CHARAKTERYSTYCZNY LUB SZCZEGÓLNY WYRAZ TWARZY
W wielu chorobach badanie fizjonomii chorego często daje podstawę do ustalenia rozpoznania.
Dyspnoe. Cechy. Usta są otwarte, wargi i język suche, skrzydełka nosa rozszerzają się przy każdym wdechu, twarz niebieskoblada lub sinawa.
Status typhosus. Cechy. Na szczycie gorączki wyraz twarzy jest tępy i apatyczny, policzki są zarumienione, oczy błyszczące, język suchy, zęby pokryte brązowym, cuchnącym nalotem, a wargi drżą.
Zagrażająca śmierć. Cechy. Facies hippocratica; ,,ostry nos", zapadnięte oczy, zapadnięte skronie, uszy zimne, przykurczone, a płatki ich wywinięte; skóra czoła staje się szorstka, napięta i sucha; cala twarz przybiera barwę brązową, czarną, sinawą lub ołowiu.
Vegetationes adenoidales. Cechy. Wyraz twarzy jest otępiały lub nawet głupawy, nozdrza ściśnięte, usta szeroko otwarte, wargi grube i suche, powieki opadnięte.
Głośne oddychanie podczas dnia; chrapliwy oddech w ciągu nocy; bezdźwięczny głos; upośledzony słuch; wrażliwość na zimno; opóźniony rozwój; zniekształcenie klatki piersiowej; badanie palpacyjne lub wziernikowanie nosogardzieli.
Glomerulonephritis acuta. Cechy. Stwierdza się bladą, obrzmiałą twarz z torbowatym obrzmieniem pod oczami.
Glomerulonephritis chronica. Cechy. Twarz jest bez wyrazu, obrzmiała, barwy kitu.
Lues congenita (lues hereditaria). Cechy. W późnym stadium choroby (po 10 lub 12 r. życia), wyróżnia się twarz. Czoło jakby wysunięte, często z guzami czołowymi, nasada nosa zapadnięta (nos siodełkowaty), prążkowate blizny rozchodzące się promieniście od warg (rhagades); zęby Hutchinsona, często zmętnienie rogówki i ziemista cera. Twarz bywa pomarszczona, o starczym wyglądzie.
W wywiadzie — zakażenie matki kiłą; szablowate piszczele; głuchota; niebolesne, symetryczne, wysiękowe zapalenie stawów, zwykłe stawów kolanowych; niekiedy wyczuwa się obmacywaniem wątrobę i śledzionę; czasem upośledzenie umysłowe; bywa infantylizm fizyczny; dacty-litis; dodatnie odczyny serologiczne.
Pneumonia lobaris. Cechy. Twarz jest zarumieniona, jeden policzek ciemniejszy, a skrzydełka nosa rozszerzają się przy każdym oddechu. Oddychanie jest przyspieszone z chrząkaniem wydechowym; na wargach lub nosie występuje opryszczka; oczy są błyszczące; źrenice często nierówne; wyraz twarzy niespokojny.
Początek gwałtowny z dreszczami i gorączką; ból w klatce piersiowej; krótki, suchy, bolesny kaszel; przyspieszenie oddychania; później plwocina podbarwiona krwią, spoista; zaburzenie stosunku tętna do oddechu; badanie fizyczne wskazuje na nacieczenie płatowe płuca; leukocytoza; badanie radiologiczne.
Peritonitis acuta. Cechy. Twarz wyraża krańcowy niepokój. Podniesiona górna warga nie przykrywa zębów, a zachowanie chorego sugeruje niezwykle silny ból i zaniepokojenie.
Sztywność; silny ból brzucha; habitus (pacjent leży na plecach z udami podciągniętymi ku górze i ramionami wzniesionymi); oddychanie powierzchowne; napięcie i tkliwość brzucha; bębnica; tętno przyspieszone, małe i twarde; gorączka; wymioty; leukocytoza.
Morbus Graves-Basedowi. Cechy. W twarzy uwydatniają się szeroko otwarte oczy. Gałki oczne są wysunięte ku przodowi, retrakcja powiek powoduje uwidocznienie twardówki poniżej i powyżej rogówki. Mruganie jest rzadsze niż u zdrowych; występuje wyraźne drżenie powiek. Obraz ten jest charakterystycznym dla stanu pobudzenia.
Początek choroby podostry; występuje zwykle u kobiet; powiększenie gruczołu tarczowego; przyspieszenie akcji serca i zaburzenia krążenia; wytrzeszcz; drżenie; nerwowość; nieznoszenie ciepła; pocenie się; osłabienie mięśni; wyniszczenie; bywają przełomy toksyczne; wzmożenie podstawowej przemiany materii; zwiększenie ilości jodu związanego przez białko; zwiększone wychwytywanie jodu radioaktywnego.
Tuberculosis pulmonum chronica (phthisis). Cechy. W zaawansowanych przypadkach wyrazu twarzy nie można pomylić. Szeroko otwarte oczy o wzruszającym wyrazie z białymi twardówkami, wyniszczona twarz, ogólna bladość z czerwonymi plamami w okolicy kości policzkowych, rozszerzone skrzydełka nosa i dyszący oddech sprawiają wrażenie zbiega.
Cirrhosis hepatis periportalis. Cechy. W późnym okresie choroby wyraz twarzy jest niedwuznaczny. Pacjent ma szczupłą twarz, oczy są zapadnięte, spojówki załzawione, nos i policzki wykazują istnienie rozszerzonych żyłek, a cera jest ziemista lub żółtaczkowa.
Tetanus. Cechy. Tak zwany śmiech sardoniczny (risus sardonicus) stanowi charakterystyczny wyraz twarzy.
Lepra. Cechy. W toku choroby twarz staje się wykrzywiona i przybiera wygląd twarzy lwiej (facies leontina) w wyniku zgrubienia rysów skóry. Wyraz twarzy jest ponury.
Guzki; obszary znieczulenia; owrzodzenia; badanie histologiczne.
Neurosis. Cechy. Wyraz twarzy sprawia wrażenie złości i rozdrażnienia. Giówne objawy. Łatwe męczenie się; ból głowy; ból grzbietu; bezsenność; rozdrażnienie.
Hysteria. Cechy. Głupi i pusty, lecz bardzo uprzejmy uśmiech może witać wejście lekarza do chorego lub towarzyszy odpowiedzi na każde zadane pytanie. Z drugiej strony jednak występuje szczególnie silne krzywienie się w odpowiedzi na każdą uwagę dotyczącą skarg chorego, a twarz rozjaśnia się i wygładza, kiedy przedmiot rozmowy zostanie zmieniony. W śpiączce histerycznej twarz jest nieruchoma, ale z naturalnym zabarwieniem i uporczywym drżeniem górnej powieki przy każdym usiłowaniu jej podniesienia.
Występowanie u kobiet; chorobowe objawy motoryczne, czuciowe i psychiczne, jak porażenie bez zaników mięśni; charakterystyczne napady drgawkowe; znieczulenie i przeczulica; osobliwe porażenia czuciowe; sugestywność ; emocjonalność.
Idiotismus; imbecilitas. Cechy. Twarz jest tępa, bez wyrazu, mało inteligentna, ptasia.
Cofnięte czoło i podbródek; niski wzrost; niedorozwój lub zaburzenia umysłowe (w idiotyzmie — rozwój umysłowy dziecka 3-letniego, w imbecyłizmie — 7-letniego).
Schizophrenia (dementia praecox). Cechy. W postaci katatonicznej twarz jest bez wyrazu, oczy zamknięte, cały obraz chorego przedstawia głębokie zatopienie się w myślach. W postaci hebefrenicznej występuje głupawy i bez znaczenia szyderczy uśmiech połączony z poruszaniem wargami.
Oderwanie od rzeczywistości; odosobnienie; omamy i halucynacje; negatywizm; dziwaczne grymasy, wykrzywianie, ruchy nawykowe; upośledzenie stanu emocjonalnego lub umysłowego.
Dementia senilis. Cechy. Twarz jest pomarszczona i nieelastyczna, z brakiem wyrazu.
Podeszły wiek; stopniowa utrata pamięci, zwłaszcza ostatnich wydarzeń; okresowe pobudzenia; zmieszanie; upośledzenie emocjonalne i umysłowe; upośledzenie stanu fizycznego.
Psychosis maniaco-depressiva. Cechy. Wyraz twarzy w okresie maniakalnym jest napastliwy, ożywiony, zabarwienie nasilone, podczas gdy w stanie depresji twarz wyraża często niepokój.
Naprzemienne okresy pobudzenia i depresji emocjonalnej; aktywność psychoruchowa; gonitwa myśli; skłonność do roztargnienia w fazie maniakalnej; depresja w fazie depresyjnej.
Paralysis progressiva. Cechy. Twarz wykazuje szczególną nieruchomość, a przy mówieniu zaznacza się drżenie warg i mięśni twarzy.
W wywiadzie kiła; zmiana usposobienia; egzaltacja; drżenia; objaw źreniczny Argyll Robertsona; wady wymowy; zmienione odruchy; drgawki padaczkowe; badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (zwiększenie ilości globulin, zwiększenie liczby limfocytów, krzywa paralityczna w reakcji ze złotem koloidowym, dodatnie odczyny serologiczne).
Paralysis agitans (choroba Parkinsona, drżączka porażenna). Cechy. Twarz jest stężała, jakby była sztywna; występuje twarz maskowata. Powieki w re-trakcji, a gałki oczne niespokojne.
Wiek średni; uogólniona sztywność; postępujące osłabienie; charakterystyczne drżenie rąk naśladujące „kręcenie pigułek"; potrząsanie głową; bezwiedne przyspieszanie chodu ku przodowi.
Syndroma Parkinsoni in encephalitide epidemica. Cechy. Twarz jest maskowata jak w drżączce porażennej.
W wywiadzie — przebycie zakaźnego zapalenia mózgu; występowanie u młodych osobników; uogólnione usztywnienie; wzmożenie odruchów; zgięta postawa; powolność działania; bywa drżenie.
Crelinismus. Cechy. Głowa jest w przeciwieństwie do tułowia względnie duża. Twarz jest szeroka, wargi i powieki grube, nos szeroki i płaski, duże i grube uszy. Usta są zwykle otwarte i bez wyrazu, język stale mniej lub więcej wysunięty, a broda słabo rozwinięta.
Do 6 lub 7 mies. życia nie stwierdza się cech charakterystycznych; prognacja; duży język; krótki tułów; płaska klatka piersiowa; wzdęty brzuch; szczupłe owłosienie; niedorozwój płciowy; powolna przemiana materii; upośledzenie umysłowe; opóźnione wyrzynanie się uzębienia; brak gruczołu tarczowego lub jest on powiększony; niska zawartość jodu związanego z białkiem.
Myxoedema. Cechy. Rysy są szorstkie i grube, wargi zgrubiałe, nozdrza szerokie i grube, a usta powiększone. Na policzkach czerwone plamy. Twarz ma wygląd księżyca w pełni i jest bez wyrazu; uwłosienie głowy i brwi skąpe, włosy są szorstkie i suche.
Powstaje twarde, nieelastyczne obrzmienie skóry, nie wgłębiające się przy ucisku; zwolnienie procesów myślowych i ruchu; brak tolerancji na zimno; znużenie mięśniowe; suche włosy; bladość, charakterystyczne odruchy ścięgniste; obniżenie podstawowej przemiany materii; mało jodu związanego z białkiem.
Acromegalia. Cechy. Łuki brwiowe wystają i są łukowato zarysowane; wyrostki: sutkowaty, jarzmowy i nosowy są nadmiernie rozrośnięte, a dolna szczęka znacznie powiększona. Czoło jest zmarszczone i cofnięte; język duży, pokryty bruzdami i pokarbowany; zęby dolnej szczęki wystają i są szeroko rozstawione.
Występuje stopniowe powiększenie kości twarzy, rąk i stóp, ze zgrubieniem tkanek miękkich; skroniowe niedowidzenie połowicze; zdarza się zanik nerwu wzrokowego ze wzrastającą ślepotą; wielomocz; cukromocz; badanie radiologiczne siodełka tureckiego.
Hydrocephalus (wodogłowie wrodzone). Cechy. Rozpoznanie ustala się na podstawie oglądania. Głowa jest duża i kulista, a twarz względnie mała. Gałki oczne lekko wysunięte do przodu i zwrócone ku dołowi, pozostawiając w górnej części nieco widocznej twardówki.
W wywiadzie — stopniowe powiększanie się głowy w 2' lub 3 mies. po urodzeniu; senność; letarg; ostre krzyki („cri hydrocephalique"); ból głowy,- skłonność do kurczów; źrenice zwężone, o słabej reakcji; zaburzenia słuchu; widoczne żyły w skórze czaszki; trudność w podnoszeniu powiek; mniej zaznaczone objawy, jeżeli powiększanie się jest stopniowe.
Mongolismus. Cechy. Występuje krótkogłowie; szczeliny powiekowe ustawione są skośnie rozszerzając się ku wewnątrz i ku dołowi; nos spłaszczony; uszy duże, dzbanuszkowate, wargi popękane i rozchylone, ukazują duży, zwiotczały, popękany i wysunięty język; czoło jest obniżone; włosy na głowie są skąpe, pokręcone i mysiego koloru; cera rumiana, marmurkowata.
Cechy mongołowate zwracają uwagę od urodzenia; szpary powiekowe ustawione skośnie ku górze i na zewnątrz; zez; marmurkowata cera; duży język, pokryty grubymi brodawkami, często wysuwany i chowany; wyczuwalny gruczoł tarczowy; opóźnienie zamykania się ciemiączek; opóźnione dojrzewanie; opóźnione wyrzynanie się uzębienia; duże ręce i stopy z wygiętym małym palcem; umysłowość 4-letniego dziecka.
Tabes dorsalis (wiąd rdzenia). Cechy. W wielu przypadkach występuje nieznaczne opadanie górnej powieki z pewnym pomarszczeniem czoła, co nadaje twarzy smutny wygląd. Jeśli ma miejsce zwężenie źrenic, nadaije to oczom stalowy wygląd.
W wywiadzie — kiła (6 do 15 lat przedtem); strzelające bóle; brak odruchów kolanowych; objaw Argyll Robertsona; objaw Romberga; później chód ataktyczny; zaburzenia czucia; zmiany troficzne; hipotonia; przełomy trzewne; utrudnienie oddawania moczu; zanik nerwu wzrokowego; podrażnienie oczu; dodatni odczyn serologiczny; badanie płynu mózgowo-rdze-niowego (dodatni odczyn serologiczny, zwiększenie ilości globulin, limfocy-toza, w reakcji ze złotem koloidalnym krzywa tabetyczna).
Paralysis nervi facialis (paralysis nervi facialis rheumatica Belli).
Sclerosis multiplex (sclerosis insularis; sclerosis disseminata; stwardnienie rozsiane). Cechy. Twarz jest bez wyrazu, ale może być zmieniona przez uśmiech wywołany pospolitymi okolicznościami.
Początek pomiędzy 15 a 30 r. życia; wyraźne okresy remisji; poprzeczne porażenie spastyczne; wzmożenie głębokich odruchów łącznie z objawem Babińskiego; brak odruchów brzusznych; przejściowe niedowidzenie lub widzenie podwójne; zaburzenia czynności Zwieraczy; uczucie drętwienia i mrowienia; emocjonalność; drżenie zamiarowe; oczopląs; mowa skandowana; zanik nerwu wzrokowego i zblednięcie skroniowej połowy tarczy nerwu wzrokowego (oftalmoskopia).
Paralysis bulbaris (paralysis glossolabiolaryngea). Cechy. Twarz jest bez wyrazu, usta wydają się szerokie, wargi opadają i wycieka ślina.
Stopniowy rozwój; utrudnienie żucia i połykania; niewyraźna artykulacja; niezdolność do wypuklenia policzków językiem; niezdolność wydymania warg jak przy dmuchaniu lub gwizdaniu; zarzucanie pokarmu do nozdrzy.
Paralysis pseudobulbaris. Cechy. Twarz jest nieruchoma, o głupim wyrazie, z ustami stale otwartymi.
W wywiadzie — porażenie połowicze, początkowo jednostronne, później obustronne; zaburzenia tonacji i połykania; porażenia i zaniki mięśni policzków, warg i języka, podniebienia i żwaczy; napady podobne do udaru mózgowego; zapalenie nerwu wzrokowego; napady śmiechu lub krzyku; zaburzenia psychiczne.
Sclerosis lateralis amyotrophica. Cechy. Porażenie opuszkowe nierzadko występuje w późnych okresach, powodując charakterystyczny dla tego schorzenia wyraz twarzy.
Występowanie u dorosłych; skryty początek; wyniszczenie i osłabienie górnych kończyn, zaczynające się w drobnych mięśniach ręki; stan spastyczny dolnych kończyn i osłabienie bez wyniszczenia; wzmożone odruchy głębokie (odruch żuchwowy, odruch ze ścięgna Achillesa, odruch Babińskiego); zmniejszenie pobudliwości elektrycznej.
Myasthenia gravis. Cechy. Występują tu dwa typy twarzy: jedna, w której pacjent utrzymuje otwarte oczy, a żuchwa z wyczerpania ma skłonność do opadania na klatkę piersiową; drugą postać cechuje charakterystyczny uśmiech, który można określić jako jednostronny uśmiech szyderczy.
Normalny, powtarzający się ruch mięśni prowadzi do szybkiego osłabienia i niedowładów; obustronne opadnięcie powiek; zez i podwójne widzenie; bywają grubofaliste ruchy podobne do oczopląsu; otwarte usta; ślinienie się; upośledzenie żucia; bywa mowa nosowa i zwracanie pokarmu; czasem duszność; miasteniczna reakcja mięśni (szybka utrata reakcji na pobudzenie faradyczne); skłonność do remisji.
Atrophia musculorum iacioscapulohumeralis (typus Landouzy-Dejerine). Cechy. Mięśnie twarzy wyniszczone, wargi zgrubiałe, osłabienie. Warg nie można mocno zewrzeć, tak że szerokie usta i wyniszczona twarz mają szczególny wyraz znany jako „gęba tapira". Pacjent śmieje się wyprostowanymi wargami — rire en travers.
Często choroba dziedziczna; początek w niemowlęctwie, z osłabieniem i wyniszczeniem mięśni twarzy; niemożność zamykania oczu, dmuchania lub gwizdania; później zajęcie mięśni barków i górnych kończyn, a niekiedy również tułowia, ud i miednicy.
Osteitis deformans (choroba Pageta). Cechy. Kiedy dochodzi do powiększenia czaszki, twarz i broda wydają się względnie małe; twarz jest trójkątna z podstawą trójkąta u góry. Pacjent trzyma głowę do przodu, z podniesioną brodą.
Początek choroby w średnim wieku; powstają wygięcia i wypuklenia kości długich, prowadzące do ich skrócenia; stopniowe garbienie się z okrągłymi ramionami; klatka piersiowa zapadnięta w kierunku miednicy; obwisły brzuch; powolny, niezgrabny chód; czasem bóle; badanie radiologiczne (postrzępiony zarys i zgrubienie kości czaszki; zmiany w zakresie innych kości, a zwłaszcza kości długich i miednicy).
Sclerodermia. Cechy. Kiedy ta sprawa chorobowa obejmie twarz, powstaje brak mimiki; rysy twarzy są jakby odlane z żelaza.
Zgrubienie skóry (rozlane lub ograniczone), które szerzy się na tkanki leżące pod skórą; kiedy choroba obejmuje kończyny, sztywność ich może sugerować gościec; zmiany zabarwienia powłok; powierzchnia skóry jest sucha i gładka.
Degeneratio lenticularis progressiva (choroba Wilsona). Cechy. Charakterystyczne rysy twarzy powstają późno. Twarz sprawia wrażenie stałego pobudzenia, a każdy wysiłek przy rozmowie prowadzi do powstania wyrazu przesadnej radości, który utrzymuje się przez długi czas.
Początek choroby w młodości; drżenia; osłabienie mięśniowe; napadowe kurcze; stan spastyczny; przykurcze; zaburzenia emocjonalne i umysłowe; utrudnienie artykulacji i połykania; marskość wątroby,-przebieg postępujący z wyniszczeniem.
Łeontiasis ossea. Cechy. Twarz o wyglądzie lwiej.
Rozlany przerost kości czaszki; hyperostosis; objawy newralgiczne wskutek ucisku.
Progeria. Cechy. Twarz chorego ma wygląd starczy, z łysą głową łub pokrytą rzadkimi, szarymi włosami. Brak płatka usznego, wydatne chrząstki nosowe.
Występowanie u dzieci; upośledzenie rozwoju; przedwczesne zmiany wsteczne; sucha skóra; postawa starcza; ogólna zgrzybiałość; stwardnienie naczyń; wczesna śmierć.
Mniej częste przyczyny. Morbus Mikuliczi; syringomyelia (kiedy rozwija się porażenie opuszkowe); poliomyelitis acuta (z porażeniem opuszkowym); atrophia musculorum progressiva (z porażeniem opuszkowym); chloroma; chorea; gargoylismus; achondroplasia (szeroka głowa, płaski nos, progna-tyzm); infantilismus hypophyseoprivus; syndroma Cushingi (twarz o wyglądzie księżyca w pełni); virilismus (rodzinny, występujący przy przekwitaniu; leczenie androgenami; guz nadnerczy, jajników lub przysadki mózgowej); rachitis; Vitium cordis mitrale decompensatum (zalękniony wyraz twarzy, nalana sinawa cera); choroby jajników (bolesny wyraz twarzy); infantilismus intestinalis (twarz infantylna); zatrucie manganem (twarz maskowata).