Ostre zaparcie spotyka się często w większości ostrych chorób zakaźnych, można je usunąć za pomocą czyszczących wlewów doodbytniczych lub środ­ków przeczyszczających. Inne objawy są bardziej znamienne, tak że stwier­dzenie zaparcia ma małe znaczenie diagnostyczne. Jeśli zaparcie pojawia się nagle, należy rozważyć możliwość ostrej niedrożności jelit. Jednak trzeba pa­miętać także o podrażnieniu psychicznym, błędach dietetycznych, zmianie try­bu życia, stosowaniu środków zapierających (opium, morfina,' środki blokujące zwoje, kodeina itp.), poprzedzającej biegunce oraz zatruciu ołowiem z objawa­mi jelitowymi. Niezawodną próbą sprawdzenia całkowitego unieruchomienia jelit jest nieskuteczność powtórnych wlewów oczyszczających doodbytniczych. Ostra niedrożność jelit w ogólności . Cechy. Zaparcie z całkowitym zahamowaniem odchodzenia zarówno kału, jak i gazów, występuje po kilku godzinach, a jelita poniżej przeszkody czasami na początku opróżniają się same. Często pojawia się potrzeba, ale i zarazem niemożność oddania gazów. Wlewy doodbytnicze oczyszczające po­zostają bez wpływu. Główne objawy. Ból brzucha, występujący wcześnie, często nagle, ostry, początkowo o typie kolki, następnie ciągły; wymioty wczesne, uporczywe, powtarzające się, często obfite, początkowo zawartością żołądka, następnie żółciowe, wreszcie kałowe; wstrząs przechodzący w zapaść; twarz blada i zmarszczona; niska ciepłota ciała; przyspieszone, słabe tętno; zimne poty; suchy język, pragnienie, czkawka; umiarkowane wzdęcie brzucha, uczucie ciastowatości przy obmacywaniu, zmienna niewielka tkliwość; później wzdę­cie, często bębnica, napięcie powłok i wrażliwość; bywa widoczna perystaltyka; badanie radiologiczne. Zawęźlenia jelit i zrosty. Cechy. Zaparcie jest całkowite, jeżeli pojawi się zagięcie jelit lub zadzierzgnięcie. Invaginatio. Cechy. Czasem występują jeden lub dwa wolne stolce kałowe, następnie przechodzi tylko krew lub krew ze śluzem bez domieszki kału lub gazów jelitowych. Po jednym dniu lub po kilku krew i śluz może znikać, a niedrożność jest całkowita. U dzieci poniżej dziesięciu lat życia obraz ten występuje w postaci idiopatycznej, podczas gdy u dorosłych niemal zawsze powstaje na tle guza lub polipów jelit, włączając tu zespół Peutz-Jegersa. Dzieci: występowanie często u otyłych chłopców; nagły początek; okresowe bóle brzucha z podnoszeniem nóg i krzykiem podczas kurczów; na początku choroby wymioty, rzadko kałowe; bolesne parcie na stolec; krew i śluz w stolcach; w przebiegu okrężnicy, często blisko lewego łuku żebrowego guz kształtu walcowatego o średnicy około 2 cm lub więcej i różnej długości. Dorośli: zespół Peutz-Jeghersa (drobne plamki z melaniny na czerwieni i wewnętrznej powierzchni warg, na dłoniach i podeszwach, po-lipowatość jelit); bywają liczne guzy skórne różnych rodzajów; objawy ostrej niedrożności jelit (p. wyżej); badanie radiologiczne w postaciach przerywa­nych lub przewlekłych z wykazaniem guzów lub polipów wewnątrz światła jelit. Uwięźnięta przepuklina. Cechy. Zaparcie jest całkowite. Istnienie przepukliny; wstrząs; bóle i wzdęcie brzucha; wymioty, które w końcowym okresie stają się kałowe; wzmożona perystaltyka; przepuklina nieodprowadzalna, napięta, bolesna i nie oddająca impulsu przy kaszlu; później objawy rozlanego zapalenia otrzewnej. Zwężenie na tle nowotworu (prawie zawsze raka okrężnicy). Cechy. Kiedy zwężenie staje się całkowite, a światło jelita ulega zamknięciu, pasaż treści jelitowej ulega przerwaniu na stałe, a zaparcie staje się całkowite. Ileus paralyticus (ileus adynamicus; niedrożność rzekoma). Cechy. Zaparcie jest całkowite. Występowanie po operacjach chirurgicznych po nagłym przewaniu długotrwałego ucisku lub manipulowania jelitem; „ostry brzuch" lub stany majaczenia, szczególnie złamania kręgosłupa, mocznica i zapalenie płuc; brak perystaltyki; wzdęcie brzucha. Volvulus (najczęściej esicy, następnie jelita cienkiego, wreszcie kątnicy). Cechy, Zaparcie jest całkowite. Skręt esicy najczęściej u mężczyzn między 40 a 60 r. życia ze skłonnością do zaparć; nagły początek; początkowy wstrząs często jest mniej ostry niż w większości innych postaci niedrożności jelit; w wywia­dzie — przewlekłe zaparcie; późne wymioty; bardzo znaczne wzdęcie brzucha; okrągły guz bębnicowy w lewym dole biodrowym; bolesne parcie na stolec z całkowitym brakiem stolca; wczesne wymioty w skręcie jelita cienkiego; czasami zaokrąglony guz bębnicowy wyczuwa się w obszarze pępkowym; w skręcie kątnicy lub okrężnicy wstępującej zaokrąglony guz bębnicowy wy­stępuje w dole biodrowym. Appendicitis acuta. Cechy. Zaparcie występuje w około %l% przypadków; towarzyszą mu zwykle nudności i wymioty. U dzieci napady przebiegają z biegunką. Niedrożność mechaniczna jelit może pojawiać się we wczesnych okresach przedziurawienia wyrostka robaczkowego, ale na ogół jest późnym następstwem wskutek zrostów. Nagły początek z bólem brzucha umiejscowionym w pra­wym dole biodrowym; ból jest dotkliwy — ostry lub tępy; niewielka umiar­kowana gorączka; nadzwyczaj stała, rzadko powyżej 38,9°C (może nie wystę­pować w już utworzonym miejscowym ropniu, albo w rozlanym ciężkim za­paleniu otrzewnej); tętno proporcjonalne do ciepłoty ciała (wzrasta szybko); tkliwość w punkcie McBurneya; wzmożone napięcie lub „obrona mięśniowa" prawego mięśnia prostego brzucha; czasem nieokreślony opór lub niekiedy guz w prawym dole biodrowym; w ostrych przypadkach stała leukocytoza (12 000—15 000) wielojądrzasta (brak jej w łagodnych lub bardzo ostrych przypadkach); wymioty (zawsze po bólach, nigdy przedtem). Colica saturnina. Cechy. Występuje zwykle uporczywe zaparcie. W wywiadzie — praca z ołowiem; kolka; niedokrwistość i wyniszczenie; rąbek ołowiczy na dziąsłach; czasem porażenie prostowników ręki (z wyjątkiem m. supinator longus); ołów w moczu i w kale (badanie aa drodze elektrolitycznej). Pancreatitis haemorrhagica acuta. Cechy. Występuje zaparcie. W wywiadzie — uprzednia niestrawność, ból żołądka lub kolka żółciowa; nagły początek z ostrym bólem w nadbrzuszu; wstrząs i za­paść z małym, przyspieszonym tętnem i zimną skórą; wczesne, obfrte wymioty podbarwione żółcią, rzadko kałowe; brzuch wzdęty, nie stwierdza się guza; niska ciepłota ciała; leukocytoza; niekiedy żółtaczka i cukromocz; podniesio­ny poziom amylazy w surowicy krwi. Mniej częste przyczyny. Diverticulitis acuta; diverticulum Meckeli (wglo-bienie); atresia et stenosis tractus gastrointestinalis (niedrożność wrodzona u dzieci); meconium-ileus et peritonitis (zwyrodnienie włóknisto-torbielo-wate trzustki u dzieci); leptomeningitis secundaria acuta; gastritis acuta; myelitis acuta transversa; pneumonia lobaris; morbus Weili; appendicitis tu­berculosa (późne); .tabes mesaraica (późne); hernia diaphragmatica (kiedy występuje ostra niedrożność); meningitis tuberculosa; zator lub zakrzep na­czyń krezki; przedziurawienie wrzodu żołądka lub dwunastnicy (kiedy powsta­je zapalenie otrzewnej); przewężenie spastyczne (skurcz jelit, skurcz okręż-nicy, niedrożność dynamiczna); nienowotworowe przewężenie jelita (gruźlicze, kilowe, czerwonkowe, uchyłek); zapalenie uchyłka z przedziurawieniem i wy­tworzeniem mas zapalnych; niedrożność wywołana kamieniem żółciowym; niedrożność z powodu obecności obcych ciał; patologiczne skręcenie jelit (niedrożność jelit u dzieci); zwyrodnienie rzekomotorbielkowate trzustki z towarzyszącą przetoką jelitową (niedrożność jelit); leki (opium i jego po­chodne, kodeina, środki blokujące zwoije, efekt drastycznego stosowania środ­ków przeczyszczających, żel wodorotlenku glinu itp); zaklinowanie kału (z różnych przyczyn); przedziurawienie durowe; skręcenie szypuły torbieli jajnika; zmęczenie; dreszcze; bardzo wielki ból.