Do najczęstszych i odgrywających największą bodaj rolę postaci śród-miąższowych zapaleń należą te, które są następstwem zapaleń wyprowa­dzających dróg moczowych, to znaczy pyelo- i cystopyelonephritis. Mogą one powstawać albo drogą krwiopochodną w przebiegu różnych chorób zakaźnych, albo też — co zdarza się częściej — są następstwem wstępu­jącego zakażenia dróg moczowych na skutek przeszkód w odpływie moczu. Bauer przytacza opinię Weissa i Parkera, którzy twierdzą, że pielone-frytyczna postać śródmiąższowego zapalenia nerek zdarza się częściej i częściej jest przyczyną stwardnienia nerek (arteriolosclerosis) aniżeli przewlekłe zapalenie kłębków, i nieco rzadziej od choroby nadciśnienio-wej. Poza tym odgrywa ona doniosłą rolę w etiologii nadciśnienia złoś­liwego. zmiany anatomopatologiczne W przypadkach ostrego zapalenia śródmiąższowego nerek w następstwie Pyelonephritis, powstającego najczęściej jako krwiopochodne powikłania nerkowe stanów posoczniczych, przeważają rozsiane lub ogniskowe zmia­ny o charakterze ropnym, dotyczące przeważnie istoty korowej i korowo--podkorowej miąższu nerkowego. Czasami przypominają one zawały ne­rek, ale są zwrócone podstawą do zewnętrznej powierzchni nerki. Jeanbreau (wg Wesołowskiego) rozróżnia prosówkową postać ropnych zapaleń kory nerkowej (nephritis suppurativa corticalis), ograniczone większe ropnie (furunculus s. abscessus renalis) i czyrak gromadny nerki (carbuncułus s. anthrax renum) — wielokomorowy ropień lub grupę mniejszych ropni, przypominających wg Allena plaster miodu. Wesołow­ski dodaje jeszcze „rozsiane ropne zapalenie nerek" (nephritis suppura­tiva diffusa), które obejmuje miąższ obydwu nerek, w przeciwieństwie do wyżej wymienionych postaci, które najczęściej występują jednostronnie. Drogi moczowe wyprowadzające mogą być w tych przypadkach nieuszko­dzone, chociaż ropnie mogą przebić się albo na zewnątrz — do przestrzeni okołonerkowej, z powstaniem ropnia okołonerkowego (paranephritis), albo do kielichów i do miedniczki nerkowej. Pojedyncze ropnie nerek po­wstają, często jako zakażone krwiopochodne zawały, towarzyszące spra­wom ropnym, nieraz _drobnym i ściśle zlokalizowanym, jak czyraczyca, ropne zapalenie migdałków, zakażenie po poronieniu itd. (Traczyk). Najczęściej przyczyną ropnych zapaleń nerek są stany posocznicze na tle zakażenia gronkowcami, paciorkowcami, a nawet pałeczką okrężnicy, np. w przypadkach zapalenia pęcherzyka żółciowego, wyrostka robaczko­wego, ropnia podprzeponowego, okołoodbytniczego, zakażonych guzków krwawniczych itd. (Wesołowski). W jednym z przypadków Wesołowskie­go rozsiane ropnie w korze nerkowej powstały wskutek zatkania moczo-wodu przez wędrujący kamień. W przewlekłych chorobach dolnych dróg moczowych u chorych ze zwężeniem cewki, ropniem okołocewkowym, zapaleniem pęcherza lub stercza drobnoustroje przedostają się z chorego narządu do krwi, a stąd do nerek (Albarran cyt. za Wesołowskim). W tych ostatnich przypadkach znajdujemy przy badaniu anatomicznym wyraźne zmiany w błonie śluzowej miedniczek, kielichów nerkowych, pęcherza i moczowodów. Błona śluzowa jest wówczas zwykle przekrwio­na, ziarnista, z licznymi wybroczynami i krwawymi wylewami. Zmiany histologiczne w postaciach krwiopochodnych i wstępujących są podobne. Składają się na nie nacieki ropne wychodzące z kłębków i kana­lików oraz nacieki w tkance śródmiąższowej umiejscowione przeważnie w warstwie przy rdzeniowej kory. Nacieki te zawierają drobnoustroje. Nieraz zmianom ropnym towarzyszy obraz rozlanego zapalenia kłębków nerkowych, zależnego nie od bezpośredniego działania zarazków, ale od czynników natury alergicznej (Ałłen). Ostry okres ropnego zapalenia miedniczek i nerek może trwać do kilku miesięcy — i o ile nie nastąpi wyleczenie lub śmierć chorego, przechodzi w okres przewlekłego pyełonephritis. Przy badaniu pośmiertnym przypadków z przewlekłym śródmiąższo-wym zapaleniem typu pyelonephritis stwierdza się nerki różnej wielkości, czasami bardzo zmienione, małe, z licznymi nieregularnymi bliznowaty­mi wciągnięciami (zmarszczona nerka po pyelonephritis, Bauer). Zresztą, jak już było zaznaczone, marską nerkę zmienioną na skutek pyelonephri­tis często trudno jest odróżnić od nerki marskiej, będącej zejściem zapa­lenia kłębków, guzkowatego zapalenia tętnic nerkowych lub nerki naczy­niowej w chorobie nadciśnieniowej. Jednak zazwyczaj można stwierdzić szarawobiaławe ogniska tkanki bliznowatej w miedniczkach i kielichach oraz rozszerzoną miedniczkę (wodonercze) nie tyle wskutek zastoju mo­czu, ile z powodu zaniku miąższu nerkowego. Badaniem histologicznym stwierdza się w tych przypadkach objawy przewlekłego zapalenia miedniczek, ogniskowe zwłóknienie kłębków. Ele­menty naczyniowe kłębków są przeważnie nie zmienione lub mało zmie­nione przy wyraźnie zgrubiałej torebce Bowmana. W świetle kanalików, których nabłonki są zwykle spłaszczone, znajdują się liczne szkliste wa­łeczki; w tkance śródmiąższowej można stwierdzić zmiany włókniste oraz objawy stwardnienia tętniczek ze zgrubieniem warstwy śródbłonkowej, często z ogniskami zakrzepowo-martwiczymi, zwłaszcza w przypadkach z klinicznym zespołem nadciśnienia złośliwego. Zresztą żadna z tych zmian nie jest patognomoniczna dla przewlekłego pyelonephritis, i tylko całość obrazu klinicznego i anatomicznego decyduje o rozpoznaniu. W przewlekłej nerce pielonefrytycznej rozwija się często obraz stwardnie­nia tętnic i tętniczek (arterio- i arteriolosclerosis), dlatego też w 40—60°/o tych przypadków powstaje nadciśnienie, nieraz o charakterze złośliwym (Allen).