Arteriosclerosis obliterans (zarostowe stwardnienie tętnic). Cechy. Zgorzel często rozpoczyna się niepostrzeżenie i jest początkowo ograniczona do jed­nej kończyny dolnej, lecz później może się stać symetryczna. Rozpoczyna się jako małe ognisko zapalne, które zwykle wrzodzieje, a następnie wysycha, tworząc martwy czarny strup, stopniowo rozszerzający się jako sucha zgorzel na okoliczne tkanki. Otaczające tkanki są objęte stanem zapalnym, przyjmują zabarwienie purpurowe, a w miarą postępu schorzenia — czarne. Może się wytwarzać linia demarkacyjna. Czasem stwierdza się silny ból i znaczne wy­czerpanie, a jeśli dołączy się zakażenie, pojawia się odrażająca woń i po­wstają objawy posocznicy. Występowanie u chorych w starszym wieku z rozległym stwardnieniem tętnic; zwiastunowe objawy w postaci uczucia zimna, drętwie­nia, mrowienia i bólów ściskających oraz czasem chromania przerywanego; osłabienie serca i uszkodzenie nerek; słabe tętnienie tętnic lub jego brak. Decubitus (odleżyna). Cechy. W zakresie stopy ta postać zgorzeli pojawia się przede wszystkim w okolicy pięty u obłożnie chorych przykutych do łóżka, lecz może zająć każdą część stopy narażoną na długotrwały ucisk łóżka, szyny lub bandaża. Zgorzel jest zwykle powierzchowna (martwicze strupy), lecz może szerzyć się w głąb i wszerz jeśli istnieje posocznica. Początkowo zajęta okolica ulega zaczerwienieniu i pokrywa się pęcherzami, później następuje oddzielanie martwiczych strzępów tkanek. Odmrożenia, stopa „okopowa", stopa „zanurzeniowa". Cechy. W odmroże­niach drugiego stopnia powstaje jako odczyn sine zabarwienie, znaczne obrzmienie oraz pęcherzyki lub pęcherze, a w większości przypadków poja­wia się następnie zgorzel wilgotna. W wywiadzie — narażenie na działanie zimna, na długo­trwałe działanie wilgotnego chłodu lub długotrwałe zanurzenie w wodzie, po którym powstało odrętwienie lub znieczulenie danej okolicy. Diabetes mellitus. Cechy. Zgorzel rozpoczyna się w zakresie palców sinym przebarwieniem, które stopniowo rozprzestrzenia się ku górze. Zgorzel może wysychać, jeśli stwardnienie tętnic (arteriosclerosis obliterans) jest daleko posunięte; częściej jednak powstaje odmiana wilgotna i w tych przypadkach zgorzel bardzo szybko się rozszerza. Zapoczątkowuje ją lekkie zranienie. Tego rodzaju zgorzel nie jest rzadka u chorych na cukrzycę powyżej 50 roku życia ze schorzeniem tętnic. Powolny rozwój; pragnienie; nadmierne wydalanie moczu; nadmierny apetyt; wyniszczenie; osłabienie; czyraki, wrzody i czyraki mno­gie; zaćma, zapalenie siatkówki oka; glikozuria, hipergłikemia. Qangraena traumatica. Cechy. Gdy stopa jest bardzo mocno zmiażdżona, np. podczas wypadku przemysłowego lub kolejowego, w którym zniszczeniu ulegają wszystkie tkanki, może ona — jeśli nie zostanie usunięta — ulec procesowi gnilnemu lub zgorzeli wilgotnej. Thromboangiitis obliterans (Buergeri). Cechy. Zgorzel rozpoczyna się jako powierzchowne owrzodzenie palca, często dużego, które rozszerza się. Ma wygląd białawy i charakter półwilgotny. Poprzedzają ją często uraz i dreszcze. Występowanie u młodych mężczyzn z zaatakowaniem głów­nie stóp; chromanie przerywane; zaczerwienienie stopy po jej opuszczeniu, zblednięcie po uniesieniu; osłabienie tętnienia tętnic lub jego brak; napady powierzchownego zapalenia żył. Morbus Raynaudi (choroba Raynauda). Cechy. W ciężkiej postaci paliczki końcowe (częściej same zakończenia palców) mogą się stawać ciemne, zimne oraz nieczułe, a zakończenie jednego palca stopy (lub ręki) względnie okolica stawu międzypaliczkowego dalszego staje się ciemniejsza i pokrywa się pęcherzami, po czym miejsca te ulegają martwicy. Obie stopy mogą ulegać obrzękowi, a okolice kostek i palców czernieją. Może to wyglądać, jakby obie stopy uległy zgorzeli, lecz z reguły proces się cofa, a pacjent traci tylko opuszki palców. Schorzenie to ma tendencję do nawrotów. Tętnienie tętnicze jest zachowane. Występowanie u osób młodych, szczególnie kobiet; syme­tryczne rozmieszczenie (palce ręki, stóp, uszy, nos); pojawianie się w postaci napadów o nasileniu niewielkim aż do ciężkiego, przebiegających w trzech okresach i poprzedzonych uczuciem zimna: miejscowe' omdlenie (zmaTtwiałe palce rąk i stóp), miejscowa zamartwica (sine, zimne, bolesne), czynne prze­krwienie (czerwone, gorące, obrzmiałe, tętniące, bolesne). Thrombosis et embolia. Cechy. Gdy zator umiejscawia się w Tozdwojeniu tętnicy udowej lub wytwarza się w tym miejscu zakrzep, względnie gdy zmia­ny powstają w okolicy podkolanowej, jak również w przypadku gdy istnieje zmniejszona żywotność tkanek z powodu współistniejącego schorzenia, może powstać zgorzel stopy lub podudzia. Podudzie nagle sinieje, powiększa sie, obrzęka i staje się w końcu siedliskiem zwykle suchej zgorzeli. Zator: nagły, silny ból w nodze u osoby ze schorzeniem zastawkowym serca. Zapalenie zakrzepowe: stopniowe rozpoczynanie z sil­nym i uporczywym bólem u osoby z rozległymi zmianami zwyrodnieniowymi tętnic, stwardnieniem żył względnie miejscowym schorzeniem rozszerzającym się na naczynia. Oedema malignum (zgorzel gazowa). Cechy. Zgorzel rozpoczyna się na brzegu rany i rozszerza się szybko poprzez rozprzestrzeniające się zapalenie włóknistej tkanki łącznej podskórnej. Pojawiać się może po błahych lub roz­ległych zranieniach. Tkanki stają się zielonkawe i w końcu czarne, jednak linia demarkacyjna nie wytwarza się. Mniej częste przyczyny. Wpływ promieni rentgenowskich (bardzo rzadko w stopach); sarcoma digitorum pedis; beri-beri; erythromelalgia; malleus; lepra; pestis; herpes zoster; malaria; leucaemia; scarlatina; variola; typhus exanthematicus; syringomyelia (niebolesny zastrzał lub choroba Morvana, znacznie częściej w palcach rąk); dactylosis spontanea; neuritis; tabes dor-salis; combustiones; aneurysma dissecans aortae; embolia et thrombosis aor-tae; polyarteriitis nodosa; phlegmasia coerulea dolens (ciężka postać ostrego głębokiego zapalenia zakrzepowego żył); gangraena juvenilis; sympatheetomia (powikłania); arteriographia (powikłania); livedo reticularis; sclerodermia; trichinosis;' thrombophilia essentialis; erysipelas; morbilli; endarteriitis syphi­litica; fistula arteriovenosa; zatrucie jadem żmij; podwiązanie tętnicy pod­kolanowej z powodu tętniaka; obcisłe bandaże (thrombosis arteriae femora-lis); fenol (miejscowo zastosowany w postaci opatrunku); działanie miejscowe gorąca; zgorzel na tle zakażenia przez Streptococcus haemolyticus.