Najczęstszym źródłem krwawienia przez odbyt jest prostnica i sam odbyt. Melaena (czarne stolce) występują praktycznie zawsze, gdy tylko dość znacz­na ilość krwi ukazuje się w wymiocinach, ale mogą pojawiać się również w nieobecności wymiotów krwawych, nawet jeśli siedziba rzeczywistego uszkodzenia znajduje się w przełyku, żołądku lub dwunastnicy. Jeśli krwa­wienie ma miejsce wysoko w przewodzie żołądkowo-jelitowym, krew ma zwykle zmieniony wygląd, a stolce są czarne i smołowate; jeśli krew pocho­dzi z dolnych części jelita krętego lub okrężnicy bądź z niższych, jest ona czerwona. Trzeba pamiętać, że żelazo i siarczek bizmutu powodują ciemną barwę stolca, ale wtedy stolce są zwykle szarawe lub brudno-szarawo-czarne. Węgiel drzewny również jest przyczyną czarnych stolców, podobnie jak nie­które jarzyny i owoce (czarne jagody, szpinak, buraki, czerwone wino itd.). Czarne smołowate stolce wskutek krwawienia żołądkowo-jelitowego mają obok swej barwy bardzo charakterystyczny, przenikliwy zapach. Krew może być obecna w stolcu, ale niewidoczna (krew utajona); do wykrycia obecności krwi utajonej konieczne jest badanie chemiczne. Ogólnie biorąc, u chorych, u których występują czarne stolce jako objaw odosobniony, ustalenie roz­poznania przyczynowego jest trudniejsze niż u pacjentów z wymiotami krwa­wymi. Haemorrhoides (krwawnicę). Cechy. Występuje krwawienie z owrzodzeń powierzchownych lub głębokich, które uszkadzają małe lub duże naczynia (żyły), szczególnie w wewnętrznych żylakach odbytu. Krew zwykle pojawia się w postaci pasemek przylegających do kału; ale w ciężkich krwawieniach z żylaków odbytu po oddaniu stolca często następuje swobodny upływ krwi, która może barwić miskę toalety żywoczerwono; w takim przypadku krwa­wienie może utrzymywać się przez chwilę lub godzinami, a ilość straconej krwi może się zmieniać od kilku kropli do ćwierć litra i więcej. Przeważnie krwawienie ulega zahamowaniu przy odprowadzeniu żylaków ponad zwie­racze. Fissura ani (szczelina odbytu). Cechy. Chorobie nieodmiennie towarzyszy niewielkie krwawienie w czasie wypróżnienia, a krew pojawia się jako po­jedyncze, długie pasemko na powierzchni grud kału, jako żywe czerwone krople na wydalinach lub jako ślady na papierze toaletowym. Proctitis (zapalenie odbytnicy). Cechy. Krwawienie z prostnicy jest częste, ale objawy wskutek tego nigdy nie są alarmujące, ponieważ krew pochodzi z nadżerek, przez które przecieka okresowo lub posuwa się wraz z kałem w czasie wypróżnienia. Zwykle jedynym dowodem krwawienia jest obecność kropli lub pasemek krwi na powierzchni kału; ale jeśli tworzą się owrzodze­nia, mieszane zakażenie wikła zapalenie odbytnicy, a pacjent może tracić małe lub znaczne ilości krwi. Colitis ulcerosa chronica (przewlekłe wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Cechy. Wypróżnienia są zwykle niewielkie, a kał składa się z odrębnych od­cinków. Niekiedy pojawiają się skrzepłe bryłki krwi, lub też krew jest jed­nolicie wymieszana z kałem, a stolce wyglądają jak sos sardelowy. Carcinoma recti (rak prostnicy). Cechy. Siady krwi mogą pojawiać się od czasu do czasu, a niekiedy występuje krwawa wydzielina, zwłaszcza gdy no­wotwór ulega zmianom zwyrodnieniowym i gdy tworzą się głębokie kratero-wate owrzodzenia. Ulcus duodeni (wrzód dwunastnicy). Cechy. Krwawienie jest częste i prze­jawia się albo pod postacią krwi utajonej, albo znacznej ilości krwi w stol­cach. Jeśli krwawienie jest większe, stolec może wyglądać jak smoła lub miękki asfalt; niekiedy kał jest sformowany i brązowoczarnej barwy, a po­dejrzenia pacjenta, iż krwawi, opierają się jedynie na zaobserwowaniu krwa­wego obrzeża wokół kału w wodzie po wypróżnieniu. Ulcus recti (simplex, lueticus, tuberculosus, dysentericus, typhosus, chan-croidalis). Cechy. Niekiedy występuje krwawienie, które może być nieznacz­ne lub alarmujące, zależnie od liczby i rozmiaru zajętych żył lub tętnic. Amoebiasis (czerwonka pełzakowa). Cechy. Stolce są krwawe lub wystę­puje równocześnie śluz i krew. W bardzo ciężkich przypadkach bywa stałe, bolesne parcie na stolec z bólem o największym nasileniu oraz z oddawaniem co kilka minut niewielkich ilości krwi i śluzu. Dysenteria (czerwonka). Cechy. Najpierw pojawia się w kale śluz, ale w ciągu 24 godzin występuje wraz z nim krew lub czysta krew; pacjent może oddawać niewielkie ilości krwi i śluzu co llz—1 godzinę. Carcinoma coli. Cechy. Początkowo obserwuje się w stolcach krew utajoną. W miarę wzrostu guza lub wystąpienia owrzodzenia pojawia się wydzielina śluzowo-ropna, pozbawiona krwi, i stolce podobne do „fusów od kawy" lub smołowate; czysta krew może jednak być wydalana, jeśli nowotwór sadowi się w dolnej części esicy, a niekiedy również i przy wyżej znajdującej się siedzibie guza. Enterocolitis acuta (ostre zapalenie jelita cienkiego i grubego; ileocolitis). Cechy. Stolce zawierają łatwo widoczne, podobne do śluzu kłaczki i strzępki, które są niekiedy podbarwione krwią, zwłaszcza w przypadkach, w których proces zapalny nasilił się. Carcinoma ventriculi (rak żołądka). Cechy. Krew utajoną w kale spotyka się częściej w nowotworze złośliwym żołądka niż w owrzodzeniu. Obfite stol­ce smołowate (melaena) występują w około 12% przypadków raka żołądka. Typhus abdominalis (dur brzuszny). Cechy. Krwotok z jelit występuje jako poważne powikłanie w około 7% przypadków. Niekiedy spotyka się niewiel­kie ślady krwi w stolcach, ale często — znaczne krwotoki. Krwotok wystę­puje najczęściej między końcem drugiego i początkiem czwartego tygodnia. Pojawia się on zwykle bez objawów zapowiadających. Pacjent doznaje uczu­cia zapadania się lub zapaści, ciepłota ciała ulega obniżeniu nawet o 3,3° do 4°C w ciągu kilku godzin. Ulcus ventriculi (wrzód żołądka). Cechy. Stolce smołowe występują niekie­dy, jeśli owrzodzenie znajduje się blisko odźwiernika, ale rzadko razem z wy­miotami. Ciemne stolce można obserwować przez 2 lub 3 dni po krwawych wymiotach. Fissura ani (szczelina odbytu). Cechy. Szczeliny rzadko krwawią, z wyjąt­kiem badanych zgłębnikiem lub jeśli dołączyło się owrzodzenie kiłowe, czy też o innym charakterze; w obu przypadkach krwawienie jest nieznaczne. Urazy prostnicy i odbytu. Cechy. Krwawienie z tego źródła może być nie­wielkie, umiarkowane, znaczne, a w rzadkich przypadkach z zejściem śmier­telnym. Krew jest żywoczerwona i pojawia się niezależnie od wypróżnienia. Wywiad oraz oglądanie odbytu i prostnicy dostarcza danych wystarczających dla ustalenia rozpoznania. Strictura recti (zwężenie prostnicy). Cechy. Zwykle pojawia się wydzielina złożona ze zmieszanej krwi, ropy i śluzu, ale niepokojące lub znaczne krwa­wienie jest rzadkie, chyba że powstaje wskutek zabiegów operacyjnych lub wydzielania grud kałowych. Intussusceptio (wgłobienie jelit). Cechy. Krwawe stolce są stałym objawem (w ponad 75% przypadków). Często występują tylko 2 lub 3 niewielkie wol­ne wypróżnienia, a potem tylko krew i śluz znajduje się w wydalinach, które nie zawierają śladu kału ani nie mają zapachu kału. Ilość krwi zmienia się od ilości wystarczającej do podbarwienia śluzu do okołp 30 ml półpłynnej krwi. Rzadko spotyka się krew bez domieszki śluzu. Taka wydzielina często pojawia się po napadach ciężkiej kolki i może występować kilka razy w cią­gu godziny. Cirrhosis hepatis (alcoholica seu periportalis; marskość wrotna wątroby). Cechy. Po wymiotach krwawych często pojawiają się stolce smołowe; ale krwawienia z jelit mogą występować przez kilka lat bez wymiotów krwawych. Ankylostomiasis (choroba tęgoryjcowa). Cechy. Krew utajona stałe jest obecna w stolcach, które często są barwy czerwonawobrązowawej i zawierają jaja pasożyta dające się wykryć pod mikroskopem. Zaklinowanie kału. Cechy. Niekiedy krwawienie z odbytu występuje wsku­tek uszkodzenia śluzówki przez twarde grudy kałowe lub wskutek owrzodzeń kałowych w wyniku martwicy wskutek ucisku przez zatrzymane twarde grudy kałowe. Polyposis seu adenomatosis recti et coli (polipowatość lub gruczolakowatość prostnicy i okrężnicy). Cechy. Polipy tuż nad zwieraczem krwawią rzadko, ale po osiągnięciu znacznych rozmiarów stają się mało odporne na urazy mechaniczne i wystają do światła jelita,- wtedy pojawia się krwawienie, po­nieważ częste urażanie polipów powoduje tworzenie nadżerek i owrzodzeń części lub całego guza. Rzadkie guzy brodawczakowate zawsze powodują codzienne niewielkie lub znaczne krwawienia. Polipy odbytnicy są częstą przyczyną smołowych stolców u młodych dzieci. Polipy okrężnicy niekiedy krwawią, czasem bardzo gwałtownie. Condylomata (łata seu acuminata; kłykciny płaskie i kłykciny kończyste). Cechy. Jeśli występują w kanale odbytu, w okolicy zespolenia śluzowo-błoniastego, lub skóry w okolicy odbytu, tworzą one niekiedy brodawkowate masy, które ulegają zmianom zwyrodnieniowym z wytworzeniem powierz­chownych owrzodzeń, względnie mogą ulegać rozerwaniu w czasie wypróż­nienia; w obu przypadkach może mieć miejsce krwawienie. Varicositas papillaris canalis analis. Cechy. Mogą one być stałym źródłem krwawień, które nasilają się przy wypróżnieniu. Występowanie niezależnie lub w skojarzeniu z hemoroida­mi, kiłą, gruźlicą lub miażdżycą; badanie wziernikowaniem wykrywa liczne, drobniutkie, niebieskawe, podobne do ziarniny guzki, zajmujące różne pola śluzówki, które w razie owrzodzenia zlewają się i tworzą pojedyncze lub mno­gie obnażone płytki żylakowate o znacznych rozmiarach. Purpura Henochi (plamica typu Henocha). Cechy. Stolce smołowe mogą po­jawiać się w czasie napadów kolki brzusznej, z biegunką, wymiotami lub za­parciem; obraz ten bardzo przypomina wgłobienie jelita, zator trzewny lub zapalenie wyrostka robaczkowego. Mniej częste przyczyny. Krwawienie w czasie zabiegu lub pooperacyjne (w zabiegach chirurgicznych na odbycie lub prostnicy); oedema angioneuro-ticum; leucaemia; variola haemorrhagica; melaena neonatorum (morbus ma-culosus neonatorum); ciała obce w odbytnicy (połknięte lub wprowadzone); cryptitis; prolapsus recti; prolapsus ani; proctitis haemorrhagica; diverticula recti; intoxicatio arseno acuta; połykanie krwi; uraemia; gastritis superficia-lis; gastritis hypertrophica; gastritis eosinophilica; gastritis acuta erosiva; hernia hiatus oesophagei; diverticulum oesophagi e tractione; diverticulum ventriculi; diverticulum duodeni; diverticulum intestini jejuni; diverticulum Meckeli; diverticulitis; angioma tractus gastrointestinalis (włączając tele­angiectasis haemorrhagica hereditaria i haemangiectasis hypertrophica extre-mitatum); polipy i inne dobrotliwe nowotwory żołądka i jelit (przełyku, żo­łądka, jelita cienkiego); wypadnięcie śluzówki żołądka do dwunastnicy; hyper-tensio maligna; polyarteriitis nodosa; myeloma multiplex (prawdopodobnie wskutek dołączającej się trombocytopenii); amyloidosis; choroby ośrodko­wego układu nerwowego z owrzodzeniami w górnej części przewodu żołąd-kowo-jelitowego (?); ulcus Curlingi; polycythaemia vera; mononucleosis in-fectiosa; anaemia perniciosa; niedokrwistość znacznego stopnia; morbus Hodgkini; carcinoma pancreatitis acuta; hyperparathyreoidismus primarius (ulcus pepticum); syndroma Mallory-Weiss; gastritis alcoholica acuta; morbus Hirschsprungi; ulcus nonspecificum primarium intestini tenuis; neurofibroma­tosis intestini tenuis; arteriosclerosis; cholecystitis chronica et cholelithiasis; nowotwory pęcherzyka żółciowego; neoplasma ampullae Vateri; gastroenteri-itis haemorrhagica pneumococcica (ulcus Dieulafoy); leczenie salicylanami; leczenie reserpiną; leczenie środkami przeciwkrzepliwymi; leczenie kortyzo-nem i ACTH (ulcus de novo); enteritis regionalis; ciało obce w żołądku; embolia seu thrombosis arteriae mesentericae; enteritis tuberculosa; carcino­ma prostatae (z wciągnięciem w sprawę prostnicy); zapalenie odbytnicy po napromienianiu; carcinoma uteri (z wciągnięciem w sprawę prostnicy); vari­ces oesophagi; duodenitis; pancreatitis chronica; zwyrodnienie torbielowate trzustki; Schistosoma haematobium (częsta przyczyna w klimacie tropikal­nym); thrombosis venae portae; haemophilia; intoxicatio hydrargyro; atrophia hepatis acuta flava; purpura thrombocytopoenica; anaemia haemolytica; sal­monellosis; cholera; febris flava; obstructio intestini chronica; wgłobienie zagięcia esicy do prostnicy; żółtaczka; carcinoma hepatis; scorbutus; septico-pyaemia; pellagra; purpura haemorrhagica nonthrombocytopenica (zwykle krwawienia z nosa, krwiomocz, krwioplucie); hypertensio portalis; malaria; oxyuriasis; omphalitis; tabes dorsalis; polyposis familiaris Peutz-Jeghersi; sarcoidosis; pęknięcie tętniaka tętnicy głównej do przewodu żołądkowo-jeli-towego — zwykle do obwodowej części dwunastnicy (nieodmiennie z zejściem śmiertelnym, zwykle bezpośrednio, ale niekiedy po kilku dniach).