Heksametonium lub inne preparaty z tej samej grupy (Methium, Bis-trium, Hexameton) można podawać doustnie w stosunkowo dużych daw­kach (do 2000 mg dziennie) — ze względu na złe wchłanianie się w jeli­tach — oraz parenteralnie — podskórnie lub domięśniowo — w dawkach znacznie mniejszych (5 mg na dobę). Najsłuszniej jest przeprowadzać leczenie, albo przynajmniej rozpoczynać je w warunkach szpitalnych, zaczynając od małych dawek (podawanych przed jedzeniem) i ostrożnie zwiększając je pod ścisłą kontrolą ciśnienia krwi. Przed każ­dym podaniem leku należy mierzyć ciśnienie w pozycji leżącej i stojącej. W razie zaparcia trwającego ponad 48 godz. należy stosować kaskarę i sól gorzką aż do uzyskania wypróżnienia. Suchość w ustach zwalcza się podawaniem neostygminy lub urecholiny. Po każdym zażyciu leku poleca się chorym leżeć dla uniknięcia groźnych nieraz następstw podciśnienia ortostatycznego. Schemat stosowania heksametonium doustnie podawany przez Griffitha jest następujący: tydzień — 4 razy dziennie po 125 mg lub przy dobrej tolerancji 4 razy po 250 mg. tydzień — 3 razy dziennie po 250 mg a wieczorem 500 mg (250—250— 250—500). tydzień — 500—250—250—500 mg tydzień — 500—500—250—500 mg tydzień — 500—500—500—500 mg. Ostatniej dawki nie należy przekraczać. W razie niezadowalającego wyniku leczniczego powinno się stosować inny lek lub leczenie skoja­rzone (p. niżej). Do innej grupy syntetycznych środków obniżających ciśnienie należą apresolina (hydrazynoftalazyna) i nepresol (dwuhydrozynoftala-zyna). Mechanizm działania ich polega na obniżaniu ciśnienia dzięki roz­szerzeniu naczyń obszaru trzewnego i nerkowego zależnego od 1) obwo­dowego działania sympatykolitycznego, 2) zobojętniania ferentazyny i in­nych pressorycznych substancji humoralnych, 3) działania na ośrodkowy układ nerwowy, obniżającego napięcie układu współczulnego naczynio-kurczowego. Według Abazy i współprac, apresolina wzmaga ukrwienie nerek, często zmniejsza białkomocz i azocicę. Apresolina dobrze wchłania się w jelitach, można więc stosować ją doustnie w dawce 100—600 mg dziennie (dawka maksymalna). Uboczne jej działanie polega na powo­dowaniu przykrego bólu głowy, częstoskurczu i bicia serca, czasem obrzę­ków w okolicy kostek i powiek, wysypki skórnej, bólów mięśniowych i stawowych, wreszcie niedokrwistości i pancytopenii. Dawkowanie powinno być ostrożne. W celu wypróbowania wrażliwości należy rozpocząć leczenie od podawania 4 X 10 mg dziennie, a po kilku dniach zwiększyć dawkę do 4 X 25 mg. W razie braku widocznej poprawy stopniowo podnosi się dawkę podobnie jak heksametonium, a więc. itd, dochodząc do dawki 4 X 75 mg, której na ogół nie powinno się prze­kraczać. W razie braku poprawy lub wystąpienia objawów złego znoszenia leku powinno się zaniechać dalszego podawania go. Serpazil (reserpina) — alkaloid otrzymywany z indyjskiej ro­śliny Rauwolfia serpentina, której sproszkowane korzenie od dawna uży­wane były w ludowej medycynie Hindusów dla swego uspokajającego działania, a ostatnio dla wpływu obniżającego ciśnienie krwi. Jest to śro­dek działający na ogół dość łagodnie, który poza umiarkowanym wpły­wem na obniżenie ciśnienia, zwłaszcza w okresie I i II choroby nadciś-nieniowej, powoduje zwolnienie tętna, przyspieszenie perystaltyki jelit, niekiedy biegunkę. Ponadto wzmaga wydzielanie błony śluzowej nosa oraz działa uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując pewną senność i ociężałość psychiczną. Ma również działanie przeciwalergiczne. Z tych względów hinduski lekarz Vakil, jako jeden z pierwszych klini­cystów, zaczął stosować wyciągi z Rauwolfia serpentina u chorych z nad­ciśnieniem. Na podstawie obserwacji obejmującej około 20 000 przypad­ków twierdzi, że Rauwolfia może di.ć dobre wyniki w każdej postaci nad­ciśnienia. Przeciwwskazaniem są czerwonka i biegunki innego pochodze­nia oraz ciężkie uszkodzenia narządu krążenia. W ostatnim wypadku zniż­ka ciśnienia może spowodować niedokrwienie i zawał mięśnia sercowego. Także objawy nadwrażliwości stanowią przeciwwskazanie do podawania leku. Proszkowany korzeń rośliny podaje się 2 razy dziennie po 100— 150 mg w ciągu 2 tygodni, potem stosuje się dawkę podtrzymującą, tj. 100—150 mg tylko na noc codziennie lub co drugi dzień. Serpazil firmy Ciba wytwarzany jest w tabletkach po 0,1 mg i 0,25 mg. Ta ostatnia dawka odpowiada 150 mg sproszkowanego korzenia i powinna być stosowana podobnie (początkowo 2 razy dziennie po 0,25 mg, potem raz dziennie, ew. co drugi dzień). Wyciągi z rośliny Veratrum viride zawierają czynne alkaloidy — prze­de wszystkim protoweratrynę A i B, które również znalazły zastosowanie jako środki obniżające ciśnienie krwi i weszły pod rozmaitymi nazwami do lecznictwa — jak Veralba, Vergitryl, a zwłaszcza najpopularniejszy z nich Veriloid. Otóż alkaloidy z Veratrum blokują zakończenia dopro­wadzających włókien nerwu błędnego (nn. afferentes) w mięśniu serco­wym i w zatoce szyjnej, powodując zwolnienie tętna i uogólnione rozsze­rzenie naczyń ze spadkiem ciśnienia bez jednoczesnego zmniejszenia wy­dajności serca. Niestety dawka lecznicza tych środków jest zbliżona do dawki trującej, działającej pobudzająco na ośrodek wymiotny. Dlatego tylko u 25% chorych udaje się osiągnąć spadek ciśnienia bez wystąpienia mdłości i wymiotów, które zmuszają do odstawienia leku albo do zmniej­szenia dawki. Z tego względu najczęściej stosuje się te przetwory w połą­czeniu z innymi lekami (Serpazil, Apresolin itd. — p. niżej). Dawka lecznicza weryloidu wynosi 3 X 1 do 3 X 3 mg dziennie. Lek podaje się po jedzeniu. W razie wystąpienia wymiotów należy lek od­stawić. Wyprodukowano różne połączenia tego leku z innymi lekami, umożliwiające osiągnięcie wyniku leczniczego mniejszymi dawkami alka­loidów. Tak np. Werylid — VP zawiera 2 mg Weryloidu i 0,015 feno-barbitalu. Początkowo podaje się 1—2 tabletek dziennie. Vera trite zawiera w 1 tabletce sproszkowaną roślinę Veratrum viride w ilości odpo­wiadającej 40 jednostkom C. S. R., 0,06 azotanu sodu i 0,015 fenobarbi-talu. Leczenie skojarzone. Większość autorów stosuje obecnie, zwła­szcza w ciężkich i uporczywych przypadkach choroby nadciśnieniowej, różne połączenia środków obniżających ciśnienie. Pozwala to na stoso­wanie mniejszych dawek każdego z nich, gdyż dzięki synergetycznemu działaniu uzyskuje się skuteczniejszy wpływ na ciśnienie, jednocześnie zaś zapobiega się w znacznej mierze szkodliwym objawom ubocznym i toksycznym, których mechanizm jest dla każdego środka odmienny. Po­nadto objawy uboczne pochodzące od poszczególnych leków znoszą się nawet wzajemnie, jak np. częstoskurcz po apresolinie, a bradykardia po weryloidzie. Można więc łączyć dowolnie np. heksametonium z apresoliną i nepresolem, serpazil z weryloidem, apresolinę z serpazilem itd. dobiera­jąc i stopniując dawkę każdego z tych środków tak, aby osiągnąć jak naj­lepszy wynik leczniczy bez wywołania jednocześnie ubocznych objawów. Można w ten sposób prowadzić leczenie w ciągu miesięcy i lat, uzyskując nieraz znakomitą poprawę i ustąpienie bardzo ciężkich objawów serco­wych i nerkowych, a nawet zmian na dnie oka w przypadkach, które dawniej uważane były za beznadziejne i nieodwracalne. Jako przykład skojarzonego leczenia można przytoczyć np. przepis Frei-sa, który stosuje kapsułki zawierające połączenie 3 środków obniżających ciśnienie z dodatkiem 15 mg prostygminy. Zależnie od ilości każdego leku kapsułki są trojakiej mocy, pod nazwą hypotensen A, B i C. Kolejne sto­sowanie ich i dawkowanie dzienne zależy od ciężkości i oporności na le­czenie danego przypadku. Zamiast heksametonium autor używa nowszego preparatu „Pentapyr-rolidinium" pod nazwą M-and B. 2 0 5 0, który ma być 6-krotnie aktyw­niejszy od heksametonium i mniej toksyczny; łatwiej wchłania się w jeli­tach i nie działa zapieraj ąco. Otóż w skład 1 kapsułki hipotensenu A wchodzą następujące składniki: Wymienione połączenia leków można też przygotowywać w postaci tabletek. Autor rozpoczyna leczenie od podawania 3 razy dziennie po 1 albo nawet po Va tabletki hipotensenu A. Jeżeli po kilku dniach nie stwierdza się wyraźnego obniżenia ciśnienia krwi ani w leżącej, ani w sto­jącej pozycji, można podawać tabletki następnej mocy — B. Można też powiększać o 1/2 tabletki hipotensen A (podawać 3 razy dziennie po Vz ta­bletki mocy A, potem po 1 tabletce, potem po 1V2 tabletki, po 1 tabletce mocy B — itd.). Lecząc w ten sposób autor stwierdzał znacznie lepsze znoszenie i pomyślniejsze wyniki aniżeli przy podawaniu np. samej apresoliny.