Ciążą (graviditas) nazywamy stan w jakim znajduje się ustrój kobiecy w czasie rozwoju płodu. W warunkach prawidłowego rozwoju bruzdkująca komórka jajowa już w 4 dniu po zapłodnieniu przedostaje się do macicy. Tu bruzdkuje dalej, prze­chodzi przez stadia moruli oraz blastuli i w stadium wczesnej gastruli w 6 dniu rozwoju zagnieżdża się w błonie śluzowej trzonu macicy na jej tylnej lub przedniej ścianie, najczęściej w górnym lub środko­wym odcinku, rzadko w dolnym. Zagnież i 10 m. dżenie się w dolnej części trzonu może spowodować utworzenie tzw. łożyska przo- kiego w błonie śluzowej macicy opisany 5 m już był w tomie I . Wiemy więc, że trofoblast otaczający zarodek od ze 4 m. wnątrz i będący zarazem zawiązkiem ko-smówki wżera się w błonę śluzową macicy niszcząc i wchłaniając jej tkanki. Osta­tecznie jajo płodowe (zarodek i organizu­jące się błony płodowe) znajdzie się w głębi błony śluzowej i zostanie przez nią pokryte również i od strony jamy macicy. Błona śluzowa w momencie zagnież­dżania się zarodka zwykle znajduje się w fazie wydzielniczej cyklu menstruacyj­nego, jest więc rozpulchniona, przekrwiona, jej gruczoły są szerokie i intensywnie wy­dzielają . W czynnościowej warstwie błony wyróżnić wtedy można: część zbitą (pars compacta) zwróconą do światła macicy, zawierającą stosunkowo wąskie ujścia gruczołów macicznych i głębszą część gąbczastą (pars spongiosa), w której gruczoły są znacznie rozszerzone. Jajo płodowe zagnieżdża się ostatecznie między ozęścią zbitą a gąbczastą i tu silnie się rozrasta. Doczesna (decidua). Zmiany zachodzące podczas ciąży w strukturze mięśnia ma­cicznego były już omówione poprzednio, do omówienia pozostały zmiany błony śluzowej. Podczas ciąży błona śluzowa macicy nosi nazwę doczesnej (decidua). Wyróżnić w niej można 3 odcinki: doczesną podstawową (decidua ba-salis) leżącą między jajem płodowym a mięśniówka macicy, doczesną pokrywową albo zwisającą (decidua capsularis s. reflexa) pokrywającą jajo płodowe od strony jamy macicy i doczesną właściwą albo ścienną (decidua cera s. parietalis) wyście­lającą pozostałą część jamy macicy. Łożysko (płacenia). Najważniejszą rolę spełnia doczesna podstawowa z nią bowiem zrasta się silnie kosmówka płodu swymi obficie rozgałęzionymi kosmkami tworząc razem z nią specjalny narząd, łożysko. Jest to narząd umocowujący i odżywiający ustrój płodu w macicy. Pod względem powstania pochodzi on od obu. W łożysku odbywa się przyjmowanie tlenu i substancji odżywczych wszelkiego rodzaju. Łożysko wykonuje więc zadanie płuc, narządów pokarmowych, wątroby i nerek; jest centralnym narządem wymiany materii płodu. Po urodzeniu czynności te wykonuje oddzielnie cały szereg narządów niezbędnych do życia. Łożysko przyjmuje kształt krążka , którego średnica w końcu ciąży dochodzi do 15—20 cm, grubość do 2—4 cm a waga wynosi około 0,5 kg. Wy­różnić w nim możemy: część płodową (pars foetalis) złożoną z błony kos-mówki i odchodzących od niej kosmków oraz część maciczną (pars uterina) utworzoną przez doczesną podstawową. Od błony kosmówki pokrytej przez błonę owodni odcho­dzi 15—20 kosmków głównych. Każdy z nich ma bardzo liczne rozgałęzienia i ra­zem z nimi tworzy liścień (cotyledon) łożyska. Część tych gałęzi zrasta się z doczesną podstawową. Od strony doczesnej między liścienie wnikają niekompletnie oddzielające je przegrody (septa). Między tymi przegrodami oraz ponad nimi przepływa krew matki. Dopływa ona przez spiralne tętniczki doczesnej, oplukuje gęstą sieć kosmków i odpływa do żył macicznych. Krew ta dostarcza płodowi substancje odżywcze i tlen. Substancje te przenikają w drodze dyfuzji i absorpcji przez trofoblast pokrywający kosmki do roz­gałęziających się w kosmkach naczyń pępkowych płodu. Krew matki nie przedostaje się do naczyń płodu; odpływając z przestrzeni międzykosmkowych do naczyń żylnych macicy odprowadza ona równocześnie produkty wymiany materii płodu wydalane przez kosmki. Od zrastającej się z owodnią kosmówki odchodzi sznur pępkowy (funiculus umbilicalis) albo pępowina otoczony również błoną owodni. W tkance łącznej gala­retowatej pępowiny biegną naczynia pępkowe (2 tętnice i 1 żyła), a we wczesnym okresie ciąży ponadto zanikające później: przewód jelitowo-żółtkowy i przewód omoczni. W miarę wzrastania jaja płodowego doczesna pokrywowa i doczesna ścienna zbli­żają się do siebie, sklejają i zrastają z sobą tracąc pokrywający je nabłonek oraz gruczoły, i ostatecznie zespalają się w pojedynczą błonę zrośniętą z błonami płodowymi. Łożysko prawidłowe położone jest najczęściej w ścianie górnego lub środkowego odcinka trzonu macicy. Sznur pępkowy przyczepia się do niego centralnie lub mimo-środkowo, rzadziej brzeżnie lub poza łożyskiem. Długość sznura z reguły wynosi około 50 cm; czasem pępowina może być znacznie krótsza lub dłuższa. W tym drugim przy­padku i ilość wód płodowych wydzielanych przez owodnię może się zwiększać. Nor­malnie wynosi ona około 1,5 litra, w rzadkich przypadkach dochodzić może do kilku­nastu. Wtedy nadmiernie wydłużona pępowina może ulec niebezpiecznemu dla płodu zawęźleniu i dopływ krwi z łożyska do płodu i odwrotnie może być odcięty. Łożysko nieprawidłowe. Kształt łożyska może być inny niż zwykle, np. pła­towaty, lub też łożysko może składać się z poszczególnych części całkowicie od siebie oddzielonych, mniejszych lub większych. Duże znaczenie kliniczne może mieć nie­prawidłowe położenie łożyska, przede wszystkim tzw. łożysko przodujące (placenta praevia) utworzone w przypadku zagnieżdżenia się zarodka w dolnym odcinku trzonu macicy. Łożysko takie może zamykać wejście do szyjki macicy i może być przeszkodą dla rodzącego się płodu, a równocześnie może powodować krwotoki niebezpieczne dla życia rodzącej. Krwotoki takie występują podczas odklejania się łożyska od ścian macicy przed urodzeniem się płodu, zanim więc mięsień maciczny zdoła skurczyć się na tyle, by zacisnąć przerywające się naczynia.