Łuski, jedno z wtórnych uszkodzeń skóry, są suchymi lub tłustymi i z re­guły warstwowymi złuszczeniami naskórka. Łuski różnią się rozmiarami; nie­które są cienkie, delikatne i otrębiaste, inne są szorstkie, a jeszcze inne uło­żone warstwami. Z reguły złuszczenia są cienkimi, suchymi, łamliwymi blasz­kami, lecz czasem są one ciemne i tłuste od łoju i potu. Łuski różnią się barwą od białoszarej do żółtawobrązowej, a czasami nawet błyszczą jak srebro. Bywają przylegające lub luźno związane z podłożem. Łuszczenie występuje w większości rumieni. W wyniku oparzenia słonecznego przeważnie wystę­puje łuszczenie. Scarlatina. Cechy. Kiedy znika wysypka, zaczyna się płatowate złuszczanie (między szóstym a ósmym dniem). Złuszczanie to jest najbardziej zaznaczone w drugim tygodniu i zwykle zupełne w ciągu 4 tygodni (oprócz stóp), chociaż może utrzymywać się przez wiele tygodni. Zluszczanie zaczyna się na szyi i postępuje w kolejności występowania wysypki. Na twarzy zaczyna się w licznych miejscach i jest bardzo drobne, na brzuchu jest większe, a na sto­pach w postaci dużych płatków. Morbilli. Cechy. Delikatne otrębiaste zluszczanie występuje po zblednięciu wysypki, trwając przez 10 dni. Dermatitis seborrhoica. Cechy. Choroba charakteryzuje się obecnością su­chych, wilgotnych lub tłustych łusek, żółtawych 'lub żółto brązowych strupo watych płytek różnych kształtów i rozmiarów i ma skłonność do przechodze­nia w stan przewlekły. Na owłosionej skórze głowy bywa suche, płatkowate lub otrębiaste łuszczenie, które zaczyna się w odosobnionych polach, a na­stępnie szybko szerzy się, zajmując całkowicie skórę głowy; pojawiają się obfite ilości bardzo drobnych i pyłkowatych łusek (pityriasis sicca). Bywa także łupież tłusty (pityriasis steatoides), w którym łuski są bardziej szorstkie, żółtej lub żółtawobrązowej barwie, w połączeniu z ramieniem i tworzeniem strupów. Bywa też tłusty, łuszczący się, ukształtowany wykwit, albo wysypka podobna do łuszczycy. W dzieciństwie żółte lub brązowe łuszczenie się skóry głowy nazywa się „ciemieniuchą". W okolicy łuków brwiowych pojawia się suche, płatowato-otrębiaste zluszczanie, ze zmienioną rumieniowo skórą pod łuskami albo szorstkie, żółtawe, łuszczące się wykwity. Fałd nosowo-wargowy skrzydełka nosa wykazują żółtawe lub czerwonożółte łuszczenie. Uszy (prze­wód słuchowy zewnętrzny, jego ujście i obszar poza uchem) wykazują łusko-wate, swędzące płytki na podłożu rumieniowym lub czasem ze szczelinami. Jeśli wargi są wciągnięte w stan chorobowy, są suche, czerwone, łuszczące się i popękane (Cheilitis exfoliativa). W dołach pachowych bywa zwykłe łuszczenie na podłożu rumieniowo zmienionej skóry lub bardziej szorstkie łuski względnie tarczowate płytki. W pachwinie i fałdzie pośladkowym, który jest najczęstszym umiejscowieniem tego schorzenia, bywają drobne, łuszczące się wykwity lub podobne jak w łuszczycy z grubymi łuskami. Na kończynach górnych i dolnych wykwity są bardziej podobne do wyprysku z szorstkimi łuskami i brakiem charakterystycznej barwy. W ostrych i podostrych posta­ciach występuje nasilony stan zapalny, sączenie i raczej zmiany grudkowo-pęcherzykowe niż rzeczywiste łuszczenie się. Pityriasis versicolor. Cechy. Choroba zaczyna się plamkami brunatnej bar­wy, pokrytymi otrębowatymi łuskami, które — początkowo odosobnione — mogą zlewać się, zajmując duże obszary. Typowe uszkodzenia mają średnice 4 do 5 mm. Przeważnie zajęta jest klatka piersiowa i grzbiet. Wykrycie zarodników i grzybni Malassezia iurlur. Pityriasis rosea. Cechy. Zasadniczymi zmianami są plamki lub pierścienie, bardzo lekko wzniesione i pokryte cienką warstwą drobnych łusek. Dermatophytosis (stopa sportowca). Cechy. Małe, nieregularne wykwity zło­żone z otrębiastych łusek stwierdza się na podeszwie, bokach, grzbiecie i pal­cach stopy w postaci łuskowato-hiperkeratotycznej. Łatwo znajduje się grzyby. Psoriasis. Cechy. Choroba zaczyna się kroplowatym, rumieniowo-plamko-wym lub plaimkowo-grudkowym wykwitem, który od początku jest pokryty suchymi srebrnymi łuskami. Początkowo zmiany są małe, ale przez rozszerza­nie się na obwód i zlewanie wzrasta ich rozmiar, a na skutek gromadzenia się łusek stają się grubsze. W końcu wykwity pokrywają grube, zachodzące jedne na drugie, błyszczące, białawe łuski, po usunięciu których pozostają suche, gładkie, błyszczące, przekrwione powierzchnie z drobnymi, krwawiącymi punktami. Zmiany takie, które często mają kształt monety, są ostro odgrani­czone, o średnicy od około 2 mm do kilkunastu cm. Zjawiają się one głównie na powierzchniach wyprostnych kończyn, zwłaszcza kolan i łokci, na skórze głowy i w mniejszym stopniu na tułowiu. Przewlekłość; rzadko swędzenie lub palenie; najczęściej na powierzchniach wyprostnych i skórze głowy. Latem występuje poprawa. Eczema squamosum. Cechy. Występowanie łusek zwykle łączy się z obec­nością grudek. Skóra podłoża jest zaczerwieniona i zgrubiała; często dotkli­we swędzenie. Postać ta jest częstsza na rękach, ramionach, stopach i pod­udziach. Trichophytiasis superficialis capitis. Cechy. Jeden lub więcej zaokrąglo­nych, łuskowatych, wzniesionych, szarawej barwy wykwitów występuje na skórze głowy. Przez zmiany te przebijają się suche, błyszczące, kruche, poła­mane włosy. Występuje u dzieci; samoistne wyleczenie w okresie doj­rzewania; przewlekłość; fluorescencja w lampie Wooda; stwierdzenie w ze-skrobinach grzyba Microsporon lub Trichophyton. Trichophytiasis superficialis cutis glabrae. Cechy. Mała czerwona, nieco wzniesiona plama, która jest zmianą wstępną, stopniowo rozprzestrzenia się obwodowo i staje się łuskowata. Blednie ona od środka w miarę powiększania się na obwodzie, tworząc wewnątrz czerwonego pierścienia nieco odbarwio­ny — łuszczący się otrębiasto obszar. W innych przypadkach zmiany poja­wiają się raczej jako płytki niż jako pierścienie. Bywa zajętych kilka okolic. Czasem znaczne swędzenie i niewielki stan zapalny; w ze-skrobinach Trichophyton lub Microsporon. Trichophytiasis barbae (sycosis trichophytica). Cechy. Odmiana powierz­chowna zaczyna się jako jedno lub więcej zaokrąglonych, lekko łuszczących się, przekrwionych wykwitów w okolicy owłosionej brody u mężczyzn; zmia­ny te szerzą się, w środku pojawia się pewne przejaśnienie, a brzegi ulegają zazwyczaj wyraźnemu wzniesieniu. Kilka sąsiadujących wykwitów może zle­wać się, tworząc duże, nieregularne pole. Włosy łatwo wypadają. Mogą poja­wiać się głęboko usadowione guzki (kerion). W zeskrobinach obecność grzyba strzygącego. Syphilis. Cechy. Z chwilą przekształcenia się soczewkowatych kiłowych wy­kwitów grudkowych w postać pierścieniowatą, zmiany ulegają przykryciu grubymi, białawymi łuskami. Czysta, łuskowata postać zmian kiłowych skóry jest rzadka. Zmiany tarczkowate także są skłonne do łuszczenia się. Kiłowe zmiany łuszczycowate skóry mogą przypominać wczesną uogólnioną łuszczycę. Dermatitis exfoliativa (pityriasis rubra). Cechy. Skóra łuszczy się w po­staci dużych albo małych łusek, zwykle ciemnoszarej barwy. Po krótkim okresie czasu (kilka dni do tygodnia) powstaje ogólne rumieniowe zapalenie skóry. Łuski są zwykle przytwierdzone na brzegu, a czasami pośrodku. Ichtyosis. Cechy. Charakter złuszczania zależy od ostrości i rozprzestrze­nienia choroby. Najłagodniejszą postać (xerodermia) cechuje złuszczanie jakby otrębiaste z chropowatą, suchą skórą na wyprostnej powierzchni koń­czyn. W bardziej wyraźnych przypadkach bywa zajęty tułów, kończyny, a w mniejszym stopniu twarz. Skóra jest sucha i szorstka, pokryta cienkimi, jakby rybimi łuskami. Spostrzega się znaczne złuszczanie i tworzenie pęknięć Skóry wokół stawów. W bardzo ostrych przypadkach powierzchnia skóry składa się z masywnych rogowych tarczek i jest podzielona głębokimi pęk­nięciami. Łuski są ciemnej, brudnej barwy.Postać wrodzona lub pojawia się we wczesnym okresie życia; przewlekłość; brak objawów zapalnych i objawów podmiotowych. Lupus erythematosus. Cechy. Przewlekłe, ograniczone, nieco wzniesione czerwonawe wykwity, pojawiające się na policzkach, nosie, uszach lub skó­rze owłosionej głowy, są bardziej lub mniej przykryte żółtawoszarymi, przy­legającymi łuskami. Mniej częste przyczyny. Hypovitaminosis B2 (wargi, powieki); febris dengue; dermatitis exfoliativa neonatorum; desquamatio periodica; arthritis urica; herpes; pemphigus foliaceus; scorbutus; keratosis pilaris (xerodermia); erythrasma; Pityriasis rubra pilaris; Pityriasis rubra (Hebrae); paTapsoriasis; mycosis fungoides (okres przedgrzybiczy); tuberculosis lichenoides; erythema scarlatiniforme; erythrodermia ichtyosiformis congenita; lupus vulgaris, syndroma Strykeri-Halbeiseni; erythema annulare centrifugum; erythrodermia desquamativa; liehen nitidus; dermatophytosis (Trichophyton rubrum, Epi­dermophyton iluccosum); candidiasis; achromia parasitica (stadium pośred­nie); sareoidosis; morphea guttata; lymphadenomatosis infiltrativa diffusa; erythrodermia; niedobór witamin grupy B; miejscowe stosowanie kwasu kar­bolowego, kwasu octowego, boraksu i kwasu bornego, jodyny itp.; zażywanie chininy, wilczej jagody, antypiryny, morfiny, opium, jodków (powieki), na­parstnicy, kodeiny, penicyliny, fenolftaleiny, salicylanów, surowicy itp.; liehen planus (grudki ze skłonnością do łuszczenia się na zmienionej powierzchni).