Położenie i umocowanie. Pochwa położona jest w płaszczyźnie po­środkowej prawie w całości w miednicy małej, tylko stosunkowo bardzo krótki odcinek końcowy przebija przeponę moczowo-płciowa; w pochwie możemy więc odróżnić długi odcinek śródmiedniczny i krótki — przeponowy . Do przodu od pochwy znajduje się pęcherz i cewka moczowa, które oddzielają ją od spojenia ło­nowego ; ku tyłowi leży odbytnica, która oddziela pochwę od kości krzyżowej i guzicznej. Pochwa umocowana jest: u swego górnego końca połączeniem z szyjką macicy; u swego końca dolnego przez stosunki z tworami sąsiednimi przepony moczowo-płciowej; do przodu i ku tyłowi połączeniem z jednej strony z pęcherzem i cewką moczową, z drugiej strony z odbytnicą. Kierunek. Przebieg pochwy jest prawie prostolinijny; czasem tylko pochwa może być nieco wygięta do przodu lub do tyłu, co w większości przypadków wywołane jest jednak silnym wypełnieniem narządów poło­żonych do przodu lub do tyłu od niej, pęcherzem lub odbytnicą. W pio­nowej postawie ciała pochwa przebiega skośnie od tyłu i z góry do przodu i ku dołowi; z płaszczyzną poziomą wytwarza ona kąt otwarty ku tyłowi, który waha się mniej więcej w granicach 50—750. W położeniu ciała na grzbie­cie kierunek przebiegu pochwy zbliża się bardziej do poziomej; w tym też położeniu jest ona najłatwiej dostępna badaniu. Vagina Kształt. Pochwa ma kształt cylin­dra spłaszczonego od przodu ku tyłowi; odróżniamy więc ścianę przednią i tyl­ną, które przylegają do siebie; w prze­kroju poprzecznym światło ma formę poprzecznej szczeliny. Tylko górny koniec pochwy ma przekrój cylin­dryczny w związku z wpukleniem się do niej odcinka pochwowego szyjki macicy. U swego końca dolnego przekrój poprzeczny światła pochwy przyjmuje kształt dużej litery H, tak że oprócz ściany przedniej i tylnej zaznaczają się również dwie krótkie ściany boczne. Tego rodzaju ukształtowanie powstaje stąd, że na przedniej i tylnej ścianie pochwy występuje silna, podłużna wy­niosłość składająca się z poprzecznych fałdów; obie te wyniosłości tworzą tzw. przedni i tylny słup zmarszczek. Słupy te przylegają do siebie w pustej pochwie, w kierunku jej ujścia przybierają na wysokości i u dolnego końca pochwy w przekroju poprzecznym nadają jej obraz litery H . Pochwa więc u swego górnego końca jest cylindryczna, cała pozostała część jest spłaszczona od przodu ku tyłowi i tylko w końcu dolnym światło jej przekroju poprzecznego przyjmuje kształt litery H. W czasie porodu pochwa tak silnie się poszerza, że może objąć główkę rodzącego się płodu, a potem wskutek swej sprężystości i skurczu mięśniówki znowu powraca do swych pierwotnych rozmiarów. Wymiary. Pochwa jest mniej więcej długości palca wskazującego, mierzy więc przeciętnie około 6 do 8 cm. Ponieważ jednak szyjka macicy swym odcinkiem pochwowym czopowato wnika do skośnie ustawionej pochwy i ponieważ ściana tylna pochwy nieco wyżej przyczepia się do szyjki macicy niż ściana przednia, ta ostatnia więc jest nieco krótsza od tylnej i różnica wynosi mniej więcej i do 1,5 cm. W związku z tym część tylna sklepienia pochwy (fornix vaginae),jej górnego nieco wypuklonego końca obejmującego dokoła odcinek pochwowy szyjki macicy, jest głębsza od części przedniej. Długość pochwy jest osobniczo zmienna; może dochodzić w bardzo rzadkich co prawda przypadkach nawet do 12—14 cm. Zdarzają się również pochwy bardzo krótkie, których długość nie przekracza 5 cm. Cewa pochwowa nie jest równomierna; węższa nieco u swego dolnego końca, ku górze stopniowo się poszerza. W części środkowej szerokość pochwy mierzy przeciętnie około 2 do 3 cm. O rozciągliwości i sprężystości pochwy wspominaliśmy wyżej. Wady rozwojowe. Pochwa, jak wiemy, powstaje ze zlania się z sobą dolnych części obu przewodów przypranerczowych; poza tym dolny koniec pochwy rozwojowo związany jest ze stekiem. Dlatego też wrodzone odmiany pochwy pochodzą z zahamo­wania rozwoju bądź przewodów przypranerczowych, bądź steku. Wady pochodzące z zahamowania rozwoju przewodów przypra­nerczowych. Do tej grupy należy kilka typów, z których najczęściej zdarzają się: Brak pochwy (agenesia uaginae) występujący wspólnie z brakiem macicy. Kobiety obarczone tą wadą mogą mieć wygląd normalny, gdyż jajniki rozwijają się i funkcjo­nują prawidłowo. Jednak po uzyskaniu dojrzałości płciowej menstruacja nie występuje i okres miesięczny niczym się nie przejawia. Brak pochwy przy normalnie rozwiniętej, macicy. U kobiet płciowo dojrzałych miesiączkowanie nie uwidacznia się, jednak co miesiąc występuje bolesność wskutek skupienia krwi menstruacyjnej w macicy u jej dolnego końca (hematometra); równocześnie w jamie brzusznej zaznacza się guzo­wate obrzmienie. Przegroda podłużna może dzielić pochwę na dwa oddzielne na­rządy (vagina duplex); o odmianie tej wspominaliśmy omawiając wady rozwojowe ma­cicy. Wady pochodzące z zahamowania rozwoju steku. Zamiast wypro­wadzać jak zwykle samodzielnie na zewnątrz do przedsionka pochwy czasem pochwa otwierać się może bądź do przodu, do pęcherza lub cewki moczowej (przetoka wro­dzona pęcherzowo-pochwowa lub cewkowo-pochwowa), bądź ku tyłowi do odbytnicy (przetoka pochwowo-odbytnicza). Wady te często towarzyszą innym zaburzeniom rozwojowym (tnegacolon), jednak jednostki nimi obarczone mogą nieraz być zdolne do życia. W mniejszych stopniach wad rozwojowych (np. wrodzony brak pochwy, różnego rodzaju przetoki) zabieg operacyjny może być skuteczny, w innych przypadkach sztuka chirurga zawodzi.