Położenie. Oba płuca położone są w jamie klatki piersiowej, ściany której ściśle przylegają do nich. Odgraniczone przeponą od trzew jamy brzusznej, płuco prawe i lewe przedziela w płaszczyźnie pośrodkowej szereg narządów tak jak i one położonych w klatce piersiowej. Narządy te położone między obu płucami zajmują przestrzeń zwaną — śródpiersiem (mediastinum). Wielkość. Ponieważ płuco składa się z układu małych pęcherzyków wypełniających się powietrzem, wielkość jego jest zmienna zależnie od ilości powietrza, które zawiera: płuco powiększa się podczas wdechu i zmniejsza podczas wydechu. Poza tym wielkość płuc jest zmienna również osobniczo, zależnie od budowy konstytucyjnej, od płci itd., dlatego też wymiary płuc mają tylko ogólno-orientacyjne znaczenie. Największa wysokość płuc mierzona na zwłokach (a więc w stanie krańcowego wydechu) wynosi przeciętnie około 25 cm, największy wymiar strzałkowy około 16 cm oraz największy wymiar poprzeczny prawego płuca 10 cm i lewego 7 cm. Płuco prawe jest większe niż lewe, które przez asymetryczne położenie serca jest znacznie zwężone, choć wysokość prawego płuca jest nieco mniejsza niż lewego (w związku z położeniem wątroby). Objętość prawego płuca mierzona na zwłokach wynosi około 870—880 cm3, lewego — 740—750 cm3. Waga. Również waga płuc jest bardzo zmienna głównie w zależności od zawartości krwi, czy też cieczy surowiczej, która może się w płucach znajdować. Waga obu płuc płodu donoszonego wynosi 60—65 g, noworodka, który oddychał około 90 g. U do­rosłego mężczyzny waga obu płuc wynosi przeciętnie 1350 g, u dorosłej kobiety 1050 g (wg Krausego). Ciężar właściwy. Z powodu znacznej zawartości powietrza tkanka płucna jest bardzo lekka. Płuca rzucone do wody pływają. Natomiast płuca płodu lub noworodka, który nie oddychał — toną. Próba pływania wskazuje czy dziecko po urodzeniu oddy­chało; jest ona stosowana przez medyków sądowych, jeżeli zachodzi podejrzenie o za­bójstwo dziecka. Również płuca chore toną, jeżeli pęcherzyki płucne wypełnione są np. wysiękiem, jak przy zapaleniu płuc. Ciężar właściwy zdrowego płuca wynosi prze­ciętnie 0,490, u płodu czy noworodka, który jeszcze nie oddychał 1,060. Pojemność płuc. Płuca nigdy nie są całkowicie pozbawione powietrza; wymianie powietrza przy wdechu i wydechu podlega bowiem tylko część powietrza zawartego w płucach, wielkość której zależna jest od głębokości oddechu. Odróżniamy: I. Po­wietrze zalegające — ilość powietrza, która pozostaje w płucach jeszcze nawet po najsilniejszym wydechu; ilość ta jest bardzo zmienna, przeciętnie wynosi ona 1000 ml, co stanowi około 1/, pojemności życiowej płuc. 2. Powietrze zapasowe — ilość powietrza, która może być jeszcze wydalona z płuc po spokojnym zwykłym wydechu; przeciętnie wynosi ona około 1500 ml (1200—1800 ml). 3. Powietrze oddechowe — ilość powietrza, którą pobieramy i wydalamy z płuc w spokojnym oddychaniu. Wynosi ona u dorosłego około 500 ml, jest więc stosunkowo nieznaczna; zwykły, spokojny oddech jest płytki. 4. Powietrze uzupełniające — ilość powietrza, którą bezpośrednio po spokojnym wdechu możemy jeszcze pobrać przez wzmożony, silny wdech; wynosi ona około 1500 ml. 5. Pojemnością życiową płuc nazywamy ilość powietrza, którą można usunąć z płuc z położenia najsilniejszego wdechu do położenia najgłębszego wydechu ; przeciętnie wynosi ona 3500 ml, jest jednak bardzo zmienna. Pojemność życiową płuc mierzymy przy pomocy spirometru. Ponieważ normalnie 16 oddechów przy­pada na minutę, więc ilość powietrza, która w spokojnym oddychaniu przepływa przez płuca (wielkość oddechowa) wynosi około 8000 ml (500X16) na minutę. Barwa. Z wiekiem barwa płuc ulega wybitnym zmianom. U płodu donoszonego, który jeszcze nie oddychał, wskutek dużej zawartości krwi płuca mają barwę ciemno­czerwoną zbliżoną do barwy wątroby. U noworodka i małego dziecka wraz z czynnością oddechową barwa płuc staje się stopniowo jaśniejsza, czerwonoróżowa, następnie różowa, która zachowuje się w ciągu pierwszych lat życia. W wieku młodym płuca mają barwę białą z szarym odcieniem. Około 30—35 roku życia w tkance łącznej na powierzchni płuc zaczynają się osadzać liczne małe, ciemne ziarenka pyłu (tzw. barwnik płucny) barwy stalowoszarej. Ziarenka te zlewają się w linie i tworzą ciemne sieci o poligonalnych oczkach (na powierzchni płuca występuje rysunek mar-murkowaty, nie wszędzie zresztą widoczny). Granice większych oczek (parocentymetrowej wielkości) odpowiadają łączno-tkankowym przegrodom oddzielającym zraziki płucne, z których płuco jest zbudowane, granice drobniejszych wewnątrz nich leżących pólek (2—5 mm) odpowiadają blaszkom łącznotkankowym na granicy gron, z których składają się zraziki. Przy pomocy lupy dostrzegamy nieraz wewnątrz oczka grona drobniutką siatkę o pólkach około 0,2 mm wielkości, odpowiadających granicom pęcherzyków płucnych, tych właściwych na­rządów oddechowych. Ciemne złogi pyłu, zwłaszcza węglowego, wzrastają z wiekiem w zależności od środowiska, w którym osobnik żyje i w późnym wieku mogą nabierać zabarwienia stalowogranatowego; czarne delikatne cząsteczki pyłu nabierają tego charakterystycznego zabarwienia przeświecając przez mętną powierzchnię. Płuca górników pracujących w kopalniach węgla przyjmują niekiedy zabarwienie intensywnie czarne wskutek wielkiego nagromadzenia się pyłu węglowego. Wzdłuż pasów odpo­wiadających przestrzeniom międzyżebrowym powierzchnia płuca jest często ciemniejsza, w pasach odpowiadających żebrom, nieco jaśniejsza. Złogi pyłu występują zresztą nie tylko na powierzchni płuca w tkance podopłucnowej. Spotykamy je również w tkance łącznej wewnątrz płuca, dokoła naczyń limfa-tycznych, w węzłach chłonnych płuca. W ścianie pęcherzyków płucnych znajdują się specjalne komórki pyłowe, które jako fagocyty pobierają ziarenka pyłu, oddzielają się od ściany pęcherzyka i dostają się częściowo do drzewa oskrzelowego skąd dalej pył odprowadzany jest mechanicznie ruchem migawek, częściowo zaś przewędrowują przez ścianę pęcherzyka. Te ziarenka pyłu albo pozostają w tkance łącznej płuca, albo też transportowane są dalej przez naczynia chłonne do węzłów chłonnych; dlatego też węzły chłonne wnękowe mają u osób starszych charakterystyczną ciemną barwę stalowogranatową lub nawet czarną. Właściwości fizyczne. Płuca mają konsystencję miękką, gąbczastą i ulegają najmniejszemu uciskowi; jednak kiedy ucisk ustaje płuco nie powraca całkowicie do swych pierwotnych wymiarów, ponieważ powietrze wydalone z uciśniętych zrazików płucnych nie powraca do nich lub powraca tylko częściowo. Przy silniejszym ucisku kawałka płuca między palcami słychać delikatny szelest, trzeszczenie (crepitatio) ; szelest ten jest wynikiem zniszczenia pewnej ilości pęcherzyków płucnych pod wpływem ucisku; równocześnie obserwujemy pod opłucną pokrywającą powierzchnię płuca liczne banieczki powietrza, które zostało wydalone ze zniszczonych pęcherzyków płucnych. Pomimo swej miękkiej konsystencji tkanka płucna jest mocna oraz spoista i z tru­dem tylko daje się rozerwać. Wreszcie tkanka płucna jest sprężysta; wskutek tej właściwości płuco stale ma dążność do kurczenia się, zmniejszania swej pojemności; właściwość tę nazywamy sprężystym napięciem płucnym. Możemy się o nim przekonać, kiedy przedziurawiając ścianę klatki piersiowej powietrze dostaje się do jamy opłucnej (odma opłucna, pneumothorax). Wtenczas ciśnienie atmosferyczne wewnątrzpłucne i ciśnienie na obwodzie płuca znoszą się, a pod wpływem swej sprężystości płuco kurczy się, zapada i przylega do wnęki płuca. Płuco zapadnięte ma na zwłokach mniej więcej 1/3 swej pierwotnej wielkości.