Język, mimo że zwykle różowy i wilgotny, może być w warunkach normal­nych pokryty lekkim szarawym nalotem, zależnym od stałego złuszczania się powierzchniowych warstw nabłonka. Żucie stałych pokarmów usuwa ten na­lot, zaś pokarmy płynne zwiększają jego grubość. Podobny stan można spot­kać u palących tytoń i u pijących alkohol. Nalot może być tak gruby, że można zeskrobywać znaczne jego ilości. Zwykłe zabarwienie języka może ulegać zmianom pod wpływem żucia lub jedzenia czarnych jagód, lukrecji, orzeszków ziemnych, świeżych orzechów, tytoniu, opium, rabarbaru, oraz wskutek nasiąkania czerwonym winem, niektórymi związkami żelaza lub mle­kiem. Język jest blady w niedokrwistości, niebieskawy w sinicy, żółtawy w żółtaczce. Wzdęcie (meteorismus). Cechy. Suchy, obłożony język jest jednym ze zwykłych objawów, towarzyszących wzdęciu jelit. Główne objawy. Zatkanie nosa. Cechy. Cienka warstwa białego, równego nalotu na języku, który jest suchy, jest typowa dla oddychania przez usta i dla przewlekłego zatkania nosa. Przewlekły nieżyt żołądka (gastritis chronica). Cechy. Język jest zwykle obłożony szarym lub żółtoszarym nalotem; niemniej jednak w wielu przy­padkach rozwiniętego przewlekłego nieżytu żołądka język jest czysty oraz nie stwierdza się nieprzyjemnej woni oddechu. Ostry nieżyt żołądka (gastritis acuta). Cechy. Język jest grubo obłożony, a oddech cuchnie. Ostre nieżytowe zapalenie jamy ustnej (stomatitis catarrhalis acuta). Cechy. Język jest obłożony, obrzmiały, noszący odciski zębów. W zakaźnym zapa­leniu jamy ustnej wywołanym przez paciorkowce język jest również często obłożony. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych (tonsiłlitis acuta). Cechy. Język jest obłożony, a oddech ciężki i nieprzyjemny. Pleśniawki (pasożytnicze zapalenie jamy ustnej; drożdżyca jamy ustnej; stomatitis parasitica; candidiasis oraiis). Cechy. Pleśniawki charakteryzują się początkowo wystąpieniem małych, białych, niebolesnych plamek na ślu­zówce policzków, dziąseł, warg i na grzbietowej powierzchni języka, które szybko się powiększają i zlewają w błoniaste naloty, tak mocno przylegające do błony śluzowej, że po ich usunięciu obnaża się krwawiąca powierzchnia. Choroba gośćcowa (morbus rheumaticus). Cechy. Język jest wilgotny i szyb­ko pokrywa się białym nalotem. Płonica (scarlatina). Cechy. Początkowo język jest obłożony w części cen­tralnej, a czerwony na koniuszku i po brzegach; poprzez biały nalot są często widoczne obrzmiałe, czerwone brodawki, nadające mu wygląd tak zwanego języka poziomkowatego, zwłaszcza jeśli dziecko wysuwa koniec języka spo­między warg. W ciągu kilku dni nalot ulega złuszczeniu, obnażając czerwoną i szorstką powierzchnię i ten właśnie stan niektórzy autorzy nazywają języ­kiem poziomkowym lub, lepiej, malinowym. Odra (morbilli). Cechy. Język jest obłożony, błona śluzowa jamy ustnej i gardła przekrwiona i wykazuje wyraźną punkcikowatą wysypkę. Płatowe zapalenie płuc (pneumonia lobaris). Cechy. Język jest biały i ob­łożony, a w ciężkich, toksycznych przypadkach szybko wysycha. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (appendicitis acuta). Cechy. Język jest zwykle obłożony i wilgotny, z rzadka suchy, chyba że dojdzie do zapa­lenia otrzewnej. Rozlane zapalenie otrzewnej (peritonitis diffusa). Cechy. We wczesnych okresach na języku występuje wilgotny nalot, który potem wysycha i na­biera brunatnego zabarwienia. Ostre zapalenie jelit cienkich (enterocolitis acuta). Cechy. Język jest suchy i obłożony. Dur brzuszny (typhus abdominalis). Cechy. We wczesnym okresie choroby język jest wilgotny, obrzmiały, pokryty cienkim, białym nalotem, który w mia­rę postępu choroby przybiera na zbitości. Przez cały czas język może być wil­gotny. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza przebiegających z majaczeniem, język staje się bardzo suchy, częściowo wskutek tego, że chory oddycha przez otwarte usta. Język bywa też pokryty brunatnym lub brunatnawym nalotem bądź strupami, między kórymi tworzą się pęknięcia i szczeliny. Przewlekła gruźlica płuc (tuberculosis pulmonum chronica; phthisis). Cechy. Język jest zwykle obłożony, ale może być czysty i czerwony. Posocznicoropnica (septicopyaemia). Cechy. Brakowi apetytu i zaparciu to­warzyszy zawsze obłożony, a często i suchy język. Marskość wątroby (cirrhosis hepatis). Cechy. Język jest obłożony, często wykazuje drżenie. Żółtaczka (icterus). Cechy. W niewielu tylko przypadkach nie występuje obłożony język, brak apetytu i zaburzenia żołądkowe. Biała gorączka (delirium tremens). Cechy. Język jest pokryty białym na­lotem, a po wysunięciu wykazuje drżenie. Dur plamisty (typhus exanthematicus). Cechy. Język jest obłożony i biały; już we wczesnych okresach zaznacza się skłonność do wysychania. Biały język (lingua alba). Cechy. Cały język, łącznie z koniuszkiem, albo tylko jakaś jego część, staje się w czasie napadu zupełnie biały. Nie widać na nim nalotu; po prostu poszczególne brodawki i nabłonek, pokrywający język, stają się białe i wyglądają inaczej — nie są błyszczące, lecz matowo-białe, jak gdyby cały język został posmarowany czystym kwasem karbolo­wym. Ta biała plama może się zaczynać na jednej stronie języka, rozszerza­jąc się potem stopniowo na cały jego grzbiet; niekiedy rozpoczyna się ona daleko z tyłu na grzbiecie języka i szerzy się ku przodowi. Jeżeli stan ten jest związany z jakimś procesem zakaźnym toczącym się w dziąśle lub w zę­bie, plama szerzy się od tego miejsca. Występowanie okresami; nieprzyjemny smak w ustach przed napadem, rozwój w ciągu 3—4 dni; brak jakiegokolwiek stwardnienia (w odróżnieniu od leukoplakia; brak znaczniejszych objawów żołądkowych; czasem współistnienie przewlekłej niestrawności jelitowej; obecność drożdży w zeskrobinach; brak jakichkolwiek stałych obrazów bakteriologicznych. Czarny włochaty język (nadmierne rogowacenie języka; hyperkeratosis linguae). Cechy. W tym rzadkim, nieszkodliwym schorzeniu na grzbiecie ję­zyka, zwykle ku przodowi od brodawek okolonych, pojawiają się czarne, nie-bieskawoczarne lub brunatne wykwity złożone z włosowatych przeplatających się włókienek. Zmiany nie obejmują policzków ani warg, a etiologia ich po­zostaje niewyjaśniona. Podobny stan, noszący nazwę rzekomego języka czar­nego, spotyka się po pastylkach (do ssania) chlorofilowych lub antybiotyko-wych albo po płynach do płukania ust, lub też po doustnym czy pozajelito­wym stosowaniu antybiotyków. Rzekomy czarny język może być również spowodowany włókienkowatymi grzybniami pasożytów, wzrastających w po­staci pleśni na grzbietowej powierzchni języka. W wywiadach — działanie czynnika drażniącego; mikrosko­powe wykazanie obecności grzybka; w odmianie idiopatycznej często samo­rzutne wyzdrowienie. Mniej częste przyczyny. Gnilec; ostry zakaźny nieżyt żołądka; denga; żółta febra; septyczne zapalenie wsierdzia; zatrucie ołowiem; ostra gruźlica prosów­kowa; wylew krwawy do mózgu; róża; dna; ropień wątroby; ostre zapalenie wątroby; zapalenie opon mózgowych; połowiczy ból głowy (migrena); dur powrotny; brzeżne złuszczające zapalenie języka (zapalenie języka typu Moełlera); porażenie połowicze; gorączka przepuszczająca; przewlekły alkoholizm; uwięźnięta przepuklina; ostre zapalenie uchyłka jelitowego; grypa; gorączka okopowa; ropień zębodołowy; zapalenie języka; leukoplakia; pachyonychia congenita.