Hepatomegalia (powiększenie wątroby). Cechy. Każde znaczne powiększenie wątroby przejawia się nienormalnym wystawaniem prawego łuku żebrowego z uczuciem pełności w prawym podżebrzu i w okolicy nadbrzusza, które w przypadkach znacznego powiększenia wątroby może rozciągać się na całą przednią ścianę jamy brzusznej. Rzadko pojawia się powiększenie stłumienia wątroby ku górze, a przestrzenie międzyżebrowe nie ulegają obliteracji. Narząd wykazuje ruchy przy oddychaniu. Dolny brzeg wątroby można łatwo wyczuć przy palpacji, jeśli nie ma wzdęcia lub wyraźnego wodobrzusza. Cholecystitis acuta (cum seu sine cholelithiase; ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego z kamicą żółciową lub bez). Cechy. W czasie gdy nie ma napię­cia mięśniowego, można wyczuć zaokrąglone dno pęcherzyka żółciowego, rzutujące się poniżej dolnego brzegu wątroby. Zwykle wypuklenie jest nie­wielkie, ale niekiedy może osiągać znaczne rozmiary i wypuklać się aż do prawego dołu biodrowego lub do okolicy pępka. Wyczuwa się napięty kulisty i opór, którego długa oś przebiega w linii między dziewiątą prawą chrząstką żebrową i pępkiem, ruchomy ku bokom i swobodnie ruchomy przy oddycha­niu. Twór ten zdecydowanie jest ułożony bardziej ku przodowi niż ku tyłowi, a opukiwaniem nie wykrywa się pola z odgłosem bębenkowym między stłu­mieniem wątroby oraz stłumieniem w polu guza. Cholecystitis chronica (cum seu sine cholelithiase; przewlekłe zapalenie pę­cherzyka żółciowego z kamicą żółciową łub bez). Cechy. Niedrożność prze­wodu pęcherzykowego wskutek zrostów bez obecności kamienia (perichole-cystitis) lub wskutek zatkania przez kamień często prowadzi do powstania powiększenia pęcherzyka żółciowego (hydrops vesicae felleae), które może osiągać znaczne rozmiary. Pancreatitis chronica (przewlekłe zapalenie trzustki). Cechy. Przy głębokiej palpacji niekiedy można wyczuć głowę trzustki. Znacznie częściej stwierdza się powiększenie pęcherzyka żółciowego. Carcinoma pancrealis (rak trzustki). Cechy. Choroba zwykle kojarzy się z powiększeniem, pęcherzyka żółciowego, który może osiągać bardzo znaczne rozmiary. Odnośnie cech guza — p. wyżej „cholecystitis acuta". W niektórych przypadkach można wyczuć przy palpacji raka jako opór usadowiony głęboko w nadbrzuszu. Carcinoma vesicae felleae (rak pęcherzyka żółciowego). Cechy. Niekiedy można wykryć guz układający się ukośnie ku dołowi i ku wewnątrz ku pęp­kowi, o różnych rozmiarach, niekiedy bardzo duży, a najczęściej bardzo twardy i bolesny. Jest on spowodowany albo znacznym rozciągnięciem pęche­rzyka żółciowego, albo zajęciem sąsiadujących tkanek. Carcinoma lymphoglandularum (rak węzłów chłonnych). Cechy. Zrakowa-ciale węzły chłonne wskutek przerzutów pierwotnego raka żołądka lub innych narządów jamy brzusznej mogą być wyczuwalne przy palpacji w prawym pod-żebrzu i w nadbrzuszu jako guzkowate łańcuchy lub opory, zwykle twarde i zaokrąglone. Jeśli zajęciu uległy węzły chłonne wątroby, opór może powo­dować niedrożność przewodów żółciowych z następowym powiększeniem pęcherzyka żółciowego. Występowanie w późnym okresie u osób w średnim wieku; postępująca żółtaczka; w wywiadzie dowody istnienia pierwotnego guza; zajęcie nadobojczykowych węzłów chłonnych, niekiedy powiększenie wątroby. Carcinoma hepatis cholangiocellulare (rak wątroby wychodzący z dróg żół­ciowych). Cechy. Pęcherzyk żółciowy jest powiększony i może być wyczu­walny wskutek niedrożności przewodu żółciowego wspólnego w następstwie złośliwego nowotworu. Sam guz jest rzadko wyczuwalny. Jeśli rak jest umiej­scowiony w okolicy połączenia przewodu pęcherzykowego z wątrobowym, raczej występuje powiększenie wątroby niż powiększenie pęcherzyka żółcio­wego. Występowanie w późnym okresie średniego wieku; począ­tek skradający się; postępująca żółtaczka; wyczuwalna wątroba; ból nie­obecny, umiarkowany lub gwałtowny; brak żółci w stolcach, a urobilinogenu w moczu; szybki bezpośredni odczyn van den Bergha; badanie cytologiczne zawartości dwunastnicy; cholangiografią. Zaklinowanie kału. Cechy. Twarde grudy kałowe mogą gromadzić się w zagięciu wątrobowym okrężnicy. Można je rozpoznać po ich ogólnym kształcie i po łatwości, z jaką można je kształtować przez ucisk palcami, oraz po ich rozpraszaniu pod wpływem środków czyszczących. Abscessus subphrenicus (ropień podprzeponowy; abscessus subdiaphragma-ticus). Cechy. Ropień w prawym przednim (wewnątrzotrzewnowym) uchyłku, zwykle w następstwie przedziurawienia wyrostka robaczkowego lub perfo­racji wrzodu żołądka czy dwunastnicy, można wykryć jako wyczuwalny opór, wychodzący spod prawego łuku żebrowego i nie szerzący się poza linię środ­kową ciała, ale o zarysie zaokrąglonym w lewo wskutek wypuklenia więza-dła sierpowatego. Stwierdza się stłumienie odgłosu opukowego, brak rucho­mości przy oddychaniu; zmiany nie szerzą się ku dołowi poniżej normal­nych granic wątroby i mogą powodować przemieszczenie przepony ku górze ze stłumieniem oraz brak szmerów oddechowych nad podstawą płuca. Jednak wyczuwalny opór nie zawsze jest obecny. Główne objawy — p. str. 563. Mniej częste przyczyny. Carcinoma flexurae hepaticae coli; tuberculosis coli; intussusceptio; pancreatitis haemorrhagica acuta; pancreatitis interstitialis acuta; tumor renis; tumor glandulae suprarenalis; ren dexter mobile; hydro­nephrosis; neoplasmata pylori seu duodeni; colospasmus regionis flexurae hepaticae; phantom-tumor.