KANALIKI
Kanaliki nerkowe zaczynają się od torebki Bowmana, otaczającej dookoła kłębki, z pozostawieniem przerwy tylko w miejscu wejścia tętniczki doprowadzającej i wyjścia odprowadzającej. W miejscu zagięcia i przejścia zewnętrznej blaszki torebki w wewnętrzną powstaje jakby mała wnęka kłębka (ryc. 1). W miejscu przeciwległym do wnęki blaszka zewnętrzna tworzy początek kanalika, który powstając w obrębie istoty korowej nerki zdąża do rdzenia i zmieniając kilkakrotnie kierunek oraz kształt uchodzi do cewki zbiorczej. Zdaniem Smitha kanalikową część nefronu można podzielić w zależności od budowy histologicznej i czynności — na 3 odcinki (ryc. 4):
odcinek p r o k s y m a 1 n y, rozpoczynający się wąską szyjką przy odejściu od torebki kłębka; tworzy on w dalszym przebiegu kilkanaście zakrętów, stąd nazwa kanalik kręty (cewka kręta) I rzędu (pars convoluta s. tubulus contortus proximális, tubulus primae ordinis) — następnie przechodzi w stosunkowo krótki i gruby odcinek prosty — pars recta;
odcinek cienki, obejmujący cienkie ramię zstępujące pętli Henlego (ramus descendens ansae Henlei), biegnące z rdzenia w obrębie piramid nerkowych w kierunku brodawki;
c) odcinek dystalny, czyli kanalik dystalny (distal tubule), obejmujący prostolinijne wstępujące ramię pętli Henlego (pars recta s. ramus ascendens ansae Henlei), grubsze niż ramię zstępujące; ramię to zdąża ponownie w kierunku kory, gdzie w pobliżu swego kłębka tworzy znowu szereg skrętów, czyli kanalik kręty (cewka kręta) II rzędu (tubulus contortus distalis s. secundae ordinis), który łączy się następnie krótką i wąską wstawką z najbliższą cewką zbiorczą.
Odcinek proksymalny kanalika ma najszersze światło i składa się z dużych sześciennych komórek z obfitą zarodzią i okrągłymi jądrami położonymi u podstawy. W obrębie cienkiego, zstępującego ramienia pętli Henlego komórki nabłonka wyściełającego są spłaszczone, o jasnej zarodzi i jądrze nieco wystającym do światła pętli. Kanaliki nerkowe, podobnie jak i cewki zbiorcze, mają otoczkę zewnętrzną — błonę podstawową (ba-sement membranę), której obecność można wykazać również i w obrębie kłębków między trzewną blaszką torebki Bowmana a splotem włośniczek (fakt ten ma doniosłe znaczenie dla czynności nerek). Błonka podstawna, bardzo cienka w warunkach normalnych, stanowi przegrodę między światłem włośniczek kłębka a światłem torebki Bowmana. Wszelkie zmiany chorobowe powodujące jej zgrubienie mogą odgrywać, zdaniem Smitha, dużą rolę w niektórych chorobach aparatu kłębkowego. Długość pętli Henlego bywa bardzo różna w poszczególnych nefronach, o czym będzie jeszcze mowa dalej. W obrębie grubszego odcinka wstępującego ramienia pętli, a także w kanalikach krętych II rzędu, komórki nabłonka wyściełającego stają się znów wyższe, sześcienne, a nawet cylindryczne.
Peter w latach 1909 i w 1927, a niezależnie Huber w latach 1911 i 1935 — przeprowadzili szczegółowe badania nad budową i przebiegiem kanalików nerkowych. Otóż Peter (wg Truety) odróżnia w rdzeniu nerki warstwę zewnętrzną i wewnętrzną, a w tej pierwszej pas zewnętrzny i pas wewnętrzny (p. ryc. 5).
Według Petera w warstwie zewnętrznej rdzenia leżą grube wstępujące ramiona pętli Henlego, cienkie zstępujące ramiona niektórych pętli oraz cewki zbiorcze (collecting tubules). W warstwie wewnętrznej przebiegają tylko cienkie odcinki pętli Henlego i cewki zbiorcze.
W schemacie swoim Peter odróżnia dwa rodzaje pętli Henlego, a mianowicie: 1) pętle długie, które wychodzą z kłębków, położonych w głębszych (przyrdzeniowych wg Truety) warstwach kory, 2) pętle krótkie, biorące początek od wspomnianych wyżej korowych kłębków Truety. Według Petera tylko długie pętle należą do nefronów przyrdzeniowych. Dochodzą one głęboko, aż do wewnętrznej warstwy rdzeniowej, inne zaś — krótkie, należące do nefronów bardziej powierzchownych, kończą się już w warstwie zewnętrznej. W r. 1935 Pain stwierdził istnienie jeszcze jednego typu nefronów, których pętle w ogóle nie dochodzą do rdzenia i nie mają odcinka cienkiego (nefrony typu korowego).
Huber (wg Truety) w r. 1935 na podstawie swoich badań histologicznych także rozróżnia 3 typy nefronów, zależnie od tego, czy zaczynają się one w zewnętrznej, środkowej, czy w wewnętrznej, przyrdzeniowej warstwie kory. Badacz ten stwierdził uderzające różnice w długości kanalików i ich odcinków w poszczególnych typach. Długość kanalików w ne-fronach typu 1 wynosi przeciętnie 28,8 mm, a długość cienkiego odcinka odpowiedniej pętli Henlego — 15 mm. Długość kanalika nefronu typu 3 wynosi około 20,5 mm, a cienki odcinek odpowiedniej pętli ma zaledwie 1,4 mm długości.
Z badań Petera, Hubera i Truety wynika również, że istnieją zasadnicze różnice w czynności nefronów różnego typu, zwłaszcza zaś nefronów typu korowego i przyrdzeniowego.