typ oddychania niekiedy obserwuje się w czasie normalnego snu u niemowląt oraz u starszych ludzi. W stanach chorobowych oddech Cheyne--Stokesa zawsze rokuje poważnie, chociaż niekoniecznie niepomyślnie. Oddech oponowy, czyli oddech Biota, składa się z regularnie występujących okresów bezdechu, trwających 5—10—20 do 30 sekund i przedzielonych okresami zaburzenia rytmu i głębokości oddychania. Innym spotykanym typem niemiarowości oddechowej jest gwałtowne oddychanie, cechujące się seryjnymi kurczowymi przerwami w okresie wdechu i wydechu.
U niemowląt regularność i rytmiczność oddychania nie jest zupełnie ustalona przed końcem drugiego roku życia.
Coma. Cechy. Oddech typu Cheyne-Stokesa może towarzyszyć niemal każdemu stanowi głębokiej śpiączki, ale obecność jego przywodzi na myśl szczególnie takie stany, jak udar mózgu, rozmiękanie mózgu, guz mózgu, zapalenie opon mózgowych, mocznica, cukrzyca, zatrucie opium oraz wady serca.
Uraemia (insufficientia renum). Cechy. Oddech Cheyne-Stokesa może pojawiać się nawet w nieobecności śpiączki. Utrzymuje się on niekiedy tygodniami lub miesiącami. Wyzdrowienie ma miejsce czasem nawet po długim okresie trwania oddechu Cheyne-Stokesa.
Arteriosclerosis cerebri (miażdżyca mózgu). Cechy. Cechą wyróżniającą może być oddech Cheyne-Stokesa, który w tym wypadku wskazuje na postępujące rozmiękanie rdzenia przedłużonego. Oddech Cheyne-Stokesa występuje również niekiedy w zwykłym zwyrodnieniu starczym.
Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krążenia pochodzenia sercowego). Cechy. Niekiedy pojawia się oddech typu Cheyne-Stokesa. Po raz pierwszy opisał ten objaw John Cheyne w przypadku otłuszczenia serca.
Główne objawy. Obecność czynnika etiologicznego; choroby obwodu, takie jak: nadciśnienie samoistne; nadciśnienie wtórne w chorobach nerek (glomerulonephritis acuta, glomeluronephritis subacuta, glomerulonephritis chronica, degenerado polycystica renum, pyelonephritis atrophica gravis, glomerulosclerosis intercapillaris); nadciśnienie wtórne w zaburzeniach wewnątrzwydzielniczych (zatrucie ciążowe, nadciśnienie napadowe, zespół nadnerczowo-płciowy, nadtarczyczność, obrzęk śluzowaty); nienormalne połączenia lub twory naczyniowe (przetoka tętniczo-żylna, przetrwały przewód Botałla, ciężka, ostra choroba Pageta, zwężenie cieśni tętnicy głównej); choroby kolagenowe (lupus erythematodes disseminatus, Polyarteriitis nodosa) lub choroby krwi i narządów krwiotwórczych (niedokrwistość, białaczka); choroby zastawek serca łącznie z niedomykalnością -zastawki dwudzielnej, niedomykalnością zastawek tętnicy głównej, zwężeniem ujścia tętnicy głównej i pęknięciem zastawki; lub choroby mięśnia sercowego łącznie z chorobami naczyń wieńcowych i swoistym zapaleniem mięśnia serca. Obrzęki; sinica; skąpomocz; powiększenie wątroby; rozszerzenie żył szyjnych; niemiarowości; przerost i poszerzenie serca; rzężenia nad podstawami płuc; wzrost ciśnienia żylnego.
Meningitis tuberculosa (gruźlicze zapalenie opon mózgowych; meningitis basilaris). Cechy. Początkowo oddech o normalnej częstotliwości, ale pilna obserwacja chorego w czasie snu lub bezwzględnego spokoju pozwala często na wykrycie wyraźnej niemiarowości, która ma duże znaczenie. W okresie śpiączki oddech jest niemal zawsze niemiarowy. Bardzo charakterystyczny typ oddychania składa się z coraz głębszych ruchów oddechowych, po których następuje głęboki wdech i dalej całkowity bezdech, trwający kilka sekund, po czym zjawisko powtarza się. Często spotyka się oponową odmianę oddechu o typie Biota (po dwóch lub trzech głębokich oddechach następuje bezdech o różnym czasie trwania).
Meningitis cerebrospinalis (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Cechy. W chorobie tej wcześnie ulega zaburzeniu oddychanie; często oddech jest niemiarowy i może być powolny lub szybki. Niekiedy oddech miewa cechy typowe dla odmiany Cheyne-Stokesa. W niektórych przypadkach spotyka się głębokie wdechy.
Status typhosus (stan durowy). Cechy. W końcowych okresach może występować oddech Cheyne-Stokesa.
Neurosis (lub histeria). Cechy. Niekiedy obserwuje się poronną postać od^ dechu Cheyne-Stokesa.
Chorea (chorea Sydenhami; taniec św. Wita). Cechy. Czasem występują napady dyszenia i utrudnienia wydechu. Również obserwuje się zwykłą niemiarowość braz poronną postać oddechu Cheyne-Stokesa.
Mniej częste przyczyny. Aneurysma arcus aortae (oddech Cheyne-Stokesa); morbus compressionis (oddech Cheyne-Stokesa); paresis generalisata (oddech Cheyne-Stokesa); haemorrhagia gravis, anaemisatio cerebri (oddech Cheyne--Stokesa); hydrocephalus (oddech Cheyne-Stokesa); meningitis spinalis interna (oddech Cheyne-Stokesa); septicaemia (oddech Cheyne-Stokesa); fibrosis pulmonum (oddech Cheyne-Stokesa); insolatio (oddech Cheyne-Stokesa); asthma bronchiale (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); hemiplegia (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); hydrophobia (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); neuralgia intercostalis (postać poronna oddechu Cheyne--Stokesa); fractura costarum (porrjnna postać oddechu Cheyne-Stokesa); pleuritis acuta (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); pleurodynia (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); stridor laryngeus (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); myasthenia gravis (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); pneumonia crouposa (bezdech po okresie wdechu); atelectasis (bezdech po wdechu); neurasthenia (postać poronna oddechu Cheyne-Stokesa); intoxi-catio anilino (niemiarowość oddychania); ruptura seu perforatio visceris abdominalis (niemiarowość oddychania); tumor cerebri (szczególnie mostu i rdzenia); encephalitis epidemica,- obesitas.