Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krą­żenia pochodzenia sercowego). Cechy. W przypadku znacznego rozszerzenia prawej komory występuje falujące tętnienie poniżej wyrostka mieczykowa­tego mostka oraz po obu jego stronach, na zewnątrz od prawego brzegu mostka między czwartą a siódmą chrząstką żebrową oraz tuż przy lewym brzegu mostka między drugą a piątą chrząstką żebrową. Jeśli tylko stożek tętniczy jest rozszerzony, pojawia się tętnienie w drugiej lewej przestrzeni międzyżebrowej; rozszerzenie prawego przedsionka jest przyczyną tętnienia w trzecim, czwartym i piątym prawym międzyżebrzu. Aneurysma arcus aortae (tętniak łuku tętnicy głównej). Cechy. Tętniak często bierze udział w rytmicznym tętnieniu skurczowym, wyczuwalnym przy palpacji w pierwszym lub drugim prawym międzyżebrzu w pobliżu brzegu mostka (część wstępująca aorty), nad kątem Ludwika na poziomie drugiego żebra (część poprzeczna łuku aorty) względnie w drugim lub trzecim między­żebrzu lewym (część zstępująca łuku aorty). W tych okolicach często wystę­puje uderzenie ograniczone i skojarzone z wypukłeniem ściany klatki pier­siowej i rozprężliwym tętnieniem. W wywiadzie — czasem kiła; ból (łagodny do dławico­wego); metaliczny, często napadowy kaszel; ochrypnięcie lub bezgłos; nie­kiedy niewielkie krwioplucie; duszność, często napadowa; czasem utrud­nienie połykania; niekiedy obrzęk; nierówność źrenic; nierówne tętno; ruchy tchawicy zgodne z tętnem, rozszerzenie żył; powiększenie pola stłumienia; uderzenie rozkurczowe i szmer nad workiem tętniaka; badanie radiologiczne (guz rozprężliwy). Pleuritis exsudativa (wysiękowe zapalenie opłucnej). Cechy. W wysiękach lewostronnych uderzenie serca może być widoczne w nadbrzuszu lub na pra­wo od mostka w drugim, trzecim lub czwartym międzyżebrzu, sięgając nie­kiedy na zewnątrz niemal do prawej linii środkowo-obojczykowej. We wczesnym okresie czasem szmer tarcia opłucnej oraz ból; przemieszczenie uderzenia koniuszkowego ku stronie przeciwnej do za­jętej; osłabienie lub zniesienie szmerów oddechowych poniżej górnej granicy płynu; deskowate stłumienie lub przytłumienie odgłosu opukowego; zniesie­nie drżenia głosowego; przykręgosłupowo pole stłumienia Grocco; nad gra­nicą wysięgu odgłos opukowy Skody; aspiracja (surowiczy płyn o barwie słomkowej); badanie radiologiczne. Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc ; phthisis). Cechy. Rozległe pole uderzenia, zwłaszcza w drugim, trzecim lub czwartym lewym międzyżebrzu, często wskutek rozległych zmian w zakresie lewego szczytu. Thyreotoxicosis (nadczynność tarczycy; morbus Gravesi). Cechy. W zaawan­sowanych przypadkach oglądaniem stwierdza się powiększenie pola tętnienia serca; uderzenie koniuszkowe jest silne i podnoszące, a tony serca dobrze v/yczuwalne. Stenosis ostii venosi sinistri (zwężenie lewego ujścia żylnego). Cechy. U dzieci okolica przedsercowa może być wypuklona, a w międzyżebrzach na lewo od mostka niekiedy pojawia się wyraźne tętnienie. Insufficientia valvularum semilunarium aortae (niedomykalność zastawek półksiężyc owatych tętnicy głównej). Cechy. W niektórych przypadkach ma miejsce wypuklenie okolicy przedsercowej przy skurczu; w innych — wi­duje się wyraźne zapadanie się przy skurczu kilku przestrzeni międzyżebro­wych lub nawet całej lewej części klatki piersiowej aż do prawej linii przy-mostkowej. Insufficientia valvulae mitralis (niedomykalność zastawki dwudzielnej). Cechy. W razie znacznego rozszerzenia lewego przedsionka można obserwo­wać tętniące wypuklenie prawej okolicy ściany klatki piersiowej. Największe nasilenie tego tętnienia z zasady przypada w prawej linii środkowo-obojczy­kowej między czwartym i szóstym żebrem z szerzeniem się czasem nawet do okolicy pachowej prawej. Insufficientia valvulae tricuspidalis (niedomykalność zastawki trójdzielnej). Cechy. Niekiedy występuje szeroko rozlane skurczowe zapadanie się ściany klatki piersiowej, które czasem przekracza granice rzeczywistego pola serca. Zapadanie pojawia się często najwyraźniej w okolicy bocznej części lewej połowy ściany przedniej. Uderzenie koniuszkowe z zasady jest zniesione, w przeciwieństwie do obrazu w niedomykalności zastawek tętnicy głównej. W następstwie cofania się krwi do wątroby występuje silne tętnienie okolicy prawej górnej i dolnej części klatki piersiowej, co w połączeniu z lewostron­nym skurczowym zapadaniem się powoduje ruchy klatki piersiowej tam i z powrotem. Dilatatio aortae (rozszerzenie tętnicy głównej). Cechy. Często pojawia się uchwytny przy obmacywaniu impuls w okolicy wcięcia rękojeści mostka lub tętnienie skurczowe w drugim bądź trzecim międzyżebrzu na prawo od mostka lub nad rękojeścią. Oznaki miażdżycy lub kiły; brak objawów tętniaka praw­dziwego; szmer skurczowy nad tętnicą główną szerzący się ku szyi; mruk skurczowy nad postawą; przytłumienie odgłosu opukowego nad łukiem tęt­nicy głótwnej; tętno dobrze napięte i wypełnione; wzmocnienie drugiego tonu nad tętnicą główną; czasem objawy niedomykalności zastawek tętnicy głów­nej i przerostu serca; badanie radiologiczne. Aortitis acuta (ostre zapalenie tętnicy głównej). Cechy. Jeśli tętnienie w okolicy wcięcia rękojeści mostka jest bardzo żywe, trzeba poszukiwać go również w pierwszym i drugim prawym oraz lewym międzyżebrzu, a zwłasz­cza w drugim prawym. Główne objawy. Obecnie lub w przeszłości ostre choroby zakaźne, kiła względnie przewlekłe zapalenie tętnicy głównej; napady duszności oraz uczu­cie ucisku w klatce piersiowej; ból zamostkowy; gorączka; pulsujące tętnice szyjne z przemieszczeniem ku górze tętnic podobojczykowych i tętnicy głów­nej; przytłumienie odgłosu opukowego na prawo od rękojeści mostka; dźwięczny drugi ton nad tętnicą główną; niekiedy skurczowy lub rozkurczowy mruk nad tętnicą główną. Pneumothorax acutus (ostra odma opłucnej). Cechy. Czasem zdarza się tęt­nienie na prawo od mostka w drugiej, trzeciej lub czwartej przestrzeni mię­dzyżebrowej w przypadkach znacznej odmy opłucnej po stronie lewej, prze­mieszczającej serce w prawo. Cirrhosis pulmonis tuberculosa (gruźlicza marskość płuca). Cechy. Jeśli lewe płuco jest zajęte, może pojawiać się bardzo rozległe pole tętnienia serca w drugim, trzecim i czwartym międzyżebrzu lewym wskutek przemieszczenia serca przez marskie płuco; w razie zwłóknienia prawego płuca podobne tęt­nienie może występować między drugą a czwartą przestrzenią międzyżebrową miedzy liniami mostkową prawą i środkowo-obojczykową prawą. Przewlekłość; czasem rozstrzenie oskrzeli; krwioplucie; duszność wysiłkowa; zajęta strona jest nieruchoma przy oddychaniu, częścio­wo zapadnięta, zmieniona marsko; fizyczne objawy konsolidacji lub zmian jamistych (deskowate stłumienie odgłosu opukowego i odgłos opukowy nad­miernie jawny; patologiczna bronchofonia; szmer oddechowy oskrzelowy lub dzbanowy; rzężenia w okolicy pól szczytowych); przemieszczenie serca ku zadętej stronie; w plwocinie obecne prątki Kocha; badanie radiologiczne. Fibrosis pulmonum (cirrhosis pulmonum). Cechy. Jak w gruźliczej mar­skości płuca. Scoliosis (boczne skrzywienie kręgosłupa). Cechy. Serce może ulegać znacz­nemu przemieszczeniu, a wraz z nim tętnica główna, która może silnie tętnić na prawo od mostka, pozorując tętniak. Tumor mediastini (guz śródpiersia). Cechy. Jeśli masywny guz nadżera lub przedziurawi mostek, drążący ku przodowi guz może tętnić, a serce oraz jego uderzenie mogą ulegać znacznemu przemieszczeniu. Tętnienie guza rzadko wykazuje moc i siłę podnoszącą worka tętniaka. Guz tylnego śródpiersia może popychać serce ku przedniej ścianie klatki piersiowej, tak że uderzenie serca zajmuje całą okolicę przedsercową. Czasem kaszel; duszność; objawy uciskowe (utrudnienie połykania, szmer ze zwężenia dróg oddechowych, rozszerzenie żył szyi i klat­ki piersiowej); sinica górnych części klatki piersiowej; objawy fizyczne (stłu­mienie odgłosu opukowego w okolicy mostka; zniesienie przewodnictwa gło­sowego; płyn w opłucnej); niekiedy w wywiadzie proces nowotworowy w in­nej okolicy ciała; badanie radiologiczne. Empyema pleurae pulsans (ropniak opłucnej tętniący). Cechy. W pewnej części przypadków obserwuje się tętnienie skurczowe okolicy ropniaka. W empyema necessitatis występuje zewnętrzny tętniący guz na przedniej lub bocznej ścianie klatki piersiowej w okolicy między trzecią a szóstą prze­strzenią międzyżebrową między lewą granicą okolicy przedsercowej i pachą. Niewielki kaszel; poty i gorączka o torze nieregularnym; czasem ból w klatce piersiowej; bladość i osłabienie, szczególnie u dzieci; upośledzenie ruchów oddechowych klatki piersiowej; przemieszczenie serca i wątroby; objawy fizyczne wysiękowego zapalenia opłucnej; znaczna leuko-cytoza; aspiracja (ropa). Mniej częste przyczyny. Tumor pulmonis (po lewej stronie); carcinoma pleu­rae; aneurysma cordis; abscessus mediastini; leucaemia (w różnych okresach choroby rozszerzenie tętnicy głównej); pericarditis fibrinosa acuta (we wczes­nym okresie, drugie lewe międzyżebrze przy mostku); arteria pulmonalis pul­sans (drugie i trzecie międzyżebrze przy mostku); tumores cordis ; pericarditis chronica adhaesiva.