WYTRZESZCZ
Stan ten może być jedno- lub obustronny. Wytrzeszcz bywa czasami wrodzony i w takich przypadkach ma tendencję do występowania rodzinnego; szczególnie często występuje on u Murzynów. Czasami jest on spowodowany ogólnym osłabieniem, jeśli mięśnie oczne są słabe.
Choroba Graves-Basedowa. Cechy. Wytrzeszcz zwykle obustronny, ale czasem tylko jednostronny, jest jednym z głównych objawów tej choroby. Wysunięcie gałki ocznej może być bardzo znaczne, a czasem może dojść nawet do przemieszczenia gałki poza obręb oczodołu. Występuje retrakcja powiek, co powoduje odsłonięcie twardówki ponad i poniżej rąbka rogówki (objaw Dalrymple'a). Przy obniżaniu gałki powieka górna nie nadąża i pozostaje w tyle (objaw Graefego). Objaw Stellwaga polega na rzadkim mruganiu. Często występuje osłabienie konwergencji (objaw Mobiusa).
Podostry początek; występuje zwykle u kobiet ; powiększenie tarczycy; przyspieszenie akcji serca i zaburzenia krążenia; drżenie; nerwowość; poty; miastenia; utrata wagi; nietolerancja w stosunku do ciepła; mogą wystąpić przełomy toksyczne; podwyższenie przemiany spoczynkowej; podwyższenie poziomu jodu hormonalnego; badanie za pomocą izotopu jodu.
Wysoka krótkowzroczność. Cechy. Gałki są znacznie powiększone i wydłużone, z szerokimi i nieco leniwiej reagującymi źrenicami. Nie jest to prawdziwy wytrzeszcz, lecz tylko powiększenie przednio-tylnego wymiaru gałki ocznej, co jest spowodowane zwykle zmianami patologicznymi w osłonkach oka i wydłużeniem optycznej osi oka.
Zakrzep zatoki jamistej. Cechy. Występuje wytrzeszcz jednej lub obu gałek ocznych, zależnie od zajęcia jednej lub obu zatok.
Obecność ogniska infekcyjnego na twarzy, nozdrzach, powiekach, w zatokach dodatkowych nosa lub w uszach; nagły początek; gorączka; dreszcze, poty; ból głowy; obrzęk powiek i okolicy podstawy nosa; przekrwienie; porażenie ruchów gałki ocznej na skutek zajęcia III, IV i VI nerwu czaszkowego; owrzodzenie rogówki; może wystąpić zapalenie nerwu wzrokowego; obrzęk w okolicy wyrostka sutkowatego.
Przewlekłe wodogłowie wewnętrzne. Cechy. W ciężkich przypadkach gałki są nieznacznie wysunięte ku przodowi i skręcone ku dołowi, co powoduje odsłonięcie części twardówki.
Ropowica oczodołu. Cechy. Zwykle stwierdza się jednostronny wytrzeszcz mniejszego lub większego stopnia.
Dreszcze i gorączka; ból w głębi oczodołu; ból głowy; w późniejszym okresie zapalenie nerwu wzrokowego prowadzące do zaniku; znieczulenie i owrzodzenie rogówki; spotyka się zmiany wewnątrzgałkowe; w końcowym okresie występuje chełbotanie poniżej wewnętrznej części górnej krawędzi oczodołu.
Zapalenie okostnej oczodołu. Cechy. Przy umiejscowieniu w tylnej części oczodołu, zwłaszcza w przypadkach bardziej przewlekłych, czasami występuje wytrzeszcz.
Ból w oczodole; tkliwość przy ucisku; obrzęk powiek i spojówki; przy umiejscowieniu w okolicy krawędzi obrzęk twardy, nieprzesuwal-ny; może wytworzyć się przetoka; czasami powstaje zapalenie nerwu wzrokowego; mogą wystąpić ciężkie objawy ogólne.
Guz oczodołu. Cechy. Guz (guz rzekomy, torbiel oczodołu, naczyniak, naczy-niak limfatyczny, oponiak kości oczodołu, guz gruczołu łzowego, mięsak, przerzut raka, przerzut guza nadnerczy, kostniaki wychodzące z jam obocznych nosa, łagodne i złośliwe guzy nosogardzieli itd.) w obrębie lejka mięśniowego może spowodować przemieszczenie gałki ocznej ku przodowi (jednostronne), natomiast guz leżący poza lejkiem może przemieścić gałkę w jakimś innym kierunku. Może wystąpić znaczny wytrzeszcz, nie powodując wysunięcia gałki poza obręb szpary powiekowej.
Wzrost gwałtowny lub łagodny (guz złośliwy lub dobrotliwy); ograniczenie ruchów; może wystąpić zapalenie nerwu wewnątrzgałkowe lub pozagałkowe, prowadzące do zaniku nerwu; czasem dwojenie; ból zwykle w późniejszych okresach.
Tętniak tętniczo-żylny szyjno-jamisty. Cechy. Wytrzeszcz tętniący, początkowo jednostronny, najczęściej z przesunięciem gaiki ocznej ku przodowi, ale w wyniku porażenia mięśni zewnętrznych oka gałka może być także przemieszczona na boki.
Szmer słyszalny w okolicy gałki i ponad oczodołem; brzęczenie w głowie i w uszach; tętnienie widoczne samoistnie lub też wywołane przez wciśnięcie gałki do wewnątrz; rozszerzenie żył w okolicy oka i czoła; zaburzenia w ruchomości gałki ocznej; może wystąpić wrzód rogówki, zapalenie tęczówki, zapalenie nerwu wzrokowego, tarcza zastoinowa.
Uraz oczodołu (stłuczenie, rana drążąca, ciało obce, złamanie kości oczodołu). Cechy. Głównym objawem jest wylew krwi do oczodołu, powodujący wytrzeszcz i czasami wybroczyny powiek i spojówki.
W wywiadzie — uraz; dwojenie; może wystąpić ślepota, odma oczodołu, przemieszczenie gałki, rozerwanie gałki ocznej.
Zapalenie zatoki czołowej. Cechy. Może wystąpić przesunięcie gałki ocznej ku dołowi i na zewnątrz (mucocoele).
Zapalenie zatok sitowych. Cechy. Gałka może być przemieszczona ku dołowi i na zewnątrz.
Guz płata czołoweoo. Cechy. Czasami po stronie guza występuje wytrzeszcz spowodowany zajęciem oczodołu albo zastojem w zatoce jamistej oraz ograniczone wypuklenie czaszki.
Podrażnienie szyjnego odcinka nerwu sympatycznego. Cechy. Zmiany chorobowe, wywołujące podrażnienie nerwów sympatycznych w odcinku szyjnym (jak gruczolak limfatyczny na szyi lub tętniak u podstawy szyi), mogą przebiegać z wytrzeszczem po tej samej stronie, z rozszerzeniem szpary powiekowej, z opóźnieniem opuszczania się powieki górnej przy patrzeniu ku dołowi, z rozszerzeniem źrenicy i poceniem się twarzy. Taki sam efekt może spowodować zakropienie roztworu kokainy do zdrowego oka.
Gnilec dziecięcy (choroba Barlowa). Cechy. W niektórych przypadkach występują wylewy krwi do oczodołu, powodujące wytrzeszcz gałki ocznej.
Mniej częste przyczyny. Guz wychodzący z podstawy czaszki (fossa ante-rior); przepuklina mózgu do oczodołu; oczodołowa przepuklina oponowa; hy-droenceDbalocoele; nadciśnienie; pozagałkowy wvlew krwi; naczyniak limfatyczny; choroba przysadki mózgowej; oponiak kości klinowej; uraz porodowy; ropień pozagałkowy; ropowica oczodołu; zakrzepowe zapalenie żył oczodołu; róża; zapalenie osłonki Tenona; gruźlicze zapalenie okostnej oczodołu; kiłowe zapalenie okostnej oczodołu; torbiel śluzowa oczodołu; torbiel ropna; tłu-szczak oczodołu; wyrosi kostna oczodołu; choroba Pageta (hyperostosis); pro-mienica oczodołu; włośnica; grzybiczy guz rzekomy; krzywica; hemofilia; mięsak limfatyczny; zieloniak oczodołu; choroba Hodgkina; zapalenie zatok szczękowych; udar mózgu; dychawica oskrzelowa (w czasie napadu); kilak oczodołu; guz nerwu wzrokowego (glejak, oponiak); żylak oczodołu; wytrzeszcz tętniący; tętniak tętnicy ocznej; białaczka; porażenie nerwu III; mocznica; przemieszczenie gałki ocznej; guz śródczaszkowy; dyzostoza oboj-czykowo-czaszkowa; zapalenie szpiku kostnego kości klinowej (obustronnie); guz kąta móżdżkowo-mostowego; nadliczbowe żebro szyjne; przewlekły krwotok podtwardówkowy; dysostosis craniofacialis; nagminne zapalenie mózgu; bąblowiec oczodołu; odma oczodołu; przerost połowiczy twarzy; dysplazja włóknista czaszki; ropień płata czołowego; glejak płata skroniowego; półpa-
siec; akromegalia; ciężka miastenia; nerwiakowłókniakowatość oczodołu; oxy-cephalia; scaphocephalia; niedorozwój jajników; plagiocephalia; sarkoid oczodołu; ksantomatoza (choroba Christiana); choroba posurowicza; wylew krwi podpajęczynówkowy; lwia twarz; ostry napad jaskry; drgawki; wymioty; padaczka w okresie drgawek; zakrzep zatoki podłużnej górnej; zespół Wegenera.