obrzęki
Obrzęki należą do objawów bardzo częstych, chociaż mogą nie występować wcale w przypadkach łagodnie przebiegających, albo przeciwnie — w ciężkich. Zjawiają się one zwykle początkowo na twarzy i powiekach w połączeniu z bladością, nadając tym chorym charakterystyczny wygląd. Mogą jednakże mieć inne umiejscowienie — na nogach, w okolicy krzyżowej, narządów rodnych lub dotyczyć całego ciała (anasarca) i gromadzić się jako obfite przesięki w jamach surowiczych. Często są wczesnym, niemal pierwszym objawem choroby, nieraz narastają powoli dopiero po wystąpieniu zmian w moczu. W ostatnich latach zresztą dzięki powszechnemu ograniczeniu dowozu soli i płynów w diecie tych chorych daleko rzadziej stwierdza się znaczniejsze obrzęki.
Mechanizmy powstawania obrzęków w przebiegu ostrych zapaleń kłębków nerkowych wydają się być złożone. Loeb wymienia cztery zasadnicze czynniki:
zmniejszoną diurezę, spowodowaną ograniczeniem filtracji w niedostatecznie zaopatrywanych w krew kłębkach,
wzmożoną przepuszczalność naczyń włosowatych, przez które przenika do przestrzeni międzykomórkowych płyn o znacznej zawartości białka, obniżając tym ciśnienie koloidalne osocza i zwiększając skłonność do obrzęków,
wzmożone ciśnienie hydrostatyczne w naczyniach w następstwie niedomogi krążenia,
zwiększenie wchłaniania zwrotnego soli i wody w kanalikach nerkowych.
Spühler sądzi, że powstanie obrzęków w zapaleniu nerek nie zależy zupełnie od uszkodzenia czynności nerek, ale związane jest wyłącznie ze wzmożoną przepuszczalnością układu włośniczkowego ustroju. Wskutek tego przechodzi płyn białkowy z naczyń krwionośnych do przestrzeni tkankowych, stąd zagęszczenie i zmniejszenie ilości krwi krążącej, które stwierdzał Spühler u swoich chorych w bardzo wczesnych okresach choroby, kiedy zakres filtracji kłębkowej był jeszcze nawet wzmożony. Wskutek zagęszczenia krwi następuje odruchowa mobilizacja hormonu antydiuretycznego przysadki, zwiększone wchłanianie zwrotne soli i wody w kanalikach oraz skąpomocz z zatrzymywaniem soli i wody w ustroju. Dopiero w późniejszym okresie, kiedy zmiany zapalne i wysiękowe wywołują uszkodzenie anatomiczne kłębków, zmniejsza się filtracja i występuje wtórny, „organiczny" okres oligurii.
Allen przypisuje główną rolę w powstawaniu obrzęków niedomodze serca i zmianom równowagi osmotycznej krwi, a nie uogólnionemu uszkodzeniu włośniczek.
Szczególnie zaznaczone są obrzęki w tzw. „wojennym zapaleniu nerek" (Feldnephritis) i w zespołach nerczycowych.