Rozwój zatoki moczowo-płciowej. O ile z górnego, większego odcinka przedniej części steku wytwarza się pęcherz moczowy oraz pierwotna cewka moczowa, o tyle z części dolnej powstaje zatoka moczowo-płciowa (sinus urogenitaiis); leży ona ku do­łowi od ujścia przewodów pranerczy do steku. Część bliższa zatoki moczowo-płciowej znajduje się w miednicy (pars pefoina), część dalsza (pars phallica) bierze udział w wytwarzaniu się wy­rostka płciowego (phallus) wypuklającego dolny odcinek ściany przedniej brzucha. Wyrostek ten powstaje z przedniego odcinka tzw. wzgórka stekowego. U płodów męskich część miedniczna zatoki moczowo-płciowej jest przedłużeniem cewki moczowej pierwotnej prowadzącej z pę­cherza moczowego do wzgórka nasiennego. Sięga ona od wzgórka nasiennego do przepony moczowo-płciowej i składa się z części ster-czowej (pars prostatica) objętej sterczem i czę­ści błoniastej (pars membranacea) położonej w obrębie przepony moczowo-płciowej. W obrę­bie prącia wytwarza się część dalsza, tzw. część gąbczasta (pars spongiosa) cewki moczowej, która jest jak gdyby przystawką do części bło­niastej; wszystkie trzy części cewki tworzą wtórną cewkę moczową, która właściwie po­cząwszy od wzgórka nasiennego (ujścia prze­wodów wytryskowych) jest przewodem mo-czowo-nasiennym. U płci żeńskiej zatoka moczowo-płciowa tworzy głównie przedsionek pochwy. Rozwój gruczołów zatoki moczowo-płciowej. W 3 miesiącu życia płodowego w obrębie części sterczowej cewki moczowej nabłonek cewki wrasta pasmami w leżącą pod nim mezenchymę i tworzy zawiązki gruczołu krokowego albo sterczu (prostata) ; tuż powyżej wzgórka nasiennego z tylnej ściany cewki powstaje zawiązek płata środko­wego sterczu, poniżej — z przedniej i bocznych ścian cewki — powstają zawiązki przedniej części i płatów bocznych; są one charakterystyczne dla zarodków męskich. Następnie w mezenchymie otaczającej te zawiązki rozwija się tkanka mięśniowa gładka. Rozwój gruczołu krokowego z dwóch różnych zawiązków gruczołowych tłumaczy nam różne ustosunkowanie się tych tworów w męskich i żeńskich ustrojach obojnaczych. Dalsza, poniżej wzgórka nasiennego położona część gruczołu powstała z przedniego zawiązka jest tworem swoiście męskim; rozwija się ona pod wpływem męskiego hormonu płciowego i zanika w wieku starczym. Natomiast część górna sterczu, położona powy­żej wzgórka nasiennego powstała z tylnego zawiązka odpowiada drobnym gruczołom przycewkowym żeńskiej cewki moczowej i do pewnego stopnia może być uważana za twór żeński; część ta może się powiększać pod wpływem żeńskich hormonów płcio­wych (estronu) wytwarzanych w większej ilości w wieku starczym i skłonna jest do patologicznego przerostu (może wskutek braku męskiego hormonu płciowego). U męskich interseksów w fazie żeńskiej rozwijają się silniej górne zawiązki, u interseksów»żeńskich w fazie męskiej zawiązki dolne. Drugim rodzajem gruczołów zatoki moczowo-płciowej są gruczoły opuszkowo-cewkowe. Powstają one w części błoniastej cewki moczowej. Z tylnej ściany cewki wypuklają się tu parzyste lite pączki nabłonkowe, w których następnie powstaje światło i które też później zaczynają się rozgałęziać. Rozwój prącia i moszny. Rozwój zewnętrznych części płciowych rozpoczyna się okresem niezróżnicowanym. W okresie tym na dolnej powierzchni brzucha zarodka w przestrzeni między nasadą ogona, pępowiny i kończyny dolnej wznosi się wzgórek stekowy. W linii pośrodkowej wzgórka biegnie rowek stekowy, na dnie którego leży błona stekowa. W tym czasie od góry zstępująca przegroda moczowo-odbytnicza zrasta się z brzegami rowka stekowego oddzielając część przednią, moczowo-plciową steku od części tylnej, odbytniczej i równocześnie dzieląc rowek stekowy na dwa odcinki, szczelinę moczowo-płciową (fissura urogenitaiis) i za­głębienie odbytowe. Następnie przednia część wzgórka stekowego rozrasta się w wy­rostek płciowy (phallus) a jego wierzchołek w zaokrągloną żołądź wyrostka (glans phalli). Równocześnie szczelina moczowo-płciowa przedłuża się na tylną po­wierzchnię wyrostka płciowego , a brzegi jej wyrastają w parzyste fałdy płciowe (plicae genitales). Po obu stronach tych fałdów wznoszą się dwa skórne wały płciowe (toń genitales). U zarodka męskiego wyrostek płciowy przekształca się następnie w prącie (penis), a szczelina moczowo-płciowa biegnąca wzdłuż tylnej jego powierzchni zamyka się przez zrastanie się fałdów płciowych w część gąbczastą cewki moczowej. Jej ujście zewnętrzne leży wtedy poniżej żołędzi . Później ta część cewki łączy się ze światłem tworzącym się w paśmie nabłonkowym biegnącym wzdłuż osi żołędzi; po czym ustala się ostateczny skład cewki moczowej męskiej. Nieco wcześniej nabłonek pokrywający żołądź wrasta w głąb w postaci pierścienia. Gdy komórki jego ulegną (już po urodzeniu) rozluźnieniu, od żołędzi oddziela się fałd skórny zwany napletkiem. (preputium). Równocześnie z kształtowaniem się prącia po obu jego stronach leżące wały płciowe grubieją w zawiązki moszny (scrotum), do których w 2 połowie okresu pło­dowego wrastają uchyłki jamy otrzewnej i zstępują jądra. Dalej ku tyłowi od zawiązka prącia zrastające się z sobą fałdy płciowe tworzą krocze (perineum) a linia ich zrostu — szew krocza (raphe perinei), podobnie jak bardziej do przodu wytwarzają one szew moszny (raphe scroti). Zstępowanie jąder (descensus testium). W 2 miesiącu życia zarodka jądro ma kształt wrzecionowaty; górny jego koniec sięga do 6 kręgu piersiowego, dolny do okolicy krzyżowej; leży ono w fałdzie otrzewnej od pranercza oddzielone krezką jądra (mesorchium). W 3 miesiącu jądro skraca się wskutek zaniku swego górnego i dolnego odcinka, przyjmuje kształt elipsoidalny i równocześnie z powodu szybkiego rozrostu tylnej ściany jamy brzusznej, na której leży, biernie przemieszcza się ku dołowi. Począwszy od 2 miesiąca jest ono swym dolnym bie­gunem połączone więzadłem z dolnym odcinkiem ściany brzusznej (w miejscu później­szego pierścienia pachwinowego głębokiego). Jest to tzw. jądrowód (gubernaculum testis) ;'część górna tego tworu powstaje z zanikającego dolnego odcinka jądra, tzw. wię­zadła płciowo-pachwinowego (ligamentum genito-inguinale), część dolna wyrasta z okolicy pachwinowej. Jądrowód drąży dalej w głąb wałów płciowych, z których powstaje moszna. W 3 miesiącu w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego powstaje uchyłek otrzewnej tzw. wyrostek pochwowy otrzewnej (processus va-ginalis peritonei). W 7 miesiącu przedłuża się on i przenika wzdłuż pasma łączno tkanko­wego biegnącego w osi jądrowodu, tzw. struny jądrowodu przez ścianę brzuszną do moszny wypychając przed sobą poszczególne jej warstwy. Jądrowód skraca się następnie a związane z nim jądro wraz z najądrzem zstępuje wzdłuż tylnej ściany wyrostka pochwo­wego otrzewnej do moszny (zstępowanie zewnętrzne), pociągając za sobą nasieniowód oraz towarzyszące mu naczynia i nerwy jądra . Proces ten po stronie lewej kończy się w 8 miesiącu, po prawej nieco później lub nawet dopiero wkrótce r^m uro­dzeniu. Wtedy górny odcinek wyrostka pochwowego zarasta, dolny natomi?0si tworzy osłonę surowiczą jądra. Skrócony jądrowód przekształca się w więzadło mo.sznowe (ligamentum scrotale). Zahamowanie procesu zstępowania jąder może spowodować po­zostanie jądra w jamie brzusznej lub uwięznięcie w kanale pachwinowym. Zjawisko takie nazywamy wnętrostwem. Streszczenie. Na przednio-dolnej powierzchni ściany brzusznej, na wyrostku płciowym w linii pośrodkowej biegnie szczelina moczowo-płciowa. Po obu jej bokach leżą fałdy płciowe, bocznie zaś od nich wały płciowe. Z wyrostka płciowego wyrasta prącie a szczelina moczowo-płciowa zamyka się w cewkę moczową. Oba wały płciowe łączą się w mosznę. U kobiet z wyrostka płciowego wytwarza się łechtaczka, z obu fałdów płciowych — wargi mniejsze, z obu walów — wargi większe.