Wyrosłe adenoidalne jamy nosowo-gardłowej. Cechy. Rozrost tkanki adenoi-dalnej w jamie nosowo-gardłowej utrudnia w sposób mechaniczny ruch prą­dów powietrza przez drogi nosowe. Do objawów zatkania należy utrudnienie oczyszczenia nosa, oddychanie przez usta stale lub tylko we śnie, nosowy odcień głosu. Mogą wystąpić ostre napady duszności, a w długo trwających przypadkach dochodzi do zniekształceń klatki piersiowej. Ostry nieżyt nosa (rhinitis acuta; coryza acuta). Cechy. Napad ostrego nie­żytu nosa zaczyna się zwykle uczuciem zapchania lub zatkania nosa, do którego po upływie kilku godzin dołącza się obfita wodnista wydzielina, a błona śluzowa, początkowo przekrwiona, ulega tak znacznemu nacieczeniu, że jedna lub obie połowy nosa mogą być zupełnie zatkane. Zatkanie nosa przemieszcza się zwykle z jednej strony na drugą. Z reguły występuje oddy­chanie przez usta, zwłaszcza we śnie, często bywa znacznie upośledzony węch. Kichanie; pieczenie w nosie; łzawienie; osłabienie, zmę­czenie, dreszcze i uczucie rozbicia; wydzielina surowicza, przechodząca w ślu­zowo-ropną; otarcia naskórka nozdrzy i górnej wargi; może być lekki wzrost ciepłoty; wykluczenie ostrej infekcji, przede wszystkim odry. Przewlekły zwykły nieżyt nosa (rhinitis simplex chronica). Cechy. Głów­nymi cechami klinicznymi jest zatkanie nosa i wzmożenie wydzielania. Za­tkanie jest bardziej dokuczliwe w nocy, ma skłonność do powodowania całko­witego zamknięcia jednej lub obu przewodów nosowych i może się prze­mieszczać z jednej strony na drugą. Obrzmienie, a wskutek tego i zatkanie, zwiększa się po stronie, na której chory leży w ciągu nocy. Skłonność do przewlekłego przebiegu i zaostrzania się pod wpływem warunków zewnętrznych; gęsta, ciągnąca się wydzielina o szarym lub szarawym zabarwieniu; odchrząkiwanie i spluwanie; skłonność do częs­tych i długotrwałych przeziębień; głuchy ból w okolicy grzbietu nosa, bóle głowy i niezdolność do skupienia uwagi; zmiany śluzówki nosa (nastrzyknięta, rozpulchniona, pokryta wysiękiem); czasem zajęcie trąbki Eustachiusza i ucha z dzwonieniem i głuchotą. Wpływ leków. Cechy. Używanie pewnych leków, zwłaszcza pochodnych Rauwolfia, stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego i zaburzeń emo­cjonalnych, często prowadzi do przekrwienia nosa i nieprzyjemnego uczucia „zapchania" nosa. Przewlekły przerostowy nieżyt nosa (rhinitis hypertrophica chronica; rhi­nitis hyperplastica; hypertrophia concharum). Cechy. Spośród głównych ob­jawów klinicznych należy wymienić zatkanie nosa, bardzo zmieniony charakter wydzieliny, a w wielu przypadkach również słabą niemiłą woń. Jeżeli zatka­nie jest znaczne i trwałe, chory nawyka do oddychania przez usta. U chorego leżącego zatkaniu ulegają na przemian obie połowy nosa, zależnie od boku, na którym leży. Przeziębienie zjawia się często i trwa długo, a może także występować ostre zapalenie zatok. Częste są przewlekłe stany zapalne jamy nosowo-gardłowej, gardła i krtani. Bywa dzwonienie w uszach, głuchota oraz napady zawrotów głowy. Przewlekły przebieg; czasem objawy oczne (zapalenie spo­jówek, lekki niedowład akomodacji; podrażnienie siatkówki); bywa utrata powonienia; niekiedy zaczerwienienie i trądzik koniuszka nosa; czasem głu­chota, ból głowy i uczucie ucisku lub bólu u podstawy nosa; nieprzyjemny zapach z ust, podmiotowy lub przedmiotowy; bywa kaszel, pokasływanie i chrząkanie oraz kichanie; rynoskopia (powiększona dolna małżowina, nie­regularna i guzkowata w części przedniej, morwowata w tylnym odcinku; ucisk sondą nie powoduje tworzenia się dołka jak w przewlekłym zwykłym nieżycie nosa; brak wyraźnego obkurczenia się śluzówki pod wpływem adre­naliny lub kokainy; hiperplastyczne obrzmienie dużych odcinków błony śluzowej). Wygięcie lub skrzywienie przegrody nosowej. Cechy. Jeśli skrzywienie jest znaczne, zjawiają się objawy jednostronnego utrudnienia oddychania i odpływu wydzieliny. Chory skarży się na utrudnienie oddychania przez nos, przy czym powietrze przechodzi trudniej przede wszystkim po stronie, ku której wypuklona jest przegroda. Stan ten pogarsza się nocą i często staje się przyczyną oddychania przez usta, chrapania i spływania wydzieliny do gardła. Czasem przebyty uraz; niekiedy bóle głowy o typie nerwo­bólów; zwiększona podatność na przeziębienia i zapalenia zatok; bywa gęsta lub wodnista drażniąca wydzielina, ściekająca do gardła,- czasem zewnętrzne zniekształcenie nosa; niekiedy krwawienie z nosa; rynoskopia (wykazująca wybrzuszenie, wypuklenie lub skręcenie przegrody w jej części chrzestnej lub kostnej). Polip nosa (polypus nasi; myxoma). Cechy. Częściowe lub całkowite zat­kanie nosa ma miejsce, gdy polipy dojdą do takiej wielkości lub liczby, że wypełniają dolny i środkowy przewód nosowy. Jeśli są one uszypułowane i ruchome, stopień zatkania zmienia się w zależności od ruchów spowodowa­nych oddychaniem. Polipy nieuszypułowane nie ulegają jednak takim prze­mieszczeniom. Kichanie i wodnisty lub śluzowaty wyciek należą do objawów często skojarzonych z polipem, ale zależą od uczulenia. Niekiedy wodnista wydzielina, zwłaszcza przy wilgotnej pogodzie; zmieniona barwa głosu lub głos nosowy; tępy ból głowy i uczucie ucisku między oczami; czasem oddychanie przez usta, wzmożone wydziela­nie z nosa, kaszel, dychawica, utrata powonienia; niemożność skupienia uwa­gi; kichanie; rynoskopia (szarawy, przeświecający guz w środkowym prze­wodzie nosowym, poruszający się przy oddychaniu i przy dotykaniu sondą, jeśli jest uszypułowany). Łagodne nowotwory jamy nosowej. Cechy. Naczyniak, włókniak, brodaw-czak, chrzęstniak i kostniak powodują zatkanie nosa, gdy dochodzą do od­powiedniej wielkości. Wzmaga się wydzielanie śluzówki nosa, przy naczynia-ku może dochodzić do obfitych krwawień z nosa, a nowotwory o dużych rozmiarach prowadzą do zaniku sąsiadujących tkanek wskutek ucisku, do nadżerek na małżowinach lub do rozszerzenia grzbietu nosa. Wzmożone wydzielanie śluzówki nosa; rynoskopia (na­czyniak przedstawia czerwony, kruchy, ziarnisty, miękki twór, przytwierdzo­ny szeroką podstawą do chrzestnej części przegrody; włókniak ma charakter gładkiego, spoistego tworu na szerokiej podstawie; brodawczaki są często mnogie i wyglądają jak brodawki na skórze przedsionka nosa; chrzęstniaki wychodzą z chrzestnej części przegrody; kostniak jest bardzo twardy i guz-kowaty, osadzony na sztywnej szypule). Złośliwe nowotwory jamy nosowej. Cechy. Mięsak i rak są prawie jednako­wo częste, wychodząc zwykle z zatok przynosowych, najczęściej z zatoki szczękowej, i szerząc się potem na jamę nosa. Rak zdarza się rzadko u ludzi przed 40 rokiem życia. Gdy dojdzie do zajęcia jamy nosowej, następuje za­tkanie jednej strony nosa i pojawia się krwisto podbarwiona ropna wydzielina. Krwawienie z nosa; nowotwór złośliwy, wychodzący z zato­ki szczękowej; ból odczuwany w górnych zębach i w policzku; obrzmienie policzka ze znieczuleniem skóry; wypuklanie się ściany dzielącej nos i zato­kę szczękową; przemieszczenie oczodołu; nowotwór złośliwy w obrębie kości sitowej; silne bóle; podwójne widzenie; nadmierne łzawienie; wytrzeszcz; cuchnąca, krwista wydzielina; rynoskopia; badanie rentgenowskie; biopsja. Błonica nosa (diphtheria nasi). Cechy. Występuje tu zatkanie nosa dość znaczne, by zmusić chorego do oddychania przez usta; początkowo przypisuje się ten obraz zwykle ciału obcemu w nosie. Dziecko posapuje, dużo śpi, nie chce jeść, a przy próbie karmienia piersią może wystąpić sinica. Występowanie u dzieci; obfita wydzielina o charakterze śluzowo-ropnym, powodująca uszkodzenia naskórka skrzydełek nosa, pod­barwiona krwisto; krwawienie z nosa; zapalenie szyjnych węzłów chłonnych; cuchnąca woń z ust; podwyższona ciepłota; rynoskopia (błoniasty wysięk na przegrodzie i małżowinach); częste skojarzenie z chorobami krtani; posiew (laseczka Klebsa-Lófflera). Krwiak przegrody nosa (haematoma septi nasi). Cechy. Jeśli nie jest bardzo mały, powoduje znaczne zatkanie nosa, zwykle obustronne, bóle głowy w oko­licy czołowej i uczucie ucisku w okolicy grzbietu nosa. Przebyty uraz nosa; obecność dużego, owalnego, chełbo-cącego guza przy badaniu rynoskopowym. Ropień przegrody nosa (abscessus septi nasi). Cechy. Ropień, niezależnie od wielkości, upośledza oddychanie przez nos. Niekiedy przebyty uraz lub zakażenie; uczucie pełności, ból i wrażliwość uciskowa w okolicy grzbietu nosa; miejscowe podwyższenie ciepłoty; czasem gorączka i dreszcze; mdląca woń; przy rynoskopii stwierdze­nie czerwonawego lub żółtawego obrzmienia zawierającego ropę; zapalenie podszczękowych węzłów chłonnych. Kilak nosa (trzeciorzędowa kiła nosa; gumma nasi; syphilis tertiaria nasi). Cechy. Powstaniu kilaków w obrębie nosa towarzyszy zawsze stopniowo narastające zatkanie nosa i umiejscowiony głęboko ból grzbietu nosa i czoła. Po pojawieniu się owrzodzenia grzbiet nosa staje się zaczerwieniony i wrażli­wy na dotyk, a wyciek z nosa ma charakter krwisty i cuchnie. Kiła wrodzona (kiła dziedziczna; syphilis congenita; syphilis hereditaria). Cechy. Kiłowy nieżyt nosa, czyli sapka, rozwija się w przypadkach typowych między 4 a 8 tygodniem życia. Utrudnia on w znacznym stopniu oddychanie, tak że dziecko karmi się z dużą trudnością. Katar sienny (catarrhus aestivus; pollinosis). Cechy. Przemijające i naprze­mienne zwężenie przewodów nosowych jest uzależnione od zmieniającego się natężenia obrzmienia części miękkich. W czasie trwania zwężenia chory cierpi na napadowe kichanie, ból głowy i łzawienie. Występowanie i nawracanie związane z porą roku (latem i jesienią); początek z ogólnym złym poczuciem, kichaniem, surowiczą wydzie­liną z nosa i bólem głowy; swędzenie lub pieczenie śluzówki nosa, oczu i gar­dła; drażniąca, uszkadzająca naskórek wydzielina z nosa, o charakterze suro-wiczo-śluzowym lub nawet ropnym; niekiedy powikłania (zapalenie zatok, za­palenie ucha, dychawica oskrzelowa); próby na uczulenie pyłkami roślinnymi. Ciało obce w nocie. Cechy. Jednostronne zatkanie nosa; później dołącza się wydzielina. Mniej częste przyczyny. Zanikowy nieżyt nosa; zapalenie zatok obocznych nosa; aspergiloza; torbiel środkowej małżowiny; wyprysk; wyrosi kostna; guzy jamy nosowo-gardłowej (łagodne i złośliwe); ropień zagardłowy; kamień nosowy; twardziel nosa; dur plamisty; ospa; zrosty jamy nosowej; toczeń; nosacizna; trąd; promienica; złamanie kości nosowych; ostra prosówkowa gruźlica nosa; zarośnięcie nozdrzy przednich; zarośnięcie nozdrzy tylnych; zarośnięcie jamy nosowo-gardłowej; zapadanie się skrzydełek nosa; ziarniniak grzybiasty; mięsakowatość nosa; przewlekłe uczulenie nosa; histaminopochod-ny ból głowy.