Płonica (scarlatina). Cechy. Wykwity na skórze współistnieją z głębokim punkcikowatym zaczerwienieniem śluzówki jamy ustnej, która jest bardzo sucha. Charakterystyczny jest wygląd języka (truskawkowy lub malinowy język). Ospa wietrzna (varicella). Cechy. Zmiany mogą się pojawiać w jamie ustnej, zwłaszcza na podniebieniu twardym, dziąsłach i języku. Natychmiast po złuszczeniu pęcherzyków ukazują się żółtawobiałe, płytkie owrzodzenia. Odra (morbilli). Cechy. Charakterystyczne są plamki Koplika; czasami na całej śluzówce jamy ustnej mogą się rozwinąć wykwity złożone z rozsianych plam podobnych do zmian skórnych. W okresie inwazji, przed ukazaniem się wysypki, błona śluzowa jamy ustnej i gardła jest przekrwiona i często można na niej dostrzec wyraźną punkcikowatą wysypkę. Ospa (variola). Cechy. Czasami wykwity pojawiają się w jamie ustnej, powodując znaczne dolegliwości. Pęcherzyki przekształcają się w owrzodzenia, które mogą się zlewać. Kiła dnigorzędowa (syphilis secundaria). Cechy. Wśród pierwszych obja­wów występuje często rumień w postaci małych lub dużych ognisk, umiej­scowiony na śluzówce jamy ustnej, a szczególnie podniebienia; znika on za­zwyczaj w ciągu kilku dni. Do najczęstszych objawów II okresu należą wy­kwity na błonie śluzowej, składające się z odgraniczonych nacieków war­stwy podśluzowej, okrągławego kształtu, o ostrych granicach, unoszących się płasko ponad śluzówkę; nabłonek ulega stopniowemu zmętnieniu i tworzą się typowe ogniska. Są to szarawobiałe zgrubienia lekko obrzmiałej błony śluzo­wej z brzeżną strefą przekrwienia. Wykwity pojawiają się zwykle na ślu­zówce warg, policzków, języka i łuków podniebiennych. Leukoplakia jamy ustnej. Cechy. Może ona mieć charakter rozlanych bia­łych plam, rozsianych na śluzówce dziąseł, policzków i języka; ich powierzch­nia jest twarda, sucha, pomarszczona lub nawet guzkowa. Pojedyncze lub odosobnione plamy mogą też wystąpić na podniebieniu. Najwcześniejszym objawem są malutkie nieco zaczerwienione wykwity. Przybierają one następ­nie niebieskawy odcień i szerzą się, a ich powierzchnia staje się napięta, biała i świecąca. Po upływie kilku tygodni lub miesięcy, w czasie których chory uskarża się na uczucie pieczenia, powierzchnia zmian staje się twarda i biała, tworzą się małe, uniesione, białe punkty, których część centralna jest tward­sza niż obwód. Znajdująca się w ich sąsiedztwie błona śluzowa marszczy się; może tworzyć się prawdziwy guzek, oddzielony od otoczenia lekko zaczerwie­nioną linią demarkacyjną. Widuje się zmiany linijne i naloty. Toczeń pospolity (lupus vulgaris). Cechy. W jamie ustnej najczęściej umiej­scawia się w okolicy krawędzi warg, przedsionka jamy ustnej w okolicy górnej szczęki, sklepienia podniebienia i podniebienia miękkiego. Początkowo stwierdza się charakterystyczne guzki, których liczba później bardzo wzrasta, przy czym nowe powstają w najbliższym sąsiedztwie poprzednich. Po odpad­nięciu nabłonka odkrywają się płaskie owrzodzenia, które mogą się zlewać. Ich wydzielina zasycha w strupy. Brzegi ich są słoninowate, często podmino­wane, zawierają małe guzki. Ograniczone odcinki mogą się goić, a proces toczy się nadal na brzegach zmian. Liszaj płaski (lichen planus). Cechy. Występuje on w jamie ustnej w typo­wej postaci (w 25°/o wszystkich przypadków, obejmujących skórę, zajęta jest również jama ustna). Na wargach, śluzówce policzków, języku, podniebieniu miękkim i twardym pojawiają się dobrze znane guzki liszaja. Ich wielkość waha się od główki szpilki do grochu; są one białawe, bardzo chropowate i wzrastają w oddzielnych grupach, tworząc kręgi lub półkola. Toczeń rumieniowaty (lupus erythematosus). Cechy. W ostrej odmianie roz­sianej zmiany w jamie ustnej składają się z powierzchownych nadżerek, zwłaszcza na śluzówce policzków i na wewnętrznych częściach warg. W prze­wlekłej odmianie tarczowatej błona śluzowa ust, a w szczególności wargi i śluzówka policzkowa, są równie często zajęte. Zmiany mają wygląd niere­gularnie zarysowanych, lekko uniesionych plam o prążkowanej powierzchni. Czasem występuje powierzchowna nadżerka, która przekształca się w stward­niałą, białawą, uniesioną, bliznowatą tkankę. Róża (erysipelas). Cechy. W jamie ustnej sprawa rozpoczyna się zwykle od zębodołu po świeżo usuniętym zębie, ale stwierdzano ją również w przy­padkach ropotoku zębodołowego i anginy Vincenta. Widoczny jest wówczas szerzący się czerwony wykwit, którego brzegi są z lekka uniesione i nieco bardziej nastrzyknięte niż odcinki dośrodkowe. Sprawa postępuje niejedno­licie, tak że rozszerzający się brzeg zmiany ma wygląd pełzający i nieregu­larny. Występuje zazwyczaj znaczny obrzęk wszystkich sąsiednich tkanek.. Półpasiec (herpes zoster). Cechy. Może on wystąpić w każdym odcinku jamy ustnej; zwłaszcza jednak obejmuje policzki, gardło, język oraz dziąsła. Jest zawsze jednostronny i rozpoczyna się wykształceniem grup pęcherzyków na zaczerwienionej i obrzmiałej śluzówce. Warstwa pokrywająca pęcherzyki łatwo ulega uszkodzeniu.Ostry początek; gwałtowne nerwobóle; skóra może być za­jęta lub nie; skłonność do nawrotów. Pęcherzyca (pemphigus). Cechy. Błona śluzowa może być wciągnięta w spra­wę chorobową wtórnie po zajęciu skóry, lub też choroba ogranicza się wy­łącznie do jamy ustnej, tworząc ograniczone ogniska zmętnienia nabłonka i białoszare naloty; następnie ulegają one oddzieleniu, obnażając ostro odgra­niczone ogniska. Te z kolei zlewają się, pokrywając w końcu duże przestrze­nie, albo prowadzą do nadżerek i płytkich owrzodzeń. Może występować silny ból, utrudnienie przyjmowania pokarmów i cuchnienie z ust, jeśli zmiany są rozległe. Rumień wielopostaciowy (erythema multiforme). Cechy. Zmiany w jamie ustnej składają się z pęcherzyków i pęcherzy różnej wielkości, które pękają, odsłaniając owrzodziała powierzchnię, na której tworzy się strup. Występuje cuchnienie z ust, zwykle wzmaga się ślinotok, czasem obrzmiewają wargi. Mniej częste przyczyny. Pokrzywka; twardzina skóry; ospianka; trąd; ru­mień guzowaty; granuloma fissuratum,- choroba Fordyce'a; periadenitis mucosa necrotica recurrens; rumień pęcherzowy wielopostaciowy (zespół Stevensa--Johnsona); awitaminoza; plamica; wtórne wciągnięcie w sprawę toczącą się w sąsiednich odcinkach skóry (rak, malinica, twardziel nosa); promienica; potówka; wykwity polekowe; choroba Addisona; mononukleoza zakaźna.