OTĘPIENIE
Przez otępienie rozumie się upośledzenie zdolności intelektualnych.
Schizophrenia (dementia praecox). Cechy. Otępienie składa się ze stopniowego upośledzenia stanu psychicznego i zaczyna się najczęściej między 18 a 25 r. życia, wykazując skłonność do postępowania. Zwykle omawia się specjalne postacie reakcji schizofrenicznej, zależnie od wyróżniających się objawów obecnych. Do wspólnych cech wszystkich postaci należy oderwanie się od rzeczywistości, odgrodzenie się od świata zewnętrznego, zamknięcie się w sobie, życie w świecie marzeń. Na wczesne objawy choroby, wspólne dla wszystkich postaci schizofrenii, składają się: wzmożona dążność do odosobnienia, utrata zainteresowań zwykłymi zajęciami, niezdolność lub trudność skupiania się i bardzo często uprzednie zajęcie się jedną sprawą. W miarę postępu choroby można spotkać każdy rodzaj omamów i halucynacji.
Podstępny rozwój; czasami wyzwalanie przez niektóre niezwykłe przypadki stressu, konflikty albo urazy fizyczne bądź psychiczne; bywają grymasy twarzy, wykrzywienia, ruchy nawykowe lub stereotypowe; postać hebefreniczna (niezwykła powierzchowność, śmiech bez sensu, absurdalne gesty, krańcowa zmienność usposobienia, halucynacje i omamy, które są słabo usystematyzowane);, postać katatoniczna (groteskowe i dziwaczne ułożenie i postawa, grymas twarzy, giętkość woskowa kończyn, negatywizm); postać paranoidalna (urojenia prześladowcze źle usystematyzowane, inne urojenia i omamy); postać prosta lub otępienna (stopniowe, postępujące upośledzenie stanu psychicznego, obojętność, apatia, spowolnienie psychomotoryczne); osobnik jest niedostępny; czasem objawy fizyczne, jak: wyniszczenie, utrata łaknienia, bezsenność, przyspieszenie akcji serca, drgawki.
Paralysis progressiva. Cechy. Występuje skłonność do otępienia postępującego, które może rozpoczynać się w różny sposób: łagodną egzaltacją, wzniosłymi koncepcjami i euforią; zmianą charakteru; objawami neurastenii; melancholią. W okresie końcowym dochodzi do stanu głębokiego otępienia, w którym pamięć jest całkowicie zniesiona, a pacjent nie zwraca uwagi na swoje otoczenie ani nie troszczy się o siebie.
Dementia senilis et praesenłlis. Cechy. Otępienie jest procesem postępującym, zaczynającym się zwykle utratą pamięci świeżych wydarzeń; brakiem wrażliwości, brakiem zdolności rozpoznawania twarzy, wyraźnym egotyzmem, rozdrażnieniem. Z latami rozwija się prawdziwy mizoneizm, tak że pacjent nie toleruje najlżejszego odchylenia od zwykłego porządku rzeczy. Występuje wyraźna skłonność do wspomnień, zdarzenia dawne przypominają się żywo, chory żyje w świecie minionych dni. Stan stale pogarsza się, pojawia się upośledzenie inicjatywy umysłowej, upośledzenie zdolności osądu, utrata rozumienia swego otoczenia oraz istnienie czysto wegetatywne.
Występowanie zwykle po 60 r. życia, niekiedy wcześniej (dementia praesenilis); zmiany fizyczne skóry, włosów, głosu, oczu i tętnic;
niekiedy objawy psychotyczne (urojenia prześladowcze, emocjonalizm dziecięcy).
Dementia arteriosclerotica et hypertonica. Cechy. Otępienie cechuje się postępującym upośledzeniem czynności umysłowych i miejscowymi objawami, związanymi z ogniskami rozmiękania mózgu. W pewnych przypadkach rozwijają się tylko objawy nerwowe (zapomnienie, duże rozdrażnienie, myśli hipochondryczne z nawarstwieniem paranoidalnym), nie zmieniające się przez długi okres czasu. W innych przypadkach występują drgawki padaczkopo-dobne, rozwijające się objawy ogniskowe i zaawansowane pogłębiające się otępienie.
Główne objawy. Obecność zmian miażdżycowych lub nadciśnieniowych; brak laboratoryjnych objawów niedowładu.
Alcoholismus chronicus (otępienie alkoholowe). Cechy. Kiedy uwidocznia się otępienie, postępuje ono powoli manifestując się upośledzeniem psychiki, szczególnie w sferze estetycznej i moralnej, brakiem giętkości umysłowej, spaczeniem moralnym, zapominaniem i utratą pamięci, upośledzeniem zdolności osądu i rozumowania.
Lues cerebri. Cechy. Otępienie może dołączać się do innych objawów psychicznych, z których pospolitymi są zapominanie i niewyraźna mowa.
Pellagra. Cechy. Objawy psychiczne są wyraźne i mogą narastać do głębokiej depresji i ostatecznie do otępienia.
Podstępny początek z wyraźnym nasileniem objawów na wiosnę; zapalenie jamy ustnej i ślinienie się; niestrawność; osłabienie mięśniowe i postępujące wyniszczenie; ostra i uporczywa biegunka; symetryczne wykwity rumieniowo-złuszczające na grzbiecie rąk, czasami także na twarzy, szyi itp., pogarszające się pod wpływem promieni słonecznych; test dietetyczny (dieta wysokobiałkowa i drożdże).
Chorea Huntingtoni (pląsawica przewlekła). Cechy. Występuje upośledzenie umysłowe prowadzące w końcu do otępienia.
Epilepsia. Cechy. Otępienie może rozwijać się, zwłaszcza: w razie częstych napadów przez długi okres czasu, rozpoczynających się we wczesnym okresie życia; w „petit mal" otępienie rozpoczyna się po ustąpieniu napadów epileptycznych.
Acromegalia. Cechy. Obserwowano postępujące otępienie, dołączające się do drażliwego usposobienia, wyraźne zmiany w nastroju i znaczną depresję.
Początek często w trzeciej dekadzie życia u osób wysokich; powiększenie znamiennych rozmiarów (kapelusza, rękawiczek, obuwia); ból głowy; czasem wielomocz; obustronne skroniowe niedowidzenie połowicze; powiększenie rozmiarów twarzy, zwłaszcza dolnej szczęki; powiększenie rąk i stóp; wygięcie kręgosłupa ku tyłowi; niekiedy cukromocz; badanie radiologiczne siodełka tureckiego.
Myxoedema. Cechy. W niektórych przypadkach występuje końcowy stan otępienia z towarzyszącymi urojeniami i omamami.
Występowanie u kobiet (6:1); spowolnienie procesów psychicznych, metabolicznych i czynności, zwiększenie ogólnej masy ciała; osłabienie; zbite obrzmienie tkanki podskórnej, ucisk palcem nie pozostawia dołka; twarz bez wyrazu; obrzmiałe powieki; skóra sucha; uczucie' zimna; zaparcie; zwolnienie tętna; niska ciepłota ciała; powolny postęp; niska podstawowa przemiana materii; zmniejszony poziom jodu związanego z białkiem w surowicy; próba terapeutyczna (podawanie przetworów tarczycy lub ty-roksyny).
Mniej częste przyczyny. Ergotismus; tabes dorsalis; idiotismus amauroticus familiaris; sclerosis multiplex; paralysis agitans; tumor cerebri; haemorrhagia meningealis; hypoglycaemia (samoistna lub w wyniku przedawkowania insuliny); haematoma subdurale; hydrocephalus; morbus Friedreichi; pachymeningitis haemorrhagica interna; morbus Pick-Arnoldi; uraz czaszki (contusio seu laceratio); udar cieplny.