Niepłodność jest pojęciem używanym dla określenia niezdolności do wyda­wania potomstwa. Mimo to kobiecie częściej przypisuje się winę, mężczyzna bywa powodem w jednej trzeciej, a nawet niemal w połowie przypadków. Niepłodność u kobiet może być fizjologiczna lub patologiczna, pierwotna lub wtórna, okresowa lub stała, względna lub bezwzględna. Za pierwotną postać uważamy taką, w której nigdy nie miało miejsca zajście w ciążę. O wtórnej niepłodności mówi się wtedy, jeśli występuje ona po jednej lub po kilku ciążach. Za okresową niepłodność uważa się obraz przejściowy. Trwała niepłodność jest stanem chorobowym nie poddającym się leczeniu. Jako względną niepłodność określamy stan, w którym zajście w ciążę nie jest prawdopodobne. Bezwzględną niepłodność oznacza nieprawdopodobień­stwo ciąży w ogóle. Fizjologicznie niepłodność u kobiet występuje jako niepłodność względna w pewnych okresach cyklu menstruacyjnego oraz w pewnym zakresie u ko­biet karmiących. Bezwzględną niepłodność fizjologiczną widuje się u kobiet przed okresem pokwitania oraz u kobiet po przekwitaniu. Do bardziej istotnych przyczyn patologicznych niepłodności u kobiet należą: znaczne uszkodzenia miednicy; uszkodzenia szyjki macicy, uszko­dzenia jajowodów; uszkodzenia pochwy i sromu oraz zaburzenia wo-wnątrzwydzielnicze. Poza wyżej podanymi swoistymi czynnikami patologicznymi do niepłodności mogą prowadzić pewne ogólne przyczyny ,,jałowości" o mniej lub bardziej nieswoistym charakterze, albo wskutek ich poważnego znaczenia dla ustroju, albo w wyniku sumowania się efektów. Ogólny zły stan zdrowia może być tego rodzaju, iż narządy ustroju — a wśród nich narząd rodny — nie mogą właściwie funkcjonować. Widuje się to w niektórych przypadkach ciężkiej niedokrwistości i wychudnienia oraz w stanach ogólnej depresji. Badania kli­niczne i na zwierzętach potwierdzają fakt, że takim czynnikiem jest niekiedy niedostateczne odżywianie. Wykazano, że klimat (światło, temperatura, wil­gotność itd.) w niektórych przypadkach wywiera wyraźny wpływ na czynność jajników oraz na płodność; np. białe kobiety stają się często niepłodne w cza­sie pobytu w krajach tropikalnych, ale odzyskują normalną zdolność płodzenia po powrocie do swego właściwego otoczenia. Różne trucizny (jak ołów, alko­hol, arsen, fosfor oraz pochodne makowca) wywierają szkodliwy wpływ na komórki gruczołów płciowych, co mcże prowadzić do niepłodności. Nieuchwyt­ne klinicznie zaburzenia wewnątrzwydzielnicze mogą powodować niekiedy niepłodność (np. niepłodność spotykana niekiedy w obecności subklinicznej niedoczynności tarczycy). Ciężkie urazy psychiczne mogą niekiedy powodo­wać niepłodność, jak to np. znalazło wyraz w wielu przypadkach braku mie­siączki wśród więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych Niezgodność płciowa między małżonkami jest niedostatecznie określonym obrazem, w któ­rą jednak niektórzy wierzą jako w przyczynę niepłodności. Nie należy za­pominać o wpływie wieku na ciążę; zdolność zachodzenia w ciążę szybko spada z każdym rokiem po przekroczeniu 30 lat życia. Stosowanie irygacji, które chemicznie lub mechanicznie przeszkadzają za­płodnieniu, jest częstą przyczyną zamierzonej niepłodności. Dyspareunia jest oczywistą przyczyną niepłodności. Rozdarcie krocza. Cechy. Pochwa może być tak wiotka i otwarta, że na­sienie nie ulega zatrzymaniu w niej. Vaginitis chronica (przewlekłe zapalenie pochwy). Cechy. Wydzielina wsku­tek przewlekłego zapalenia może chemicznie upośledzać żywotność plemni­ków lub mechanicznie przeszkadzać ich penetracji w kierunku szyjki macicy względnie przedostawaniu się do niej. Stenosis ostii externi cervicis uteri (zwężenie ujścia zewnętrznego szyjki macicy). Cechy. Połączenie długiej, zaostrzonej szyjki z ujściem ze­wnętrznym wielkości „jak po nakłuciu szpilką" jest częstą przyczyną niepłod­ności. Szyjka może być poza tym znacznie zgięta. Endocervicitis chronica. Cechy. Nadmierne wydzielanie ciągnącego się śluzu może tak zatkać kanał szyjki, że tworzy barierę uniemożliwiającą przenikanie plemników. Retroversio uteri. Cechy. Szyjka może ulegać tak znacznemu przemieszcze­niu ku przodowi, że plemniki niełatwo przedostają się do ujścia zewnętrznego szyjki. Poza tym w zadawnionych przypadkach często istnieje metritis seu endometritis chronica, co jest również czynnikiem współodpowiedzialnym za niepłodność. Hyperanteflexio uteri. Cechy. Szyjka może być przemieszczona tak daleko ku przodowi, że nie styka się z jeziorkiem nasiennym. Myomatosis uteri (fibromyoma uteri). Cechy. W dużych guzach występują trudności o charakterze mechanicznym, które nie sprzyjają zapłodnieniu. Jed­nak nawet zanim macica mięśniakowata osiągnęła taki stan, prawdopodobień­stwo ciąży jest z nie znanych przyczyn zmniejszone. Salpingitis (choroby jajowodów na tle zapalnym). Cechy. Zamknięcie świa­tła jajowodu jest następstwem albo wgłobienia i sklejania się strzępków, lub też zrostów otrzewnowych, względnie oba procesy mogą być skutkiem zaka­żenia (paciorkowcowego, gronkowcowego, rzeżączkowego, pneumokokowego, gruźliczego, pałeczką okrężnicy itd.), postępowania operacyjnego lub wstrzykiwań (lipiodolu, sztucznej inseminacji), które tak dalece mogą przeszkadzać wejściu jaja do jajowodów, iż powodują niepłodność. Dysfunctio horrnonalis (niepłodność czynnościowa). Cechy. Nie można wy­kazać żadnych zmian fizycznych, a jednak pacjentka nie zachodzi w ciążę. Pierwotna niewydolność przysadki mózgowej; otyłość; ospałość; miesiączki skąpe lub brak; macica mała; brak lub niedobór estryny i prolanu w moczu; zanik endometrium; wysokie pH pochwy; brak rogowace­nia pochwy. Pierwotna niewydolność jajników; osoba szczupła, smukła, ner­wowa; miesiączki skąpe lub brak; macica normalnej wielkości; estryna i pro-lan w moczu obecne, ale w zmniejszonej ilości; hipoplazja śluzówki macicy; nieco zwiększone pH pochwy; brak rogowacenia pochwy. Hyperoestrinismus: budowa normalna, krwawienia maciczne lub bezowulacyjne menstruacje; po­większenie narządów płciowych (macicy i sutków); zmiany torbielowate jaj­ników; znaczne wzmożenie zawartości estryny w moczu; prolan w moczu w ilości normalnej; brak pregnandiolu; hiperplazja śluzówki macicy („ser szwajcarski"); niskie pH pochwy; rogowacenie pochwy. Torbielowatość jajników. Cechy. Niepłodność jest skutkiem braku owulacji. Krwawienia maciczne lub menstruacje bezowulacyjne; ma­cica powiększona, miękka, jajniki zmienione torbielowato; hiperestrynizm; hiperplazja śluzówki macicy („ser szwajcarski"); wysokie pH pochwy; nad­mierne rogowacenie pochwy. Mniej częste przyczyny. Vaginismus; wrodzony brak macicy, jajowodów lub jajników; wrodzone wady jajowodów (ograniczone ubytki, zarośnięcie); infan-tilismus congenitus; pseudohermaphroditismus; polypus cervicis uteri; carci­noma uteri; oophoritis; perioophoritis; uszkodzenie wskutek zabiegu chirur­gicznego lub przemieszczenie jajników; endometriosis; choroby zakaźne z bez­pośrednim uszkodzeniem jajników (świnka, płonica, cholera, kiła wrodzona itd.); guz jajnika; wrodzona przetoka; hyperinvolutio uteri; prolapsus ovarii; tuberculosis ovarii; neoplasma tubae (zwykle stwierdzamy obustronnie); pro­lapsus uteri; napromienianie; hypoplasia uteri; dysmenorrhoea membranácea; zanik śluzówki macicy z bliznowaceniem; aplasia seu atresia vaginae; tumor vuivae; nadmierne przyjmowanie witaminy A; chlorosis; tuberculosis; dia­betes mellitus; leucaemia; morbus Basedowi; hypothyreoidismus; nephritis chronica; morbus Addisoni; choroby przysadki mózgowej (gruczolak zasado-chłonny, akrornegalia, charłactwo przysadkowe Simmondsa); hymen imperfo-ratum seu rigidum; syndroma Fróhłichi; guzy kory nadnercza.