Dźwigacz odbytu (m. levator ani) jest mięśniem parzystym, cienkim i płaskim, kształtu czworokątnego. Ze ściany przednio-bocznej miednicy małej oba mięśnie kierują się lejkowato przyśrodkowo, ku tyłowi i do dołu do okolicy odbytu i kości guzicznej. Z przodu oba mięśnie, prawy i lewy,przedzielone są niewielką trójkątną przestrzenią, wrotami dźwigacza, przez które przechodzą: u mężczyzny cewka moczowa objęta jeszcze wierz­chołkiem sterczu, u kobiety cewka moczowa i pochwa. Z tyłu oba mięśnie obejmują odbyt i spotykają się na więzadle odbytowo-guzicznym (ligamentum anococcygeum) — ścięgnistym paśmie łącznotkankowym biegnącym z wierzchołka kości guzicznej do odbytu. Przyczepy. Dźwigacz odbytu rozpoczyna się na stronie wewnętrznej miednicy małej na poziomie otworu zasłonionego. Tutaj jednak brak jest podłoża kostnego i włókna mięśniowe przyczepiają się do wzmocnionego pasma powięzi pokrywającej zasłaniacz wewnętrzny, do tzw. łuku ścię-gnistego dźwigacza odbytu (arcus tendineus m. levałoris ani). To pasmo ścięgniste rozpoczyna się z przodu na dolnej gałęzi kości łonowej, wstępuje ku górze prawie do kanału zasłonowego i stąd opada ku dołowi i do tyłu w kierunku kolca kulszowego. U obu końców tego pasma mięsień rozpo­czyna się na kości, z przodu na gałęzi dolnej kości łonowej aż do spojenia, z tyłu na kości kulszowej i nasadzie kolca kulszowego. Włókna mięśniowe biegną ku tyłowi, przyśrodkowo i ku dołowi i kończą się w środku ścięgnistym krocza (centrum tendineum perinei) — węźle łącznotkankowym położonym pośrodkowo między odbytem a tylnym brze­giem przepony moczowo-płciowej ; na więzadle odbytowo-guzicznym (ligamentum anococcygeum) oraz na powierzchni przedniej i na brzegach kości guzicznej; poza tym część włókien tworzy pętlę ku tyłowi od kanału odbytowego przechodząc z jednej strony na drugą (włókna zaodbytnicze); część krzyżuje się do przodu od niego z odpowiednimi włóknami strony przeciwległej (włókna przedodbytnicze); część wreszcie kończy się po obu bokach kanału odbytowego. Dźwigacz odbytu dzieli się na dwie wyraźnie zaznaczające się części, tylną, m. biodrowo-guziczny (m. iliococcygeus) i przednią, m. łonowo-guziczny (m. pubococcygeus); ten ostatni rozpoczyna się na kości łonowej i przedniej części łuku ścięgnistego, m. biodrowo-guziczny w przedłużeniu poprzedniego na pozostałej, tylnej części przyczepu początkowego. M. łonowo-guziczny (m. pubococcygeus) składa się z dwóch odcinków niezupełnie ściśle dających się oddzielić jeden od drugiego. Są to mięśnie: łonowo-guziczny właściwy (m. pubococcygeus proprius) i łonowo-odbytniczy (m. puborectalis) . M. łonowo-odby tniczy (m. puborectalis) stanowi przedni (przyśrodkowy) odcinek całej tej części mięśnia; włókna jego biegną ku tyłowi i do dołu w kierunku odbytu i wytwarzają ramiona dźwigacza, które ograniczają wrota dźwigacza; dalej ku tyłowi mięsień ten lejkowato obejmuje kanał odbytowy. W bocznym ograniczeniu kanału odbytowego włókna wnikają między zwieracz odbytu wewnętrzny i zewnętrzny jako włókna przyodbytnicze. Część włókien obejmuje kanał odbytowy łukowato od tyłu, jako włókna zaodbytnicze i przechodzi na stronę przeciwległą; w ten sposób powstaje pętla, w której spoczywa zgięcie kroczowe odbytnicy. Część włókien wreszcie przebiega do przodu od kanału odbytowego i, zstępując ku odbytowi jako włókna przedodbytnicze, krzyżuje się z włóknami strony przeciwległej i kończy w środku ścięgnis-tym krocza. M. łonowo-guziczny właściwy (m. pubococcygeus proprius) stanowi pozostały, bardziej boczny odcinek przedniej części dźwigacza odbytu. Biegnie on ku tyłowi i przyśrodkowo powyżej m. biodrowo-guzicznego i przyczepia się do więza­dła odbytowo-guzicznego, gdzie styka się z włóknami mięśnia przeciwległego oraz do kości guzicznej razem z gładkim m. odbytniczo-guzicznym. M. biodrowo-guziczny (m. iliococcygeus) stanowi tylną część dźwigacza odbytu, która rozpoczyna się na luku ścięgnistym w jego tylnym odcinku począwszy od kanału zasłonowego. Włókna mięśnia biegną zbieżnie przyśrodkowo i przyczepiają się do brzegu kości guzicznej oraz do więzadła odbytowo-guzicznego. Zwykle mięsień ten tworzy cienką warstwę, w której włókna mięśniowe są słabo rozwinięte i często poprze­dzielane łącznotkankowymi pasmami. Od góry, od strony jamy miednicy mięsień jest częściowo przykryty tylnym odcinkiem m. łonowo-guzicznego. Stosunki topograficzne. Powierzchnia górna dźwigacza odbytu skierowana jest ku górze i przyśrodkowo. Pokrywa ją w całej rozciągłości powięź górna przepony miednicznej (fascia diaphragmatis pelvis superior). Powięź ta od­dziela mięsień od narządów miednicy małej: pęcherza moczowego, odbytnicy oraz u mężczyzny od sterczu i pęcherzyków nasiennych, u kobiety od pochwy. Powierzchnia dolna dźwigacza odbytu skierowana ku dołowi i bocznie wraz ze ścianą boczną miednicy małej (zasłaniaczem wewnętrznym i jego powięzią) kształtuje przestrzeń wypełnioną tkanką łączną i tłuszczową. Przestrzeń ta oddzielona od dźwigacza cienką blaszką powięziową, powięzią dolną przepony miednicznej (fas­cia diaphragmałis pehis inferior) ma nazwę dołu kulszowo-odbytniczego (fossa ischiorectalis), o którym już wspominaliśmy. Brzeg tylny mięśnia jest wolny, oddzielony tkanką łączną od m. guzicznego. Między brzegami przednimi obu dźwigaczy, ramionami dźwigaczy, znajduje się trójkątna przestrzeń, znane nam już wrota dźwigacza, przez które u męż­czyzny przechodzi cewka moczowa a u kobiety również pochwa. Przez zanik oddzielnych części mięśnia powstawać mogą większe szczeliny zamknięte łącznotkankowymi błonami; szczeliny te mogą służyć jako wrota wyjściowe dla prze­puklin kroczowych (herniae perineales). Czynność. Dźwigacz odbytu, jak nazwa wskazuje, unosi przeponę miednicy wraz z odbytem ku górze, przy czym lejek dźwigacza (ryc. 205) skraca się. M. łonowo-guziczny kurcząc się pociąga tylną ścianę odbytnicy do przodu i z dużą siłą przyciskają do przedniej; światło odbytnicy zwęża się wtedy w poprzecznie ustawioną szparę. Według niektórych autorów ruch powyższy powodować ma przewężenie światła na granicy odbytnicy właści­wej i kanału odbytowego (m. compressor recti), w związku z czym słup kału zostaje podzielony i mięsień może unieść odbyt powyżej oddzielonej części słupa kału. Naczynia i nerwy. Tętnice dźwigacza odbytu pochodzą z t. sromowej wewnętrznej oraz z t. pęcherzowej dolnej odchodzących od tętnicy biodrowej wewnętrznej. Nerwy pochodzą ze splotu krzyżowego . Jeżeli do mięśnia do­chodzą gałązki n. sromowego, to zaopatrują one części mięśnia pochodzące ze zwie­racza zewnętrznego odbytu, które zmieszały się z dźwigaczem. M. guziczny jest to mięsień parzysty, trójkątny, płaski położony ku tyłowi od poprzedniego na powierzchni przedniej więzadła krzyżowo-kolcowego. Przyczepy. Mięsień guziczny rozpoczyna się na kolcu kulszowym i kończy się na brzegu bocznym dolnych kręgów krzyżowych i górnych guzicznych. Włókna mięśnia są często wpuklone we włókna więzadła krzyżowo-kolcowego i osobniczo bardzo różnie rozwinięte. Więzadło zastąpiło mięsień, gdyż połączenie kości krzyżowej z kością miedniczną w pionowej postawie ciała jest znacznie mocniejsze niż u czworonogich; więzadło krzyżowo-kolcowe biernie dźwiga ciężar i odciąża pracę mięśniówki. Ono wzmacnia dno miednicy i w tej czynności częściowo zastępuje mięsień, który, choć znacznie uwsteczniony, jednak zawsze jest czynny. Czynność. M. guziczny podczas skurczu pociąga wierzchołek kości guzicznej w swoją stronę. Działanie jego jest słabe, główna jego rola ma charakter statyczny, jak zaznaczono wyżej. Naczynia i nerwy. M. guziczny otrzymuje gałęzie z t. krzyżowej bocznej (od t. biodrowej wewnętrznej) i gałązki nerwowe ze splotu krzyżowego, tak samo jak dźwigacz odbytu. Zwieracz zewnętrzny odbytu (m. sphincter ani externus) jest mięśniem nieparzystym, owalnym, grubym (8—10 mm) położonym na zewnątrz od gładkiego zwieracza wewnętrznego; jak pierścieniem wy­sokości mniej więcej 2—3 cm obejmuje on kanał odbytowy. Włókna dźwiga­cza odbytu (oraz wiązki warstwy podłużnej błony mięśniowej odbytnicy) od góry wnikają między oba zwieracze odbytu. Przyczepy. Kierując się od dołu ku górze w zwieraczu zewnętrznym dają się wyróżnić trzy warstwy stanowiące trzy części mięśnia: podskórną, środkową i głęboką. Część podskórna (pars subcutanea) stanowi warstwę najbardziej po­wierzchowną przylegającą bezpośrednio do tkanki podskórnej; część ta nie ma przyczepów do kośćca. Włókna prawej i lewej strony krzyżują się w linii pośrodkowej do przodu i ku' tyłowi od odbytu i kończą się w tkance pod­skórnej. Część środkowa zwana również częścią powierzchowną (pars superficialis) stanowi główną warstwę. Składa się ona z połowy prawej i lewej położonych po obu stronach odbytu. Włókna rozpoczynają się z tyłu na kości guzicznej oraz na więzadle odbytowo-guzicznym i kończą się z przodu w środku ścięgnistym krocza. Część głęboka jest ściśle okrężna i tak jak warstwa podskórna nigdzie nie przyczepia się do kośćca; stanowi ona najwyższą warstwę mięśnia. Czynność. Poprzecznie prążkowane włókna zwieracza zewnętrznego podlegają naszej woli, podczas kiedy, jak wiemy, gładki zwieracz wewnętrzny jest od niej niezależny. W napięciu spoczynkowym zwieracza zewnętrznego odbyt jest stale zamknięty i światło kanału odbytowego wytwarza podłużną szczelinę z boków spłaszczoną. W czasie skurczu mięsień przyciska silniej ściany boczne do siebie. Naczynia i nerwy. Krew tętnicza dochodzi do mięśnia z t. odbytniczej środkowej, gałęzi t. biodrowej wewnętrznej oraz z t. odbytniczej dolnej, gałęzi t. sromowej wewnętrznej. Unerwienie pochodzi z nerwów odbytniczych dol­nych, gałęzi nerwu sromowego. Według niektórych autorów włókna te tworzą tzw. mię­sień marszczący skórę odbytu (m. corrugator cutis ani*) i swym napięciem spo­czynkowym mają wywoływać promieniste fałdy skórne kołoodbytowe.