Powstawanie moczu ostatecznego z pierwotnego przesączu kłębkowego odbywa się już w obrębie cewek nerkowych. Ze względu na różnice w bu­dowie histologicznej poszczególnych ich odcinków i na odmienne warunki ich unaczynienia oraz na wyniki licznych i dokładnych badań porównaw­czych i doświadczalnych — współcześni badacze wyodrębniają nie tylko, jak już było wspomniane, pod względem anatomicznym, ale i czynno­ściowym: proksymalną część kanalika nerkowego, do którego należy kanalik kręty I rzędu i grubsza część zstępującego ramienia pętli Henlego; cienki odcinek pętli Henlego; dystalną część kanalika nerkowego, na którą składa się gru­by odcinek wstępującego ramienia pętli Henlego oraz cewka kręta II rzędu. Jak widać na ryc. 4, kanaliki kręte I rzędu oraz pętle Henlego należące do nefronów korowych leżą przeważnie w korze, w obrębie splotów naczyń włosowatych, którymi są otoczone. Natomiast pętle Henlego należące do nefronów przy rdzeniowych przebiegają całkowicie w obrębie istoty rdze­niowej i bardzo blisko stykają się z równolegle do nich przebiegającymi naczyniami prostymi. Ich kanaliki kręte I i II rzędu położone są w war­stwie pogranicznej istoty korowej w obrębie jej sieci włosowatej. Z licznych prac doświadczalnych wynika, że po wyłączeniu kłębka (np. przez ucisk) z odpowiedniego kanalika nie można otrzymać płynnej treści. Wynika stąd, że kanaliki nerkowe zupełnie nie wydzielają wody. Natomiast wytwarzanie moczu ostatecznego w ilości około 1,5 litra z olbrzymiej ilości pierwotnego przesączu kłębkowego (około 170 litrów) odbywa się właśnie w obrębie kanalików nerkowych. Dzieje się to przede wszystkim kosztem zmniejszenia objętości przesączu o 99% w przybliżeniu przez wchłanianie zwrotne przeciętnie 168 litrów wody na dobę. Z badań Smitha i współpr. wynika, że około 85% wody przesączu ulega wessaniu zwrotnemu w obrębie proksymalnej części kanalików nerko­wych. Smith nazywa to zjawisko wchłanianiem obowiązko­wym (obligatory reabsorption). Pozostałe około 15% (czyli około 20 ml/min.) przesączu przechodzi do dystalnego odcinka kanalików nerko­wych i tu ulegać może w mniejszym lub większym stopniu dalszemu wchłanianiu zwrotnemu, którego wielkość jest regulowana zależnie od warunków chwilowego zaopatrzenia ustroju w wodę i potrzeb diurezy. Po obfitym dowozie wody z zewnątrz wchłanianie w dystalnych odcin­kach cewek zmniejsza się, a wydzielanie moczu zwiększa się. Jeżeli zaś zasób wody ustroju zmniejszył się wskutek braku dowozu z zewnątrz lub nadmiernej jej utraty (znaczne poty, wymioty, biegunka), wówczas znacz­nie więcej wody ulega wchłanianiu zwrotnemu, a wydzielanie moczu zmniejsza się do 1 ml na minutę lub mniej. Występuje wtedy skąpomocz (oliguria) lub nawet chwilowy bezmocz (anuria). Ze względu na stałą zmienność wchłaniania zwrotnego wody w kanalikach dystalnych Smith nazywa je wchłanianiem warunkowym (facultative reab­sorption). W okresach większej utraty wody przez ustrój i znacznego wzmożenia wchłaniania warunkowego następuje takie zagęszczenie roz­puszczonych w moczu składników, że ich ciśnienie osmotyczne przeciw­stawia się wessaniu całej ilości wody i powstaniu zupełnego bezmoczu. Zakres wchłaniania warunkowego wody w dystalnych odcinkach kanali­ków nerkowych podlega za pośrednictwem chemo- i osmoreceptorów odruchowej regulacji hormonalnej przedniego płata przypadki, która wy­dziela hormon antydiuretyczny ADH. Wchłanianie obowiązkowe w pro-ksymalnej części kanalików odbywa się biernie na zasadzie prawa dyfuzji. Doświadczalnie stwierdzono, że ciśnienie osmotyczne moczu w obrębie proksymalnych odcinków kanalików (cewek krętych I rzędu i cienkich odcinków pętli Henlego) jest takie samo jak osocza. Stąd wniosek, że wchłanianie zwrotne wody w tym odcinku stanowi bierny proces izo-osmotyczny, w przebiegu którego muszą być wchłaniane pari passu z wodą również elektrolity, jak sód, chlorki, dwuwęglany, glikoza itd. Natomiast zagęszczenie moczu ostatecznego, który przeważnie jest znacz­nie bardziej stężony od odbiałczonego osocza, odbywa się w części dystal-nej kanalików przez wchłanianie zwrotne, „warunkowe" wody wbrew działaniu ciśnienia osmotycznego, a więc jest to proces czynny.