Przebieg szczelin międzypłatowych . Jak zazna­czyliśmy poprzednio, szczeliny międzypłatowe (fissurae interlobares ) dzielą płuco na płaty. Na płucu lewym szczelina skośna (fissura obliąua) rozpoczyna się na po­wierzchni śródpiersiowej płuca na gómo-tylnym brzegu wnęki i biegnie ku tyłowi oraz nieco ku górze do brzegu tylnego płuca, który krzyżuje około 6 cm poniżej szczytu (przy zwieszających się ramionach) na poziomie grzebienia łopatki—linii międzygrzebieniowej; miejsce to odpowiada mniej więcej wysokości rozdwojenia tchawicy; następnie szczelina zwraca się poprzez powierzchnię żebrową ku dołowi oraz do przodu i w linii przymostkowej dochodzi do brzegu dolnego płuca (w punkcie przecięcia linii przymostkowej z 6 żebrem). Dalej szczelina kieruje się przez powierzchnię przeponową i wycisk sercowy na po­wierzchni śródpiersiowej ku górze i ku tyłowi, gdzie kończy się na dolnym brzegu wnęki. Płat górny lewy leży powyżej oraz do przodu od szczeliny i zawiera szczyt, brzeg przedni oraz znaczną część powierzchni żebrowej i śródpiersiowej. Z powodu skośnego przebiegu szczeliny i położenia wcięcia sercowego przednio-dolny odcinek płata górnego lewego płuca wydłuża się w cienką wypustkę bardzo zmiennej wielkości, tzw. języczek (lingula); języczek przeważnie sięga aż do przepony i wytwarza nie­wielki odcinek powierzchni przeponowej płuca. Płat dolny lewy położony jest po­niżej i ku tyłowi od szczeliny i obejmuje prawie całą podstawę płuca (z wyjątkiem od­cinka zajętego przez języczek), część powierzchni żebrowej oraz większą część brzegu tylnego. Na płucu prawym szczelina skośna (fissura obliąua) odgranicza płat dolny od górnego (w swej części górnej) oraz środkowego (w swej części dolnej) i przebiega na ogół podobnie jak na płucu lewym; u dołu odcina ona jednak z płata dolnego znacznie większą część podstawy płuca na korzyść płata środkowego. Szczelina pozioma (fissura horizontalis) płuca prawego oddziela płat górny od środkowego. Tworzy ona odgałęzienie szczeliny skośnej; rozpoczynając się w linii pachowejm, skąd przebiega do przodu mniej więcej równolegle do 4 żebra, przecina przedni brzeg płuca na poziomie końca mostkowego 4 żebra chrzestnego; na powierzchni śródpiersiowej dochodzi ona do przedniego brzegu wnęki. Płat środkowy, najmniejszy, na powierzchni żebrowej ma kształt trójkąta wierzchoł­kiem skierowanego ku rozdwojeniu szczeliny międzypłatowej; obejmuje on część po­wierzchni żebrowej, część dolną brzegu przedniego i część przednią podstawy płuca. Szczelina pozioma jest szczególnie zmienna, często tylko częściowo rozwinięta lub nie przedłuża się aż do wnęki. W badaniu płuc od tyłu lekarz napotyka wielkie dolne pele płata dolnego i stosun­kowo małą przestrzeń płata górnego. Stosunki przedstawiają się odwrotnie na stronie przedniej, zwłaszcza na płucu lewym, gdzie badaniu dostępny jest cały płat górny, po stronie prawej płat górny i środkowy. Z boku po stronie prawej dostępne są wszystkie trzy płaty, po stronie lewej dwa. Położenie szczelin międzypłatowych i płatów ważne jest dla lekarza nie tylko ze względu na wzajemny stosunek płatów, ale również ze względu na ich stosunek do narządów sąsiednich. Tak np. rak prawego płata wątroby przenieść się może bezpo­średnio na płat dolny i środkowy, nie może natomiast na płat górny prawego płuca, podczas kiedy rak lewego piata wątroby zależnie od wielkości języczka atakować może oba płaty. Zmienność wielkości płatów jest na ogół duża. Najbardziej zmienną po stronie prawej jest wielkość płata środkowego i położenie jego górnej granicy, po stronie lewej wielkość języczka płata górnego. Natomiast górne odgraniczenie (fissura obliąua) płata dolnego jest bardziej stałe. Podobna zmienność wielkości płatów górnego i środkowego występuje również na powierzchni śródpiersiowej; czasami powierzchnia śródpier­siowa płata środkowego jest tej samej wielkości co płata górnego, czasami stanowi jej połowę lub też jeszcze mniej. W związku z tym zmienną jest również powierzchnia przeponowa płata środkowego; jeżeli powierzchnia śródpiersiowa i przeponowa płata środkowego są bardzo małe, wtedy płat górny może sięgać aż do przepony. Języczek lewego płata górnego w zasadzie sięga aż do przepony, tak że większa część wycisku sercowego lewego płuca należy do płata górnego i tylko mały odcinek do płata dolnego. Nierzadko jednak języczek jest silnie rozwinięty, dochodzi do wię­zadła płucnego i wtedy płat dolny nie bierze udziału w wycisku sercowym. Rzadziej języczek jest słabo rozwinięty i nie dochodzi do przepony. Nawet u jednojajowych bliźniaków stwierdzono różny rozwój płatów płucnych. Zmienność szczelin międzypłatowych i połączeń płatów z sobą. W swym rozwoju szczeliny międzypłatowe są niesłychanie zmienne; mogą one wcinać się do różnej głębokości z powierzchni płuca w kierunku wnęki, jak również mogą niecałko­wicie oddzielać płaty na powierzchni. Tego rodzaju połączenia płatów z sobą czy tona powierzchni, czy też w głębi szczelin nie są wcześnie powstającymi zrostami; piaty i szczeliny już pierwotnie zawiązują się w ten sposób, gdyż u płodów i noworodków zaznacza się ta sama zmienność płatowatości co u dorosłego. Jeżeli szczelina międzypłatowa wcina się głęboko, może ona sięgać prawie aż do tworów położonych we wnęce, które w głębi szczeliny przykryte są tylko luźną tkanką łączną i opłucną rozpiętą między powierzchnią międzypłatowa jednego płata a takąż powierzchnią drugiego. Stosunki takie spotyka się przeważnie wnikając ze strony bocznej w szczelinę skośną; umożliwiają one dostęp chirurgiczny do wielkich naczyń i oskrzeli od strony tej szczeliny. W innych przypadkach w głębi po przecięciu opłucnej natrafia się na łącznotkankowe przegrody międzyzrazikowe (sepia interlobularia); w przegrody te daje się wniknąć głębiej w kierunku wnęki, choć przebiegające tu żyły zadanie to utrudniają. Jeżeli w głębi szczeliny międzypłatowej brak jest przegród międzyzrazikowych, wtedy łączy się z sobą tkanka płucna sąsiednich płatów i nie udaje się ich oddzielić bez zniszczenia tkanki płucnej i uszkodzenia pęcherzyków płucnych. Również oskrzela i naczynia mogą przebiegać z jednego płata do drugiego. Takie połączenia płatów niesłychanie utrudniają operacyjny dostęp do tworów położonych w głębi szczeliny międzypłatowej. Najmniej stałe są stosunki między płatem środkowym a górnym. Tylko w znacznej mniejszości przypadków dzieląca je szczelina pozioma jest w całości zachowana od szczeliny skośnej aż do przedniego brzegu płuca równocześnie wcinając się głęboko w kierunku wnęki. Na powierzchni żebrowej może nie być jej odcinka przedniego, tylnego lub rzadziej środkowego. Nadliczbowe szczeliny i płaty dodatkowe. Oprócz szczeliny skośnej na obu płucach i szczeliny poziomej na płucu prawym w połowie przypadków zarówno u no­worodków, jak i u dorosłych widoczne są nadliczbowe szczeliny na powierzchni płuca,' które w rozwoju swym tak samo są zmienne jak szczeliny normalne. Podobnie do nich mogą one na powierzchni płuca dzielić płat całkowicie lub częściowo, a poza tym wnikać w kierunku wnęki mniej lub więcej głęboko. Najczęściej dodatkowa szczelina całkowicie lub częściowo odgranicza od płata dolnego tzw. płat dodatkowy dolny; zaopatruje go oskrzele segmentowe przyśrodkowe czyli sercowe, odgałęzienie oskrzela płatowego dolnego; płat dodatkowy dolny odpowiadałby więc segmentowi. Odgra­niczenie tego płata widoczne jest przeważnie tylko na powierzchni przeponowej. Według niektórych (Schaffner) występuje on po stronie prawej mniej więcej w 15% przy­padków, po stronie lewej nieco rzadziej. U wielu ssaków (np. u świnki morskiej), u których serce nie przylega do przepony tak jak u człowieka, odpowiedni płat po stronie prawej wsuwa się między serce a przeponę, skąd nosi nazwę płata podsercowego (lobus infra-cardiacus). Jako samodzielny płat występuje on u nich również po stronie lewej i ma tę samą nazwę, choć nie wsuwa się pod serce tak jak po stronie prawej. Niewiele rzadziej odgraniczona jest część górna płata dolnego wytwa­rzając tzw. płat dodatkowy tylny (lobus posterior accessorius) zaopatrzony oskrzelem górnym, odgałęzieniem oskrzela płata dolnego. Podział lewego płata górnego na część górną i dolną, a więc trójpłatowe płuco lewe występuje mniej więcej w 8% przypadków. Część dolna, zaopatrzona gałęzią dolną oskrzela płatowego górnego, odpowiada płatowi środkowemu płuca prawego, wielkość jego jest jednak ogromnie zmienna. Trójpłatowe płuco lewe występuje również w tych rzadkich przypadkach, w których oskrzele odchodzące od tchawicy zaopatruje obszar lewego szczytu płuca (Hayek). Nadliczbowe szczeliny na prawym płacie górnym mogą go dzielić na część przednią i tylną, a tą z kolei na odcinek górny i dolny — podział, który odpowiada se­gmentom płucnym 1—3 . Na płacie środkowym dodatkowa szczelina, skośnie ku górze i przyśrodkowo bie­gnąca, może go dzielić na część przednią i tylno-boczną, części te przypuszczalnie odpo­wiadają obu segmentom płata środkowego. Przyczyna powstawania nadliczbowych płatów nie jest wyjaśniona, jednak rozmie­szczenie ich odpowiada obszarowi zaopatrzenia poszczególnych oskrzeli segmentowych i ich gałęzi. Bezwzględnie z innej jednak przyczyny powstaje tzw. płat żyły nieparzystej ; Hayek znalazł go trzy razy na 60 zwłokach. Powstaje on w okresie kiedy u zarodka mniej więcej 10 mm długości zaczyna się różnicować szczyt płuca a żyła nieparzysta przebiega bardziej bocznie niż zwykle. Żyła nieparzysta wcina się w tkankę płuca prawego i odgranicza odcinek płuca. Płat żyły nieparzystej bywa bardzo różnej wielkości; czasem tworzy on tylko mały odcinek na powierzchni śród­piersiowej płata górnego, czasem stanowi cały szczyt płuca. W zależności od tego jego zaopatrzenie oskrzelowe jest bardzo różne. Może on być zaopatrzony przez większe oskrzele odchodzące od prawego oskrzela głównego lub od oskrzela płata górnego, czy przez dwa oskrzela o różnym początku albo też przez gałązkę oskrzela szczytowego płata górnego. W każdym razie zaopatrzenie oskrzelowe nie może być przyczyną powstania płata nieparzystego. Płat ten ma praktyczne znaczenie, ponieważ nienor­malny przebieg żyły nieparzystej może być widoczny 1 w obrazie rentgenowskim, a płat ten może samodzielnie ulegać sprawom chorobowym. Zmienność stosunku płatów do oskrzeli płatowych. Jak wyżej wspomniano, przeważnie każdy płat (nawet płaty odgraniczone szczelinami dodatkowymi) zaopatrzony jest przez oddzielne oskrzele. Liczne jednak odmiany wskazują, że nie ma bezwzględnej przynależności płatów nawet do większych oskrzeli, ponieważ nieraz jeden płat zaopa­trują 2 lub 3 oskrzela samodzielnie odchodzące od głównego pnia, jak również odwrotnie, rozprzestrzenienie się rozgałęzień jednego oskrzela płatowego nie zawsze ogranicza się do jednego płata, lecz może czasem przekraczać jego granice. Płat zaopatrzony przez 2 oskrzela zdarza się często, jeżeli prawe płuco jest dwu­płatowe, to znaczy jeżeli brak jest szczeliny poziomej między płatem górnym i środko­wym. Płat górny lewy zaopatrują 2 oskrzela przy nienormalnym przebiegu t. płucnej; wtenczas jedno oskrzele odchodzi od głównego pnia powyżej tętnicy (bronchus eparteńalis), drugie poniżej (bronchus hyparterialis). Prawy płat górny może otrzymywać dwa oskrzela albo samodzielnie odchodzące od głównego pnia , albo teżoprócz normalnie odchodzącego oskrzela, jeszcze drugie odchodzące od tchawicy. Wreszcie znany jest przypadek kiedy prawy płat górny płuca dwupłatowego zaopatrywały 3 oskrzela: jedno nadtętnicze i jedno pod-tętnicze z prawego oskrzela głównego, oraz jedno oskrzele tchawicze. Znane są również nieliczne przypadki, kiedy rozgałęzienia oskrzela płatowego przechodzą na płat sąsiedni. Czy takie przekraczanie oskrzela przez szczelinę między­płatowa, stwierdzone już u noworodka, jest objawem pierwotnym, czy też powstaje w późniejszym okresie życia płodowego — nie jest wyjaśnione. Obie grupy odmian wskazują jednak na to, że stosunki mechaniczne drzewa oskrze­lowego nie są wyłączną przyczyną wytwarzania się płatów. Płatowatość płuc i kształt klatki piersiowej. Pewna współzależność między wytwarzaniem się płatów a kształtem klatki piersiowej została stwierdzona w badaniach typów konstytucyjnych. W różnych typach stwierdzono różne postacie płatów; w typach leptosomicznych nonnalna piatowatość występować ma częściej niż w typach pik-nicznych. Za takim związkiem zdają się przemawiać również stosunki u szeregu ssaków. Płuca niepodzielne lub o nielicznych płatach występują u zwierząt z beczkowatą klatką piersiową (np. u wielorybów), natomiast silnie płatowate płuca znajdują się u zwierząt z długą, lejkowatą klatką piersiową (np. u parzystokopytnych). U dwunożnej kozy, pozbawionej kończyn przednich, z beczkowatą klatką piersiową stwierdzono niepo­dzielne płuca, podczas kiedy w normalnym rozwoju mają kozy lejkowatą klatkę pier­siową i płuca silnie płatowate. Współzależność między płatowatością płuc a kształtem klatki piersiowej zgodna jest z czynnością mechaniczną płatów; czynność ta umożliwia, że w geometrycznie różnych zmianach kształtu klatki piersiowej odbywa się mimo to równomierne roz­ciąganie się tkanki płucnej. Ogólna architektura płata płucnego. Niektórzy autorzy odróżniają dwie części płata. Jedną obwodową zwaną płaszczem płata i drugą środkową lub przywnękową zwaną jądrem. Jądro płata utworzone jest głównie przez oskrzela, naczynia krwionośne, na­czynia i węzły chłonne, włókna nerwowe i ich zwoje oraz przez tkankę łączną, która otacza wszystkie te twory i łączy je z sobą. Twory te jednak nie zajmują całej przestrzeni jądra płatowego — wolne od nich części wypełnia również miąższ płucny, wytwa­rzający zraziki. Zraziki te są na ogół bardziej różnokształtne od obwodowych. Płaszcz płata, tej samej mniej więcej grubości co jądro (około 4 cm), utworzony jest w całości ze zrazików płucnych, układających się według niektórych autorów w parę warstw (2—3) .