Odruchowe zwarcie szczęk. Cechy. Proces zapalny tylnego odcinka dna jamy ustnej, policzków, gardła lub zewnętrznego przewodu słuchowego może być powodem trudności w otwieraniu ust wskutek bólu, jaki powoduje; jed­nak ograniczenie ruchu może powstawać całkowicie niezależnie od woli, bez bólu, wskutek odruchowego podrażnienia przez zmianą w obrębie jamy ustnej. Schorzenia dolnego zęba (ropień, wadliwy wzrost) są najczęstszą przyczyną odruchowego skurczu żwaczy, choć to samo zjawisko obserwuje się przy zmianach w górnym zębie lub przy owrzodzeniu języka. Stałym źródłem takiego skurczu jest drażnienie przez trzeci ząb trzonowy. Napady mogą się powtarzać okresowo różniąc się nasileniem. Podobne skurcze występują nie­rzadko podczas wyrzynania się zębów, zwłaszcza zęba mądrości, i wówczas sztywność ustępuje po przebiciu błony śluzowej, przykrywającej ząb. Wykrycie ogniska odruchowego drażnienia; ulga po usu­nięciu ogniska. Zesztywnienie stawu skroniowo-żuchwowego (ankylosis articulationis tem-poro-mandibularis). Cechy. Stwierdza się mechaniczną przeszkodę w rozwie­raniu szczęk. Jeżeli tylko jeden staw uległ zesztywnieniu, nawet całkowitemu, po zdrowej stronie można nieco szczęki rozewrzeć dzięki elastyczności żuchwy. W wywiadzie — zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego, złamanie kłykcia lub blizny w jamie ustnej; refrakcja podbródka, jeśli zmiana występuje we wczesnym okresie życia; badanie rentgenowskie. Tężec (tetanus). Cechy. Pierwszą skargą chorego jest sztywność karku, uczucie napięcia w szczękach i utrudnienie żucia. Stopniowo foniczny skurcz mięśni powoduje szczękościsk, gdy szczęki są silnie zwarte. Silne zwarcie szczęk może osłabiać lub łamać zęby. W wywiadzie — rana kłuta (przed 8—12 dniami); risus sardonicus; sztywność szyi i grzbietu; czasem odwiedzenie głowy; gorączka; drgawki (opisthotonus, orthotonus) ze zwiększonym napięciem mięśni między napadami; spastyczne skurcze mięśni połykowych przy próbie połykania; przy­spieszony płytki oddech; pocenie się; czas trwania 7—10 dni; posiew z rany i próba biologiczna (szczepienie myszek). Ropień okołomigdalkowy (abscessus peritonsillaris). Cechy. Ropień atakuje mięśnie żwacze, tak że chory z trudnością otwiera usta do badania gardła. Rzadko zdarza się, że szczęki są silnie zwarte, pozorując szczękościsk tężcowy. Nerwica (histeryczne zwarcie szczęk). Cechy. Napadowe utrudnienie otwar­cia ust wiąże się z jakimś stanem napięcia psychicznego lub kłopotem; mimo że napad trwa nieraz całymi tygodniami, stopień utrudnienia rozwierania szczęk ulega wahaniom. Inne objawy nerwicowe; wykluczenie przyczyn odrucho­wych. Rak jamy ustnej (carcinoma oris). Cechy. Nowotwór języka, szczęki lub policzka, szerząc się na fałd międzyszczękowy, powoduje skurcz żwaczy. Mięsak szczęki. Cechy. Usta mogą ulec zamknięciu wskutek skurczu żwaczy. Tężec histeryczny (tetanus hystericus). Cechy. Szczęki są silnie zwarte przed drgawkami i pozostają w tym stanie również w okresie między napadami. Początek ze ślepotą i osłabieniem u osoby o cechach ner­wicowych; drgawki rozpoczynające się od sztywności szyi i obejmujące całe ciało (na końcu kończyny), wszystko to przy zamkniętych oczach, uporczywy opisthotonus i znaczna sztywność w okresie między drgawkami, utrzymująca się przez wiele godzin po ich ustąpieniu; utrata świadomości w chwili wy­stąpienia ponownych drgawek; urywane okrzyki na przemian z drgawkami; czasem w czasie drgawek krzyżowanie stóp i odwodzenie palców nóg. Zatrucie strychniną. Cechy. Żuchwa jest ostatnią częścią ciała, która ulega zmianom; jej mięśnie są początkowo rozluźnione; nawet jeśli w czasie ciężkich drgawek następuje skurcz mięśni żuchwy, znika on tuż po ustąpieniu drgawek. Mniej częste przyczyny. Symulacja; włośnica; zwichnięcie żuchwy; angina Ludwiga; pląsawica; zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych; zapalenie przy-usznicy; myositis ossificans; guz mózgu; zębiak; guz ślinianki przyusznej; katalepsja; padaczka; nerwoból nerwu twarzowego; gruźlica; zapalenie opon mózgowych; mocznica; tężyczka (rzadko); promienica; zakaźne zapalenie mózgu; twardzina skóry; zapalenie mięśni o wo-skórne; choroba posurowicza (zajęcie stawu skroniowo-żuchwowego); wodowstręt; wklinowany ząb mą­drości; dur brzuszny; cholera; posocznica; ciężka żółtaczka noworodków.