Guz tarczycy charakteryzuje się tym, że towarzyszy w ruchach tarczycy podczas głębokiego oddychania, przełykania i podczas kaszlu; jedynym wyjąt­kiem jest stan, w którym rozmiar guza jest zbyt duży, lub wówczas, gdy no­wotwór złośliwy czy proces zapalny spowoduje powstanie zrostów uniemoż­liwiających pionowe ruchy, albo gdy chorego napromieniano promieniami rent­genowskimi, które również powodują powstanie zrostów. W okresie miesiącz­kowania i ciąży tarczyca powiększa się, lecz rzadko w takim stopniu, aby spowodować pojawienie się zaburzeń. Struma colloides (wole koloidowe; struma simplex; struma parenchymatosa nontoxica; struma adolescentium). Cechy. Czasem powstaje niebolesne sy­metryczne powiększenie obu płatów i cieśni tarczycy, które w dotyku jest gładkie lub miękko-guzkowate (struma parenchymatosa), lub też może być nieregularnego kształtu z guzkowatymi nierównościami o zmiennej twardości, p:zy czym zwykle powiększenie zaznacza się bardziej w jednym płacie w po­równaniu z drugim (struma colloides nodosa). Niekiedy rozwijają się torbiele retensyjne lub pokrwotoczne, tworząc miękkie, gładkie i kuliste, czasem chełboczące guzy. Cały gruczoł względnie jeden jego płat osiąga niekiedy duże rozmiary. Początek między 15 a 25 rokiem życia; występowanie głów­nie w okolicach usposabiających do wola; rzadko pojawiają się objawy ucis­kowe (duszność, szczególnie w nocy, szmer syczący podczas wdechu i kaszel, utrudnienie połykania, chrypka); niekiedy pojawia się nagły wzrost objętości (krwotok); normalna lub nieco obniżona podstawowa przemiana materii; cofnie się zmian małych, miękkich, wczesnych pod wpływem leczenia jodem, wyciągami z tarczycy łub tyroksyną. Struma adenomatosa. Cechy. Stwierdza się niebolesne, asymetryczne po­większenie tarczycy z jednym lub wieloma okrągławymi guzami wyczuwal­nymi palpacyjnie. Guzami tymi mogą być miękkie, zbite lub nawet kamienisto twarde torbiele, zależnie od zmian wstecznych, jakie w nich powstały (tor­biele, wylewy krwawe, zwapnienia). Pojawienie się zmian po raz pierwszy między 15 a 20 ro­kiem życia; początkowo podstawowa przemiana materii nieco obniżona; często po 40 roku życia powstają objawy nadczynności tarczycy (thyreotoxicosis, adenoma toxicum) z drżeniem rąk, zaczerwienieniem i wilgotnością skóry, przyspieszeniem tętna, utratą wagi i siły, objawami sercowo-naczyniowymi (niemiarowość, kołatanie, duszność, obrzęk, wysokie ciśnienie krwi), zwiększo­ną podstawową przemianą materii oraz zwiększonym poziomem jodu związa­nego z białkiem w surowicy; w niektórych przypadkach objawy uciskowe (gdy wole jest duże lub zamostkowe). Struma mixta (colloido-adenomatosa). Cechy. Ten typ wola może przyjmo­wać postać bezbolesnego, symetrycznego powiększenia z małymi rozrosłymi grudkowatymi, względnie nieregularnymi guzowatymi tworami; gruczolaki mogą się bardziej uwidaczniać po zmniejszeniu zawartości koloidu przez bar­dzo ostrożne podawanie jodu (może zapoczątkować nadczynność tarczycy w tym typie wola). Struma toxica diffusa primitiva (morbus Gravesi; hyperthyreosis piimaria). Cechy. Badaniem stwierdza się niebolesne, symetryczne, miękkie, lecz zbite, grudkowate, rzadko bardzo duże powiększenie, zwykle z. objawami wzmożo­nego unaczynienia, co uwidacznia się jako tętnienie, mruk i szmer. Prawy płat może być większy od lewego. Wielkość tarczycy może się czasem zmie­niać, lecz nie zawsze proporcjonalnie do ciężkości objawów. Występowanie zwykle w trzeciej lub czwartej dekadzie życia; wytrzeszcz lub nieruchomość spojrzenia; przyspieszenie akcji serca; drżenie rąk; drobnofaliste objawy oczne (von Graefego, Stellwaga, Möbiusa, Joffroya); nerwowość; zaczerwienienie skóry i zwiększone pocenie się; utrata wagi i siły; wzrost ciśnienia krwi względnie wysokie ciśnienie skurczowe; nieznoszenie gorąca; bywają przełomy toksyczne z wymiotami i biegunką; zwiększenie podstawowej przemiany materii; zwiększona zawartość w suro­wicy jodu związanego z białkiem; zwiększone wychwytywanie jodu radio­aktywnego. Tumor malignum glandulae thyreoideae (zwykle rak). Cechy. Stwierdza się twarde, guzkowate i nieregularne obrzmienie tarczycy, przy czym może być ona tkliwa na ucisk. Z biegiem czasu guz się powiększa, staje się kamienisto twardy i nieprzesuwalny. Skóra ulega zaczerwienieniu i zrasta się z guzem. Stopniowe lub gwałtowne zwiększenie szybkości wzrostu guzowatego, długo istniejącego powiększenia tarczycy u pacjenta powyżej 35 lat; objawy uciskowe (zmieniony głos, kaszel z wykrztuszaniem śluzu, trudności w przełykaniu, duszność); ból w okolicy tarczycy, zwykle w szyi, lub promieniujący do uszu albo pleców; wyniszczenie; przerzuty (szczególnie do płuc, czaszki, mózgu oraz do wątroby). Hyperaemła glandulae thyreoideae. Cechy. Gruczoł jest symetrycznie po­większony, zwykle tylko w niewielkim stopniu. Współistnienie schorzenia serca, niedokrwistości, dojrze­wania płciowego, miesiączki, ciąży, guza śródpiersia, nadmiernego wysiłku lub czynnika emocjonalnego; nie zmieniona podstawowa przemiana materii. Thyreoiditis acuta. Cechy. Ostre, nieropne lub rozlane zapalenie tarczycy jest samoistnie powstającym zapaleniem tego gruczołu, manifestującym się powiększeniem tarczycy, bólem, tkliwością na obmacywanie; stwierdza się je zwykle w przebiegu ostrego procesu infekcyjnego. Współistniejący lub poprzedzający to zapalenie ostry pro­ces infekcyjny; czasem duszność i utrudnienie połykania; ustępowanie stanu zapalnego bez zropienia lub wytworzenia ropnia. Thyreoiditis subacuta. Cechy. W ostrej postaci podostrego zapalenia tar­czyca jest zbita, tkliwa i zwykle rozlanie powiększa dwu- lub trzykrotnie w porównaniu z normą. W niektórych przypadkach zbitość i tkliwość są po­czątkowo zlokalizowane, lecz później rozprzestrzeniają się. W postaci prze­wlekłej ból i tkliwość są nieznaczne, powiększenie jednak jest podobne do występującego w odmianie ostrej. Zbity, tkliwy gruczoł; współistniejące względnie poprze­dzające zakażenie górnych dróg oddechowych, odra, szkarlatyna lub zimnica; schorzenie występuje jedynie u osób w średnim wieku; ostra postać: gorączka, poty nocne, dreszcze, utrata wagi, uczucie zmęczenia fizycznego i znużenie, objawy uciskowe, objawy nadczynności tarczycy (nerwowość, drżenie rąk); osłabienie, nieznoszenie gorąca, kołatanie serca, przyspieszenie akcji serca); przyspieszenie OB, niewielkie wychwytywanie radioaktywnego jodu względ­nie brak wychwytywania, normalna podstawowa przemiana materii; postać przewlekła: minimalne objawy ogólne, tętno normalne, przyspieszenie OB, słabe wychwytywanie radioaktywnego jodu, normalna podstawowa przemiana materii. Thyreoiditis chronica. Cechy. Rozróżnia się trzy typy przewlekłego zapa­lenia tarczycy: Struma Hashimoto (struma lymphomatosa), struma Riedeli i struma fibrosa. Podczas badania stwierdza się powiększoną i twardą tarczy­cę, która często umiejscawia się za mostkiem. U niektórych chorych istnieje umiarkowanie różna tkliwość. Przebieg przewlekły; obecność przewlekłego zakażenia (kiła; gruźlica; promienica; choroby układu oddechowego itp.); objawy ucis­kowe; spotyka się zwykle u kobiet w średnim wieku lub starszych; symetrycz­ne powiększenie gruczołu (morbus Hashimoto); utrata zwykłego kształtu, lecz gruczoł pozostaje gładki i jest tkliwy (morbus Riedeli); czasem objawy pod­miotowe i przedmiotowe obrzęku śluzowatego. Struma medicamentosa. Cechy. Tarczyca powiększona, miernie zbita, cza­sami guzowata, bywa niekiedy następstwem podawania leków przeciwtarczy-cowych, siarkocyjanianów lub kobaltu. Mniej częste przyczyny. Gummata; sarcoma; adenoma malignum; tubercu-losis glandulae thyreoideae; cretinismus endemicus (hypodysthyreosis de Quervaini); acromegalia; myxoedema (powiększenie czasem); apoplexia glan-dulae thyreoideae (ostry ból i nagle powstające obrzmienie, spowodowane pęknięciem miażdżycowo zmienionego naczynia wewnątrz torebki, zwykle w wolu koloidowym lub miąższowym).