Z innych ciał odgrywających dużą rolę w gospodarce ustrojowej i wy­dalanych w moczu wymienić trzeba kwas fosforowy oraz jego sole jedno-i dwuwartościowe. Jako fosforan wapnia stanowi on najważniejszy skład-dnik układu kostnego. Jego połączenia organiczne biorą nader czynny udział w przemianach energetycznych komórek (np. fosforylacja oraz de-fosforylacja glikozy i glikogenu). Fosfor jest ważnym składnikiem wielu związków białkowych i tłuszczowych (fosfolipidy). Wreszcie, jako jedna z głównych substancji buforowych w moczu, jest on niezbędny dla utrzy­mywania równowagi kwasowo-zasadowej ustroju. W moczu znajdujemy fosforany przeważnie w postaci jednowartościowych i dwuwartościowych soli (H9PO4"- i HPOi=). W osoczu, przy normalnym stężeniu jonów wodo­rowych pH = 7,4, około 80% fosforanów zjonizowanych występuje w po­staci kwaśnej jednozasadowej soli NaH.2P04, a około 20% w postaci alkalicznej dwusodowej soli Na2HP04. Fosforany te są doskonale zjoni-zowane i łatwo podlegają filtracji w kłębkach w tym samym stosunku, w jakim znajdują się we krwi. Jednak w pewnych warunkach mogą być nieobecne w moczu, co dowodzi, iż muszą one ulegać wchłanianiu zwrot­nemu w kanalikach. Wprawdzie dotąd (zdaniem Smitha) nie zdołano jeszcze ustalić dokładnie wszystkich szczegółów dotyczących wchłaniania zwrotnego fosforanów, jednak zdaje się nie ulegać wątpliwości, że ich wydzielanie w moczu jest regulowane zależnie od potrzeb ustroju i sta­nowi łącznie z wydzielaniem węglanów i wytwarzaniem amoniaku za­sadniczy mechanizm pozwalający na utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych (p. niżej). W każdym razie w przesączu kłębkowym, który ma odczyn z lekka zasadowy i równe z osoczem stęże­nie jonów wodorowych, stosunek fosforanów dwu- do jednozasadowych przedstawia się podobnie jak w osoczu 4 : 1. W moczu ostatecznym zaś, który prawidłowo ma odczyn kwaśny, przy stężeniu jonów wodorowych pH = 6,0 stosunek ten ulega odwróceniu i przedstawia się jak 1 : 9, a przy jeszcze kwaśniejszym moczu dojść może nawet do 1 : 50 (Best i Taylor). Smith sądzi, że fosforany jednozasadowe mogą być tylko wydzielane, dwuzasadowe zaś ulegają wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach w róż­nych ilościach, zależnie od warunków. Obecnie wiemy, że w kwasicy wzrasta wydalanie fosforanów, ale tylko w czasie pierwszych kilku dni. W miarę zwiększania wytwarzania amoniaku w nerkach wydalanie to znów ulega zmniejszeniu. Niektórzy autorzy sądzą, że istnieje jakiś związek między wydalaniem glikozy i fosforanów, ponieważ wlewanie dożylne roztworu glikozy, które zwiększa jej ładunek Tm wchłaniany przez komórki kanalików, zmniejsza jednocześnie zdolność wchłaniania zwrotnego — Tm fosforanów, tak że wydalane są one wtedy w większej ilości na zewnątrz. Jednak florydzy-na, która blokuje zdolność kanalików wchłaniania zwrotnego glikozy, nie wpływa na tę czynność, w stosunku do fosforanów.