Części składowe i wymiary jajowodu. Jajowód tak jak trąbka po­szerza się stopniowo z końca przyśrodkowego do bocznego, gdzie kończy się częścią lejkowato wzdętą. Odróżniamy cztery części jajowodu; są to kierując się od strony bocznej do przyśrodkowej: lejek jajowodu (infundibulum tubae uterinae), z podstawy którego zwisają wypustki w kształcie frendzli, tzw. strzępki jajcJwodu (fimbriae tubae); bańkę (ampulla tubae uterinae) stanowiącą około 2/3 całej długości jajowodu, o cienkiej ścianie i obszernym świetle; trzy cieśń (isthmus tubae uterinae) znacznie krótszą od poprzedniej części, o grubej ścianie oraz wąskim świetle i wreszcie część przyśrodkową położoną w ścianie macicy zwaną częścią maciczną (pars uterina). W prze­ciwieństwie do tej ostatniej, którą nazwać też możemy częścią śródścienną pozostałe odcinki jajowodu tworzą jego część wolną położoną wewnątrzotrzewnowo. Wierzchołek lejka jajowodu swym ujściem brzusznym (ostium abdominale tubae uterinae) otwiera się do jamy otrzewnej, zaś koniec części macicznej, ujściem macicznym (ostium uterinum tubae) —do jamy macicy. Długość jajowodu wynosi 14 do 20 cm, grubość w bliskości macicy mierzy 3 do 4 mm i stopniowo wzrasta osiągając u końca bocznego 8 do 9 mm. Lejek jajowodu (infundibulum tubae uterinae) stanowi najbardziej ruchomą część; zazwyczaj skierowany jest ku dołowi. W chwili pęknięcia pęcherzyka jajnikowego lejek przyjmuje wyswobodzoną komórkę jajową i kieruje ją do dalszej części jajowodu. W lejku odróżniamy powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną, szeroką podstawę skiero­waną ku dołowi oraz wąski wierzchołek skierowany ku górze. Powierzchnia zewnętrzna jest gładka, o zabarwieniu białawym, powleczona otrzewną, podobnie jak powierzchnia całego jajowodu oprócz części macicznej. Powierzchnia wewnętrzna wysłana jest błoną śluzową o zabarwieniu różowym i wytwarza liczne fałdy, o których mowa będzie nie­bawem. Wierzchołek lejka obejmuje otwór, ujście brzuszne jajowodu , o średnicy około 2 mm na zwłokach, u żywego znacznie węższe z powodu napięcia mięśniówki a zwłaszcza w czasie jej skurczu. Ujście to prowadzi do bańki jajowodu a w przeciwnym kierunku otwiera się do jamy otrzewnej. Jest to jedyny przypadek, gdzie przestrzeń surowicza łączy się z przestrzenią śluzową a przez nią ze światem zewnętrznym. Strzępki jajowodu (fimbriae tubae). Z podstawy lejka zwisa bardzo zmienna liczba (przeciętnie 10 do 15) prostych lub rozgałęzionych frendzli, zwanych strzępkami. Długość ich waha się zwykle od 10 do 15 mm; wierzchołki swobodnie powiewają w jamie brzusznej. Strzępki tworzą pojedynczy lub podwójny, a nawet potrójny pierścień, w głębi którego otwiera się ujście brzuszne jajowodu. Jeden ze strzępków zwykle dłuższy od pozostałych (20—30 mm) ma nazwę strzępka jajnikowego (fimbria oiarica). Jego powierzchnia zewnętrzna przylega do wolnego, bocznego brzegu krezki jajowodu, który ma nazwę więzadła lejkowo-jajnikowego biegnącego w przedłużeniu więzadła wieszadłowego jajnika; przeciwległa powierzchnia całkowicie wolna wzdłuż całej swej długości wyżłobiona jest pośrodku podłużnym rowkiem wzdłuż. Strzępki jajowodu na powierzchni jajnika mają obejmować gotowy do pęknięcia pęcherzyk jajnikowy i w chwili jego pęknięcia wprowadzić uwolnioną komórkę jajową do ujścia brzusznego jajowodu. Mechanizm ten nie jest dokładnie znany. Bańka jajowodu (ampulla tubae uterinae) stanowi dalszą jego część, w którą prze­chodzi lejek. Grubość bańki jak już wspomniano wynosi 8 do g mm, długość 9 do 12 cm, a więc około 2/3 całej długości jajowodu. Przebieg bańki jest nieco wężowaty, czasem nawet skręcony, jak skorupa ślimaka. Cieśń jajowodu (isthmus tubae uterinae). W kierunku przyśrodkowym zwolna zwężająca się bańka przechodzi w wąską cieśń grubości 3 do 4 mm i długości 3 do 6 cm o przebiegu prostolinijnym. Od bańki różni się jeszcze konsysteflcją swej ściany, która jest grubsza i wskutek tego bardziej twarda; pod tym względem przypomina ona ścianę nasieniowodu. Część macicznaf/wzw uterina) położona jest w ścianie macicy (część śródścienna); przebija ją ona na granicy brzegu górnego i bocznego zachowując jednak swą własną ścianę. Jest to najkrótsza (około 1,5 cm długości) oraz najwęższa (0,5 do 1 mm średnicy) część jajowodu, która ujściem macicznym otwiera się do jamy macicy. Otwór ten jest wąski o średnicy 0,5 mm i zgłębnik z trudem przezeń przechodzi, podczas kiedy płyny już pod małym ciśnieniem przedostają się z jamy macicy przez jajowód do jamy brzusznej. Przebieg, położenie i umocowanie. W pionowej postawie ciała i w pra­widłowym położeniu sąsiednich narządów cieśń jajowodu przebiega na ogół poziomo w płaszczyźnie czołowej sięgając do końca macicznego jajnika. W tym miejscu jajowód zagina się prawie pod kątem prostym i wstępuje (ramię wstępujące) ku górze w linii prostej lub nieco wężowatej wzdłuż brzegu krezkowego jajnika aż do jego końca jajowodowego; po stronie prawej jajowód sąsiaduje tu z wyrostkiem robaczkowym, po stronie lewej z okrężnicą esowatą. W całym tym przebiegu jajowód przylega do ściany bocznej miednicy małej. U końca jajowodowego jajnika jajowód ponownie ostro się zagina i zstępuje teraz ku dołowi i nieco do tyłu (ramię zstępujące) bezpośrednio przylegając powierzchnią wewnętrzną lejka i strzępkami do górnej części brzegu wolnego oraz do górnej i tylnej części powierzchni przyśrodkowej jajnika. Pętle jelita cienkiego, które wsuwają się do zagłębienia odbytniczo-macicznego, przykrywają jajowód od góry; silnie poszerzona odbytnica może również dochodzić do końca jajowodu. Jajowód leży w górnym brzegu więzadła szerokiego macicy i w związku z tym powleczony jest otrzewną. Przylegający do niego cienki i przeświecający górny odcinek więzadła szerokiego macicy położony powyżej krezki jajnika i więzadła właściwego jajnika tworzy krezkę jajowodu. Obie blaszki krezki ściśle przylegają do siebie. Między nimi znaj­dują się tętnice i żyły, naczynia chłonne oraz włókna nerwowe przezna­czone dla jajowodu i jajnika, wreszcie niektóre pozostałości embrionalne, jak nadjajnik i przyjajnik, z którymi zapoznamy się niebawem. Połączenie jajowodu z macicą oraz jego krezka służą do umocowania jajowodu; jest to jednak umocowanie słabe wskutek czego jajowód, zwłaszcza zaś bańka i lejek są silnie ruchome i bardzo zmienne w swym położeniu. Wyżej opisane położenie jajowodu zależne jest zarówno od długości i wężowatości przebiegu samego jajowodu, jak również od ustawienia więzadła szerokiego macicy, krezki jajowodu i macicy oraz od położenia jajnika. Zależnie od tych stosunków wystę­pować może silna asymetria przebiegu między stroną prawą a lewą. Bardzo często krezka jajowodu, o ile jest dostatecznie długa, wraz z jajowodem może całkowicie zakrywać jajnik od tyłu. Takie ustawienie jajowodu i jego krezki należy uważać za fizjologiczne, a więc za najkorzystniejsze położenie dla przeprowadzania jaja, ponieważ wtedy krezka jajowodu chroni powierzchnię jajnika przed zetknięciem się z pętlami jelita cienkiego i wtedy też powstaje kaletka jajnikowa, przez którą ko­mórka jajowa może być bezpośrednio przeprowadzona do lejka jajowodu. W warunkach prawidłowych cały aparat jajowodowo-jajnikowy jest ruchomy i przesuwalny, jak również każda część oddzielnie do pewnego stopnia może zmieniać swoje położenie. Zrosty jajowodu, jajnika oraz krezki jajowodu mogą cały ten aparat zamienić w jeden bezkształtny twór; również sam tylko jajowód, jeżeli uprzednio został odsunięty od jajnika przez pętle jelita cienkiego, może ulec zlepieniu, w wyniku czego jajowód i jajnik na stałe oddzielone są od siebie. W obu przypadkach zmiany powyższe wywołują ciężkie uszkodzenie czynności płciowej kobiecej. Krwawienie z końca brzu- sznego jajowodu kieruje się ku tyłowi, do zagłębienia odbytniczo-macicznego, o ile zachowane jest normalne, fizjologiczne położenie lejka jajowodu. Jeżeli jajnik opada, to wtedy również i koniec brzuszny jajowodu opuszcza się, jeżeli jajnik położony jest wysoko, jak u noworodka, to jajowód przyjmuje bardziej czołowe położenie również w swej części bocznej. W czasie ciąży jajowody wydłużają się dwukrotnie lub nawel trzykrotnie. Zmiany z wiekiem. U noworodka jajowód zajmuje prawie że już ostateczne położenie; tylko część bańki wraz z jajnikiem leży powyżej kresy granicznej, gdyż zstępowanie jajnika w czasie porodu nie jest jeszcze ukończone. Wężowate zgięcia jajowodu, które zaznaczają się jeszcze w młodym wieku, później stopniowo wyprostowują się; w późnym wieku zaczyna się objawiać pewien zanik, zwłaszcza strzępki skracają się i kurczą. Asymetria jajowodów nic jest .rzadka; dotyczy ona nie tylko przebiegu, lecz również długości i kształtu; zwłaszcza kiedy macica leży asymetrycznie (lateropositio) jeden jajowód bywa krótszy, drugi dłuższy. W badaniu jajowodu należy również zwracać uwagę na silniejsze nabrzmienia, które mogą być wywołane stanem zapalnym (hydrosalpinx). W rzadkich przypadkach nabrzmienie może być wynikiem ciąży jajowodowej. Wskutek zapalnych stanów cho­robowych jajowód wraz ze swą krezką może być przyrośnięty do ściany miednicy a nawet całkowicie zrośnięty z jajnikiem. Jeżeli podczas zstępowania jajnik nie ześlizguje się do miednicy, wówczas i jajowód przyjmuje położenie nietypowe. Jeżeli jajnik stanowi np. zawartość przepukliny pachwinowej i znajduje się w okolicy pachwinowej, wtedy i jajowód przyjmuje odpowiednie położenie i jak nasieniowód zstępuje z okolicy pierścienia pachwinowego głębokiego do miednicy małej. Wady rozwojowe. Niezbyt rzadko w części bocznej bańki, przeważnie w są­siedztwie lejka spotyka się lejki dodatkowe. Według Testut występują one średnio raz na trzynaście przypadków. Najczęściej zdarza się jeden lejek nadliczbowy, rzadziej dwa; w jednym przypadku znaleziono trzy lejki. Lejki dodatkowe mają budowę nor­malnego lejka, wyposażone są w strzępki a wierzchołek otwiera się okrągłym ujściem do bańki. W rzadkich przypadkach w rozwoju osobniczym nie wytwarza się przewód przypranerczowy i wtedy brak jest jajowodu po jednej stronie lub po obu; łączy się z tym zwykle również brak macicy, bądź całej, bądź jednej jej połowy.