Otyłość jest to nadmierne nagromadzenie tłuszczu w ustroju wskutek przyj­mowania pokarmów w ilości przekraczającej zapotrzebowanie energetyczne ustroju. Takie nadmierne odkładanie tłuszczu może być uogólnione lub zloka­lizowane; czynniki, kontrolujące rozmieszczenie otłuszczenia, są niezupełnie zrozumiałe. Pierwotną przyczyną otyłości jest najprawdopodobniej zaburzenie regulacji mechanizmu kontrolującego apetyt; dotychczas nie mamy wystarczających dowodów, aby przyjmować za zasadniczy mechanizm nadmierną sprawność trawienia lub wchłaniania, lipofilię, obniżenie podstawowej przemiany materii, zmniejszenie działania swoiście dynamicznego, nadmierne spożycie, obniżenie współczynnika oddechowego lub retencję płynów. Chociaż obecnie niezupeł­nie rozumiemy mechanizm kontroli apetytu, jak wydaje się, pewne czynniki i stany patologiczne mają doniosły wpływ na chorobotwórczość hiperfagii; czynniki te można pokrótce przedstawić jak następuje: Otoczenie. Naturalna skłonność osobnicza do dobierania pokarmu za­równo co do ilości, jak i rodzaju ustala się i warunkuje we względnie wczes­nym wieku i — jak się okazuje — zależy przynajmniej częściowo od zwy­czajów rodziny, a być może i od warunków ekonomicznych. Tak więc w ro­dzinach, w których przykłada się szczególną wagę do jedzenia, pojawia się skłonność do przejadania się, co może prowadzić do otyłości. Co więcej, zmia­ny modelu aktywności bez odpowiednich zmian w zwyczajach odżywiania się, jak to się często widuje wraz z postępującym wiekiem, może naruszać uprzednią równowagę między ilością przyjmowanych pokarmów a zapotrzebo­waniem ustroju; przy tym zwykły apetyt danego osobnika powoduje jego przejadanie się, prowadząc do otyłości. Emocja. Nierzadko dany osobnik może używać pokarmu jako namiastki lub ucieczki od emocjonalnej pustki, uczucia zawodu czy zdenerwowania. Przejadanie się z następową otyłością może w ten sposób występować w od­powiedzi na nieswoiste napięcie emocjonalne, jako namiastka zadowolenia w trudnych sytuacjach życiowych względnie w odpowiedzi na przyczynowe zaburzenie emocjonalne. Zaburzenia wewnątrzwydzielnicze. Chociaż zaburzenia gruczołów wy­dzielania wewnętrznego nie wydają się same w sobie być pierwotną przy­czyną otyłości, niemniej, jak wydaje się, sprzyjają one rozwojowi otyłości przez zwiększenie przyjmowania pokarmów lub zmniejszenie wydatku energii, względnie przez jedno i drugie. Dziedzicznego. Otyłość może występować jako cecha rodzinna, a takie przypadki często klasyfikuje się jako „konstytucjonalne". W niedawnych ba­daniach wykazano, iż jeśli oboje rodzice są otyli, otyłość występuje u 34'Vo potomstwa; jeśli jedno z rodziców jest otyłe — u 25%; a jeśli oboje rodzice są szczupli — tylko u 5%. Podczas gdy otoczenie może wywierać pewien wpływ na taką dziedziczną otyłość, dowody doświadczalne dotychczas zdają się przemawiać za poglądem o dziedziczeniu skłonności do otyłości. Uszkodzenia podwzgórza. W wyniku doświadczeń na zwierzętach przy­puszcza śię obecnie, iż ośrodek kontroli apetytu mieści się w podwzgórzu, ponieważ jeśli zniszczyć pewne ośrodki boczne po obu stronach — pojawia się brak apetytu, a jeśli zniszczyć pewne ośrodki przyśrodkowe, występuje nad­mierny apetyt i otyłość. Pomimo faktu, iż — jak wydaje się — podstawowym czynnikiem wiodącym do otyłości [jest przyjmowanie pokarmów w nadmiarze przekraczającym po­trzeby ustroju, a przez to dążenie do rozpoznawania różnicowego otyłości wydaje się zbędne, krótkie przedstawienie schorzeń, które często kojarzą się z tym stanem fizycznym, może mieć pewną wartość. Obesitas exogenes (otyłość zewnątrzpoehodna). Cechy. Ponieważ obecnie wszystkie przypadki otyłości są, ściśle mówiąc, uznane za zewnątrzpochodne, określenia tego użyto tu dla opisania najczęstszej ze wszystkich postaci otyłości, która jest następstwem zwykłego przejadania się bez jasnych jaw­nych domieszek patologicznych ani w sferze fizycznej, ani w psychicznej. Tłuszcz jest rozmieszczony mniej lub więcej ogólnie, ale ma on skłonność do mniejszego gromadzenia się w polach, gdzie aktywność mięśni występuje częściej (ręce, stopy, przedramiona). Szczegółowa anamneza pozwoli ustalić przyczynę hiperfagii w oparciu o wpływy otoczenia i czynniki emocjonalne lub rzadziej dziedziczne. Myxoedema (obrzęk śluzowaty; hypothyreoidismus). Cechy. Występuje cha­rakterystyczne uogólnione obrzmienie tkanek podskórnych, w którym ucisk palcem nie pozostawia dołka; narasta masa i zmienia się wygląd. Choroba jest wyraźna, jeśli tkanki są luźne (np. „poduszeczki nadobojczykowe"). Przy­bytek wagi jest częściowo skutkiem zatrzymania wody, a częściowo groma­dzenia tłuszczu, przy czym to ostatnie zjawisko znajduje najlepsze wyjaśnie­nie w zmniejszonym wydatku energii. Hyperinsulinismus. Cechy. Nienormalny głód, wiodący do nadmiernego przyjmowania pokarmów i otyłości, może być skutkiem hipoglikemii na tle czynnościowym lub organicznym. Dystrophia adiposogenitalis (zespół tłuszczowo-płciowy; syndroma Fröh­lich!; dystrofia tłuszczowo-płciowa; hypogenitalismus; hypopituitarismus). Cechy. Tłuszcz nagromadza się wszędzie, ale szczególnie rozmieszcza się jak u kobiet (biodra, piersi itd.). Otłuszczenie bywa bardzo znaczne. Choroba wy­stępuje rzadko. Hyperadrenocorticismus (syndroma Cushingi — hyperplasia, tumor). Cechy. Otyłość jest powszechna, dotycząc twarzy, szyi oraz tułowia, ale oszczędzając kończyny. Występowanie głównie u młodych kobiet; brak miesiączko­wania; wirylizm (powiększenie łechtaczki, zanik sutków, męskie rozmieszcze­nie uwłosienia, gruby głos); przedwczesne dojrzewanie; nadciśnienie; trądzik; cera kwitnąca; sinawe rozstępy skórne; zrzeszotnienie kości; utajona lub jawna cukrzyca; niekiedy guz w jamie brzusznej (w górnym kwadrancie); wzmożone .wydalanie 17-hydroksykortykoidów z moczem, zmniejszone — 17-ketostery-dów (adenoma), normalna lub nieco zwiększona zawartość 17-ketosterydów (hyperplasia), zwiększona 17-ketosterydów (carcinoma corticis glandulae supra-renalis); odma zaotrzewnowa; niekiedy objawy uszkodzenia przysadki móz­gowej. Hypogonadismus (eunuchoidyzm). Cechy. Otyłość dotyczy głównie piersi, brzucha, bioder i ud. W wywiadzie usunięcie gruczołów płciowych lub objawy choroby niszczącej je; przekwitanie. Adipositas dolorosa (otyłość bolesna; lipomatosis diffusa; morbus Dercumi). Cechy. Pojawia się niezwykła otyłość, ale nie uogólniona; nadmiernemu otłusz­czeniu mogą ulegać: ściana brzucha, zwłaszcza po obu stronach pępka, szyja, barki, ramiona, przedramiona, uda i podudzia; ale ręce, stopy, uwłosiona część głowy, uszy, nos i czoło nie ulegają otłuszczeniu. Występowanie w średnim wieku, szczególnie u kobiet; niekiedy kiła, alkoholizm, stan pourazowy; czasem uogólniona tkliwość (po­stać rozlana), względnie tylko pola miejscowej bolesności lub guzki (postać zlokalizowana); astenia. Mniej częste przyczyny. Syndroma Laurence-Moon-Biedli (zajęcie podwzgó­rza); syndroma Morgagni-Stewart-Moreli (zajęcie podwzgórza); następstwa urazu podstawy czaszki (złamanie, rany postrzałowe itd.); encephalitis epide-mica (następstwa); encephalitis postinfectiosa (następstwa); narcolepsia; tumor glandulae pinealis; tumor ventriculi tertii; syndroma Hand-Schuller-Christiani; craniopharyngioma; adenoma chromophobum hypophysis cerebri; obesitas post partum (hypopituitarismus?); lipodystrophia progressiva (pośladki, brzuch i genitalia zasadniczo); leczenie sterydami nadnerczowymi; cukrzyca.