W amnezji nie dochodzi do utraty świadomości, lecz w wyniku choroby organicznej lub psychicznej występuje utrata pamięci, która bywa całkowita lub częściowa, stała, okresowa lub ograniczona. Dalej utratę pamięci można podzielić na: amnesia anterograda (utrata pamięci dotyczy zdarzeń zaistnia­łych od wyraźnie określanego momentu w czasie i jest wynikiem swoistego wydarzenia lub choroby) i amnesia retrograda (wada pamięci dotyczy przeżyć i wrażeń poprzedzających specjalne wydarzenia lub chorobę). Pamięć zależy od wielu czynników fizjologicznych i czynnościowych, które bez wła­ściwego połączenia w całość mogą powodować amnezję. Głównymi wśród nich są: uwaga, której brak może wytworzyć ubytki pamięciowe wskutek zaabsorbowania innymi sprawami, jak to ma miejsce w stanach lękowych, psychotycznych oraz przy braku zainteresowania; nienaruszenie kory móz­gowej, zwłaszcza pola ciemieniowo-potylicznego, płata skroniowego i hipokampa, których zniszczenie lub przerwanie przerywa szlaki asocjacji; i wresz­cie zdolność przypominania, której upośledzenie czyni niemożliwym dopro­wadzenie do świadomości nagromadzonego materiału. Utrata pamięci pochodzenia organicznego wiąże się albo ze swoistym scho­rzeniem mózgu, jak zmiany wtórne w urazie, gorączce, majaczeniu, w stanach toksycznych (jak w wielu chorobach zakaźnych, w uszkodzeniach naczyń mózgu, po podaniu leków lub w guzach mózgu) lub z takimi klinicznie nie­uchwytnymi zmianami w mózgu jak w padaczce, a w większości tych stanów występuje upośledzenie pamięci we wszystkich jej odmianach. Jednak umiej­scowione uszkodzenia mózgu mogą powodować tylko częściową utratę pa­mięci, jak na przykład utratę pamięci wzrokowej, która może być wywołana uszkodzeniem tylnej części płata skroniowego u osobników leworęcznych, lub utratę pamięci słuchowej w uszkodzeniu górnej części płata skroniowego, gdzie dźwięki są słyszalne, lecz nie rozumiane. Brak pamięci pochodzenia psychicznego może występować jako objaw podmiotowy* w histerii; jest on zazwyczaj spowodowany swoisty­mi urazami emocjonalnymi. Można uważać go za stan zmienionej świadomości, zazwyczaj z ostro zaznaczającym się początkiem i końcem, wywoływanym przez mieszanie się różnych kolidujących czynników psychicznych. Wspólnym wyrazem takiej utraty pamięci jest zaburzenie świadomości z niepamięcią do­konanych czynów, które uważa się za zmiennie długi okres niepamięci, w której osobnik także fantazjuje. Pozorowana utrata pamięci zdarza się w symulowaniu. Elektroencefalogram dostarcza cennych danych pomocniczych dla odróżnienia utraty pamięci po­chodzenia psychicznego i organicznego. Deinentia arteriosclerotica (otępienie starcze). Cechy. Jest to postępująca utrata pamięci z towarzyszącym upośledzeniem stanu umysłowego. Z reguły pacjent wcześniej traci pamięć ostatnich wydarzeń niż tych, które odnoszą się do odległych lat. Nerwowość; rozdrażnienie; ból głowy; zawroty głowy; bez­senność; wzrastające zniedołężnienie; brak prawidłowej reakcji emocjonal­nej; okresy pomieszania i splątania połączone z dezorientacją; zachowanie istotnych cech osobowości; zaburzenia mowy; porażenia; napady padaczko-podobne; objawy stwardnienia naczyń (brak odpowiednich uchwytnych zmian powoduje często niemożność odróżnienia otępienia starczego od przedstarcze-go, zwłaszcza u względnie młodych osób). Dementia praesenilis (choroba Alzheimera, choroba Picka). Cechy. Pamięć jest upośledzona, a z reguły stwierdza się zapominanie ostatnich zdarzeń wcześniej niż wypadków sprzed lat. Obraz kliniczny choroby jest obrazem upośledzenia umysłu na tle organicznym i polega — oprócz zaburzenia pa­mięci — na postępującej utracie sił intelektualnych, zmieszaniu, dezorien­tacji i zaburzeniu mowy. Początek choroby w piątym, a niekiedy w czwartym dzie­siątku lat życia; brak zajęcia nerwów ruchowych, czuciowych i czaszkowych; brak wyraźnych objawów uogólnionego stwardnienia tętnic; brak objawów przedmiotowych i podmiotowych guza mózgu; nieubłagany postęp choroby sprowadza śmierć w ciągu kilku lat wskutek wikłającego zakażenia. Dementia praecox. Cechy. Zaburzeniu pamięci i orientacji obserwowanym w dementia praecox towarzyszy ucieczka pacjenta od rzeczywistości i odwró­cenie od niej zainteresowań chorego. Zaburzenia są więc skutkiem braku zainteresowania i uwagi. Pacjent, który nie zwraca uwagi na otoczenie, może nie potrafić nazwać dnia tygodnia lub może zapomnieć zdarzenia, które nie­dawno miały miejsce w jego obecności, ponieważ nie zdołały one wywrzeć na chorym głębszego wrażenia. Pacjent, który utożsamia siebie z jakimś wielkim mężem stanu, może nie podać poprawnie daty swego urodzenia. Rozszczepienie osobowości z dziwacznymi modyfikacjami psychicznymi; autyzm lub introwersja wynikłe z odejścia od rzeczywistości; otępienie uczuciowe; upośledzenie uwagi; brak zainteresowań; płytkość i po­wierzchowność myślenia; omamy; halucynacje; ruchy nawykowe; negatywizm; katatonia. Paralysis progressiva. Cechy. Pamięć i zdolność zapamiętywania wkrótce zaczynają wykazywać ubytki. Stopniowo ginie pamięć zależności czasowych. W późniejszym okresie wszelkie poczucie czasu może zatrzeć się. Epilepsia. Cechy. Utrata pamięci wszystkich napadów padaczkowych. W nie­których przypadkach niepamięć może obejmować okres poprzedzający napad (niepamięć wsteczna), podczas gdy w innych przypadkach pacjent może zapo­minać czyny dokonywane po napadzie (niepamięć następcza). Może też roz­wijać się stała niepamięć w miarę postępu upośledzenia stanu umysłowego. Syndroma Korsakowi. Cechy. Wyraźna utrata pamięci dotycząca ostatnich wydarzeń, z utratą poczucia miejsca i czasu. Częste są konfabulacje. W wywiadzie — przewlekły alkoholizm; zapalenie wielo-nerwowe lekkie lub ostre (opadanie stopy i Teki). Urazy głowy (wstrząśnienie, złamanie). Cechy. Niepamięć może być często zarówno następcza, jak i wsteczna i bywa wywołana wstrząsem mózgu, co uszkadza drogi kojarzenia oraz powoduje pourazową utratę świadomości, uniemożliwiając zapamiętywanie. Czas trwania niepamięci zależy zazwyczaj od stopnia uszkodzenia mózgu, a w okresie odzyskiwania pamięci z reguły najpierw powraca pamięć zdarzeń odległych. W bardzo ostrych uszkodzeniach bywa stała niepamięć wsteczna. W wywiadach — uraz głowy; bywają przewlekłe bóle głowy i napady padaczki. Alcoholismus acutus. Cechy. Zdarzenia występujące w okresie nadużywa­nia alkoholu są często zapominane. W wywiadach — brak wstrzemięźliwości; brak koordy­nacji; osłupienie. Mniej częste przyczyny. Haemorrhagia cerebri; brominismus; cocainismus; haemorrhagia meningealis; hysteria; meningitis chronica; myxoedema; neuro-sis; thrombosis cerebri; tumor cerebri (specjalnie płata skroniowo-klinowego); hypoglycaemia; saturnismus; encephalitis; abscessus cerebri; chorea Hunting-toni; morbus Wilsoni (zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe); uraemia; coma diabeticurn imminens; zatrucie tlenkiem węgla; zatrucie barbituranami; wy­czerpanie; zatrucie opium; rażenie prądem elektrycznym; ostre zatrucie (w du­rze brzusznym, w posocznicy paciorkowcowej, w zapaleniu płuc itp.); stany lękowe; stan depresji w psychozie maniakalno-depresyjnej.