Bardzo ważną rolę w leczeniu różnych postaci nadciśnienia odgrywa odpowiednia dieta. Jednak dotychczasowe wyniki kliniczne i doświad­czalne nie upoważniają bynajmniej do wyciągnięcia wniosku, że same tylko czynniki natury dietetycznej, jak dieta ryżowa, dieta uboga w ka­lorie, zawierająca mało białka, tłuszczu i soli, może w zasadniczy sposób wpłynąć na fizjopatologiczne mechanizmy choroby nadciśnieniowej i usu­nąć zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, zmienić sto­sunki humoralne w zakresie obwodowych połączeń nerwowych (synapsów) lub zmniejszyć wytwarzanie ciał hipertensyjnych w nerkach. Nie ulega jednak wątpliwości, że właściwą dietą można zmobilizować szereg me­chanizmów pomocniczych działających skutecznie w leczeniu choroby, których istotę poznaliśmy dokładniej dopiero w latach ostatnich. Z licznych spostrzeżeń wynika, że kuracja odchudzająca prowadzi do obniżenia ciśnienia i jest nieszkodliwa, jeżeli tylko waga nie spadnie zbyt­nio poniżej należnej oraz jeżeli dieta nie jest zbyt męcząca i nie upośledza wydajności pracy. Być może nawet, że główny mechanizm pomyślnego wpływu diety ryżowej Kempnera polega właśnie na jej działaniu odchu­dzającym. Z doświadczeń na zwierzętach wynika, że dieta uboga w białko zmniej­sza wytwarzanie hormonu ACTH i zapobiega powstawaniu nadciśnienia u szczurów, jednak nie wpływa na wytwarzanie substancji hipertensyj­nych pochodzenia nerkowego. Zdaje się również nie ulegać wątpliwości, że nadmiar tłuszczu w diecie sprzyja rozwojowi miażdżycy i przeciwnie, dieta uboga w tłuszcze i cholesterol a zawierająca cholinę, inozytol i wita­minę B sprzyja obniżeniu ciśnienia w arteriosklerozie. Mechanizm działania diety ubogiej w sól, a właściwie w sód nie jest jeszcze całkowicie wyjaśniony. Chodzi tu przede wszystkim o ogólny wpływ diety małosodowej na ustrój, a zwłaszcza na krążenie. Poza tym ostatnie badania przemawiają za tym że ta dieta wpływa na obniżenie ciśnienia poprzez działanie na pobudliwość tkankową w ogóle. Okazuje się bowiem, że pobudliwość ta związana jest ze stanem równowagi róż­nych elektrolitów w ustroju, wyrażającym się przez współczynnik f, a mianowicie: Na+ + K+ + OH- F = Ca++ + Mg++ + H+ Tak więc zmniejszenie zawartości jonów sodu i potasu może spowodować zmniejszenie pobudliwości tkanek i spadek ciśnienia. W każdym razie jest faktem niewątpliwym, że zwiększony dowóz sodu pogarsza stan chorych z nadciśnieniem. Zatem zasady stosowania diety zapobiegawczo-leczniczej w chorobie nadciśnieniowej można sprowadzić do zwalczania otyłości, stosowania diety ubogiej w sód, tłuszcze i cholesterol oraz ograniczającej spożycie białka. sen przedłużony Z innych nowszych metod leczenia choroby nadciśnieniowej wspomnieć trzeba o leczeniu snem przedłużonym, wprowadzonym i stosowanym na szerszą skalą przez autorów radzieckich, a u nas przez Tochowicza, Gold-schmieda, Aleksandrowicza i Jakubowskiego. Ten sposób leczenia daje korzystne wyniki przeważnie we wczesnych okresach (I i II), kiedy prze­ważają objawy zespołu korowo-trzewnego. W późniejszych zaś okresach utrwalonego nadciśnienia, zwłaszcza z zaznaczonym uszkodzeniem czyn­ności nerek i ze zmianami stwardnieniowymi w naczyniach mózgu i serca, leczenie snem jest raczej nie wskazane i nie daje najczęściej znaczniejszej poprawy nawet w różnych modyfikacjach, jak sen odruchowowarunkowy, „elektrosen" itd., i dlatego nie będziemy szerzej omawiać tego zagadnienia w pracy poświęconej chorobom nerek. Zresztą wyniki leczenia snem na­wet we wczesnych okresach choroby nadciśnieniowej są niejednolite, na ogół nietrwałe (Fenigsen) i w dużym stopniu zależą od odpowiedniego do­boru chorych z uwzględnieniem typu wyższej czynności nerwowej (Mias-nikow, Goldschmied).