Graviditas (ciąża). Cechy. W późniejszych miesiącach występuje postępu­jący wzrost z ogólnym powiększeniem brzucha. Brzuch w pozycji wyprosto­wanej kształtem przypomina gruszkę, zwróconą zwężonym końcem ku dołowi. Zarys jest symetryczny, boki zaokrąglone. Pępek może wystawać. Amenorrhoea; przy palpacji wyczuwa się części płodu; ruchy płodu; balotowanie; słyszalne tony serca płodu; powiększenie sutków i siara; rozpulchnienie szyjki macicy. Obesitas (otyłość). Cechy. Brzuch wystaje ku przodowi w postaci syme­trycznego kulistego powiększenia z wciągniętym pępkiem, powodując uwy­datnienie fałdów skóry w zgięciach, wytwarzając łuk w dołku podsercowym i rozlewając się na boki i spojenie łonowe. Jeśli brzuch jest rozluźniony i zwiotczały, jest obwisły i pofałdowany przez poprzeczne bruzdy. Podskórną tkankę tłuszczową można.zwinąć między palcami. Ascites (wodobrzusze). Cechy. Jeśli jest umiarkowana ilość płynu, wystę­puje niewielkie wypuklenie po bokach ze spłaszczeniem szczytu brzucha w pozycji leżącej i nienormalne uczucie pełności w dolnej części jamy brzusz­nej w postawie stojącej. Nad odpowiednią częścią stwierdza się stłumienie lub przytłumienie odgłosu opukowego, które przesuwa się wraz ze zmianą postawy. Wypuk bębenkowy, charakterystyczny dla jelit, stwierdza się nad najbardziej górnymi partiami jamy brzusznej. Jeśli ilość płynu jest duża, brzuch jest wygładzony, napięty i jednolicie kulisty. Można uzyskać wyraźne fale chełbotania. Pępek może wystawać. Największy obwód notuje się w oko­licy pępka, dolne partie zwisają. Żyły powierzchowne mogą być rozszerzone, a prąd krwi jest skierowany ku górze. Nakłucie zwykle dostarcza jasno-bursztynowego płynu (w niektórych przypadkach krwistego lub mlecznego). Meteorismus (wzdęcie). Cechy. Brzuch przypomina symetryczną balonowatą kulę, nie wykazującą zależnych od postawy ciała zmian zarysów, a nad którą stwierdza się odgłos opukowy bębenkowy. Ściany są napięte, gładkie i błysz­czące. Stłumienie wątroby i śledziony jest zniesione. Pępek jest wygładzony lub wystaje. Rachitis (krzywica). Cechy. Wzdęty, podobny do garnka brzuch w krzy­wicy charakteryzuje się jednolitym powiększeniem, przeważnie wzdęciem, a często jest tak napięty jak błona bębenkowa. Występuje umiarkowane roz­szerzenie żołądka i okrężnicy, z umiarkowanym powiększeniem i przemiesz­czeniem ku dołowi wątroby i śledziony. Achondroplasia (chondrodystrophia). Cechy. Brzuch wystaje wskutek wy­gięcia ku przodowi krzywizny lędźwiowej kręgosłupa. u chronicus; niedrożność jelit ostra lub przewlekła). Cechy. Jeśli zajęciu uległo jelito grube, zawsze występuje olbrzymie wzdęcie brzu­cha. Jeśli niedrożność dotyczy okolicy krętniczo-kątniczej, rozdęciu ulega jelito cienkie, a środkowa część brzucha wystaje. Jeśli ściany jamy brzusznej są cienkie, występują widoczne fale perystaltyczne. Retentio urinae (zatrzymanie moczu: rozstrzeń pęcherza). Cechy. Wypukle­nie i stłumienie są charakterystycznie zlokalizowane w podbrzuszu i wy­pukłością zwrócone na zewnątrz. Uczucie ciężaru może sięgać powyżej pępka. W wywiadzie — zatrzymanie moczu; przypadek o cha­rakterze ostrym; pod wpływem ucisku występuje ból ze wzmożoną potrzebą oddania moczu; oddawanie moczu kroplami; ustępowanie objawów po cewko-waniu. Visceroptosis (opadnięcie trzew). Cechy. Brzuch jest obwisły, a w pozycji wyprostowanej może zwisać jak dynia, przy czym przednia ściana łagodnie jest nachylona ku dołowi od nadbrzusza do pępka, skąd wypukła się we wszystkich kierunkach. Jeśli pacjent leży na plecach, osłabiona ściana brzucha rozlewa się na boki; przy ścieńczeniu i rozluźnieniu ścian mogą być widoczne zarysy żołądka i jelit. Od urodzenia habitus enteroptoticus; obecność czynnika wyzwalającego u osobnika predysponowanego (wady postawy, ciąża, utrata wagi, obecność dużych guzów brzucha, nawracające wodobrzusze); niekiedy rozstęp mięśni prostych brzucha; objawy o charakterze psychonerwicy; opra­cowanie radiologiczne. Peritonitis tuberculosa (gruźlicze zapalenie otrzewnej). Cechy. Ogólne po­większenie brzucha spowodowane wodobrzuszem i wzdęciem. Cystis ovarii permagna (olbrzymia torbiel jajnika). Cechy. Brzuch jest zwykle powiększony z wyniosłością na przedniej ścianie, ale pępek nie wy­staje. Występuje stłumienie od przodu z normalnym odgłosem opukowym po bokach. Chełbotanie ogranicza się do pola stłumienia i nie przesuwa się tak jak w wodobrzuszu. Splenomegalia (powiększenie śledziony znacznego stopnia). Cechy. Po­większona śledziona jest gładka, jednolita i niebolesna. Śledziona może sięgać do pępka lub do przedniego górnego kolca kości biodrowej; narząd ten może zajmować całą lewą stronę jamy brzusznej, powodując przeważnie wysta­wanie brzucha. Cretinismus (matołectwo). Cechy. Brzuch jest powiększony i obwisły, a nie­mal zawsze występuje przepuklina pępkowa. Dilatatio ventricidi (rozszerzenie żołądka). Cechy. Brzuch może być duży i wystający, a największe wystawanie ma miejsce poniżej pępka w pozycji stojącej. Widuje się zarys rozszerzonego żołądka i stwierdza szmer pluskania. Nadbrzusze jest wklęsłe. . Niekiedy objawy nerwicowe; dyspepsia nervosa, wymioty olbrzymimi ilościami; objawy fizyczne (przelewanie w żołądku; rozciągnięcie żołądka powietrzem; niekiedy objawy zwężenia odźwiernika na tle guza lub wrzodu); aspiracja treści żołądkowej; opracowanie radiologiczne. Steatorrhoea idiopathica et sprue nontropica (coeliakia; morbus Gee-Herteri; morbus Gee-Thayseni). Cechy. U dorosłych często obserwuje się postępujące rozciągnięcie brzucha w ciągu dnia, znikające w nocy. Niekiedy stwierdzano wyraźne megacolon. We wczesnym dzieciństwie chorobę cechują zmiany trzewne, charakteryzujące się stolcami tłuszczowymi, postępującym powięk­szeniem brzucha wskutek rozdęcia jelita grubego i cienkiego oraz ogólne opóźnienie wzrostu. Brzuch w takich przypadkach jest duży, wystający, na­pięty i wzdęty. Sprue nontropica; biegunka, trwająca z przerwami przez miesiące i lata; często w wywiadzie zaburzenia jelitowe w okresie niemo­wlęcym lub w dzieciństwie; umiarkowana lub znaczna utrata wagi; kurcze mięśniowe; niekiedy tężyczka wskutek hipokalcemii; glossitis et stomatitis; hipoprotrombinemia z rozległymi uszkodzeniami krwotocznymi; niedokrwitość, często makrocytowa; uszkodzenia szkieletu. Choroba trzewna (coelia­kia); występowanie u dzieci; niedożywienie; biegunka na przemian z zapar­ciem; stolce obfite, wolne, odbarwione, pieniste i bardzo cuchnące; płaska krzywa tolerancji glikozy; znaczna zawartość w kale tłuszczu dobrze roz­szczepionego. Dilatatio coli idiopathica (rozszerzenie samorodne okrężnicy; morbus Hirsch­sprung!; dilatatio coli congenita). Cechy. U niemowląt i małych dzieci wy­stępuje wzdęcie brzucha symetryczne, a często bardzo znaczne. Przestrze­nie międzyżebrowe są poszerzone, a ściany boczne klatki piersiowej wypu­klone. Rozciągnięcie skóry powoduje zmiany troficzne (sucha, błyszcząca, szkląca się skóra z widocznym tętnieniem powierzchownych żył). Przy opuki­waniu jamy brzusznej jednolity odgłos opukowy bębenkowy; te zmiany opu-kowe rozciągają się aż do dolnych okolic lewej części klatki piersiowej za­równo od przodu, jak i od tyłu, a często dotyczą również tej okolicy. Nie­kiedy widuje się ruchy perystaltyczne. Występowanie w dzieciństwie; uporczywe zaparcie przy dobrym trawieniu i odżywieniu; okresowa niedrożność jelit; łagodny ból w ja­mie brzusznej, jeśli nie ma powikłań (volvulus seu peritonitis), w których obecności ból ulega nasileniu; wziernikowanie esicy; zmiany radiologiczne. Adenosarcoma embrionale renis (tumor Wilmsi). Cechy. U dzieci guz może rosnąć do znacznych rozmiarów, tak że w ciągu pięciu lub sześciu miesięcy może on niemal wypełnić jamę brzuszną, powodując znaczne jej powiększe­nie. Powierzchnia guza może być zrazikowata i nieregularna, lub gładka i nie­mal masywna, a niekiedy jest on tak miękki, że daje niejasne wrażenie chełbotania. Mniej częste przyczyny. Luxatio coxae congenita; mongolismus; phantom-tumor; pneumoperitoneum; tabes mesenterica; sarcoma retroperitoneale (u dzieci); peritonitis neoplasmatica (liczne przerzuty oraz wodobrzu-sze); constipatio chronica (szczególnie w megacolon idiopathicum et secun-darium); emphysema chirurgicum parietis abdominis; gastrectasia chronica (jeśli rozstrzeń żołądka jest znaczna); myosarcoma gigantocellulare; cystis omenti permagna; cystis pancreatis permagna; fibromyoma uteri massivum; paralysis musculorum parietis anterioris abdominis; lordosis lumbalis maioris gradus; peritonitis diffusa; enteritis regionalis; typhus abdominalis; coli-sepsis; cholecystitis; enterocolitis pseudomembranöse; fibrosis cystica; abscessus hepatis pyogenes; pancreatitis acuta; pneumonia pneumococcica; neuroblasto­ma; leishmaniosis visceralis; trichuriasis; galactosemia.