Stan ten może być jedno- lub obustronny. Wytrzeszcz bywa czasami wrodzony i w takich przypadkach ma tendencję do występowania rodzinnego; szczególnie często występuje on u Murzynów. Czasami jest on spowodowany ogólnym osłabieniem, jeśli mięśnie oczne są słabe. Choroba Graves-Basedowa. Cechy. Wytrzeszcz zwykle obustronny, ale cza­sem tylko jednostronny, jest jednym z głównych objawów tej choroby. Wy­sunięcie gałki ocznej może być bardzo znaczne, a czasem może dojść nawet do przemieszczenia gałki poza obręb oczodołu. Występuje retrakcja powiek, co powoduje odsłonięcie twardówki ponad i poniżej rąbka rogówki (objaw Dalrymple'a). Przy obniżaniu gałki powieka górna nie nadąża i pozostaje w ty­le (objaw Graefego). Objaw Stellwaga polega na rzadkim mruganiu. Często występuje osłabienie konwergencji (objaw Mobiusa). Podostry początek; występuje zwykle u kobiet ; powiększenie tarczycy; przyspieszenie akcji serca i zaburzenia krążenia; drże­nie; nerwowość; poty; miastenia; utrata wagi; nietolerancja w stosunku do ciepła; mogą wystąpić przełomy toksyczne; podwyższenie przemiany spoczyn­kowej; podwyższenie poziomu jodu hormonalnego; badanie za pomocą izo­topu jodu. Wysoka krótkowzroczność. Cechy. Gałki są znacznie powiększone i wydłu­żone, z szerokimi i nieco leniwiej reagującymi źrenicami. Nie jest to praw­dziwy wytrzeszcz, lecz tylko powiększenie przednio-tylnego wymiaru gałki ocznej, co jest spowodowane zwykle zmianami patologicznymi w osłonkach oka i wydłużeniem optycznej osi oka. Zakrzep zatoki jamistej. Cechy. Występuje wytrzeszcz jednej lub obu gałek ocznych, zależnie od zajęcia jednej lub obu zatok. Obecność ogniska infekcyjnego na twarzy, nozdrzach, powiekach, w zatokach dodatkowych nosa lub w uszach; nagły początek; go­rączka; dreszcze, poty; ból głowy; obrzęk powiek i okolicy podstawy nosa; przekrwienie; porażenie ruchów gałki ocznej na skutek zajęcia III, IV i VI nerwu czaszkowego; owrzodzenie rogówki; może wystąpić zapalenie nerwu wzrokowego; obrzęk w okolicy wyrostka sutkowatego. Przewlekłe wodogłowie wewnętrzne. Cechy. W ciężkich przypadkach gałki są nieznacznie wysunięte ku przodowi i skręcone ku dołowi, co powoduje od­słonięcie części twardówki. Ropowica oczodołu. Cechy. Zwykle stwierdza się jednostronny wytrzeszcz mniejszego lub większego stopnia. Dreszcze i gorączka; ból w głębi oczodołu; ból głowy; w późniejszym okresie zapalenie nerwu wzrokowego prowadzące do zaniku; znieczulenie i owrzodzenie rogówki; spotyka się zmiany wewnątrzgałkowe; w końcowym okresie występuje chełbotanie poniżej wewnętrznej części gór­nej krawędzi oczodołu. Zapalenie okostnej oczodołu. Cechy. Przy umiejscowieniu w tylnej części oczodołu, zwłaszcza w przypadkach bardziej przewlekłych, czasami występuje wytrzeszcz. Ból w oczodole; tkliwość przy ucisku; obrzęk powiek i spo­jówki; przy umiejscowieniu w okolicy krawędzi obrzęk twardy, nieprzesuwal-ny; może wytworzyć się przetoka; czasami powstaje zapalenie nerwu wzroko­wego; mogą wystąpić ciężkie objawy ogólne. Guz oczodołu. Cechy. Guz (guz rzekomy, torbiel oczodołu, naczyniak, naczy-niak limfatyczny, oponiak kości oczodołu, guz gruczołu łzowego, mięsak, prze­rzut raka, przerzut guza nadnerczy, kostniaki wychodzące z jam obocznych nosa, łagodne i złośliwe guzy nosogardzieli itd.) w obrębie lejka mięśniowego może spowodować przemieszczenie gałki ocznej ku przodowi (jednostronne), natomiast guz leżący poza lejkiem może przemieścić gałkę w jakimś innym kierunku. Może wystąpić znaczny wytrzeszcz, nie powodując wysunięcia gał­ki poza obręb szpary powiekowej. Wzrost gwałtowny lub łagodny (guz złośliwy lub dobrot­liwy); ograniczenie ruchów; może wystąpić zapalenie nerwu wewnątrzgałko­we lub pozagałkowe, prowadzące do zaniku nerwu; czasem dwojenie; ból zwykle w późniejszych okresach. Tętniak tętniczo-żylny szyjno-jamisty. Cechy. Wytrzeszcz tętniący, począt­kowo jednostronny, najczęściej z przesunięciem gaiki ocznej ku przodowi, ale w wyniku porażenia mięśni zewnętrznych oka gałka może być także przemieszczona na boki. Szmer słyszalny w okolicy gałki i ponad oczodołem; brzę­czenie w głowie i w uszach; tętnienie widoczne samoistnie lub też wywołane przez wciśnięcie gałki do wewnątrz; rozszerzenie żył w okolicy oka i czoła; zaburzenia w ruchomości gałki ocznej; może wystąpić wrzód rogówki, zapa­lenie tęczówki, zapalenie nerwu wzrokowego, tarcza zastoinowa. Uraz oczodołu (stłuczenie, rana drążąca, ciało obce, złamanie kości oczodo­łu). Cechy. Głównym objawem jest wylew krwi do oczodołu, powodujący wy­trzeszcz i czasami wybroczyny powiek i spojówki. W wywiadzie — uraz; dwojenie; może wystąpić ślepota, odma oczodołu, przemieszczenie gałki, rozerwanie gałki ocznej. Zapalenie zatoki czołowej. Cechy. Może wystąpić przesunięcie gałki ocz­nej ku dołowi i na zewnątrz (mucocoele). Zapalenie zatok sitowych. Cechy. Gałka może być przemieszczona ku doło­wi i na zewnątrz. Guz płata czołoweoo. Cechy. Czasami po stronie guza występuje wytrzeszcz spowodowany zajęciem oczodołu albo zastojem w zatoce jamistej oraz ogra­niczone wypuklenie czaszki. Podrażnienie szyjnego odcinka nerwu sympatycznego. Cechy. Zmiany cho­robowe, wywołujące podrażnienie nerwów sympatycznych w odcinku szyj­nym (jak gruczolak limfatyczny na szyi lub tętniak u podstawy szyi), mogą przebiegać z wytrzeszczem po tej samej stronie, z rozszerzeniem szpary po­wiekowej, z opóźnieniem opuszczania się powieki górnej przy patrzeniu ku dołowi, z rozszerzeniem źrenicy i poceniem się twarzy. Taki sam efekt mo­że spowodować zakropienie roztworu kokainy do zdrowego oka. Gnilec dziecięcy (choroba Barlowa). Cechy. W niektórych przypadkach wy­stępują wylewy krwi do oczodołu, powodujące wytrzeszcz gałki ocznej. Mniej częste przyczyny. Guz wychodzący z podstawy czaszki (fossa ante-rior); przepuklina mózgu do oczodołu; oczodołowa przepuklina oponowa; hy-droenceDbalocoele; nadciśnienie; pozagałkowy wvlew krwi; naczyniak limfa­tyczny; choroba przysadki mózgowej; oponiak kości klinowej; uraz porodowy; ropień pozagałkowy; ropowica oczodołu; zakrzepowe zapalenie żył oczodołu; róża; zapalenie osłonki Tenona; gruźlicze zapalenie okostnej oczodołu; kiło­we zapalenie okostnej oczodołu; torbiel śluzowa oczodołu; torbiel ropna; tłu-szczak oczodołu; wyrosi kostna oczodołu; choroba Pageta (hyperostosis); pro-mienica oczodołu; włośnica; grzybiczy guz rzekomy; krzywica; hemofilia; mięsak limfatyczny; zieloniak oczodołu; choroba Hodgkina; zapalenie zatok szczękowych; udar mózgu; dychawica oskrzelowa (w czasie napadu); kilak oczodołu; guz nerwu wzrokowego (glejak, oponiak); żylak oczodołu; wy­trzeszcz tętniący; tętniak tętnicy ocznej; białaczka; porażenie nerwu III; mocznica; przemieszczenie gałki ocznej; guz śródczaszkowy; dyzostoza oboj-czykowo-czaszkowa; zapalenie szpiku kostnego kości klinowej (obustronnie); guz kąta móżdżkowo-mostowego; nadliczbowe żebro szyjne; przewlekły krwo­tok podtwardówkowy; dysostosis craniofacialis; nagminne zapalenie mózgu; bąblowiec oczodołu; odma oczodołu; przerost połowiczy twarzy; dysplazja włóknista czaszki; ropień płata czołowego; glejak płata skroniowego; półpa- siec; akromegalia; ciężka miastenia; nerwiakowłókniakowatość oczodołu; oxy-cephalia; scaphocephalia; niedorozwój jajników; plagiocephalia; sarkoid oczo­dołu; ksantomatoza (choroba Christiana); choroba posurowicza; wylew krwi podpajęczynówkowy; lwia twarz; ostry napad jaskry; drgawki; wymioty; pa­daczka w okresie drgawek; zakrzep zatoki podłużnej górnej; zespół Wegenera.