Torticollis congenilus (wrodzony kręcz szyi). Cechy. Głowa i szyja są zwrócone w jedną stronę w ten sposób, że twarz skierowana jest w stronę przeciwną do skurczonych mięśni. Stan ten w pierwszych latach życia może być nie zauważony ze względu na krótką szyję dziecka. Spowodowany jest on uszkodzeniem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, powstającym podczas porodu lub wywołanym wadą rozwojową kręgu szczytowego, kości potylicznej względnie obecnością żebra szyjnego. Obecność zwykle od urodzenia; opóźnienie rozwoju części twarzy po stronie chorej w porównaniu ze zdrową; trwałe utrzymywanie się zmian; brak bólów; wyrównawcze boczne skrzywienie kręgosłupa w odcinku szyjnym, skierowanie wklęsłością ku stronie zajętej, z wtórnym skrzywieniem w odcinku piersiowym, skierowanym wklęsłością w stronę przeciwną; nie­możność odprowadzenia kręczu; kręcz wrodzony przeważnie umiejscawia się po stronie prawej. Torticollis spaslicus. Cechy. W czasie napadu głowa jest stale skręcona w jedną stronę, zwykle lewą. Chociaż skręcenie jest przeważnie jednostronne, sprawa jest w rzeczywistości obustronna, gdyż mięśnie po obu stronach szyi biorą udział w wykonaniu tego ruchu. Czasami obserwuje się również skurcz w kierunku tylnym. Ruchy mogą być toniczne, kloniczne lub toniczno-klo-niczne. Chory może często hamować skręcenie za pomocą antagonistvcznie skierowanych ruchów, jak np. lekkim naciskiem palców na brodę. W naj­częściej spotykanej postaci, w której mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy odgrywa główną rolę, wyrostek sutkowaty po stronie zajętej skierowany jest w stronę barku, odwracając twarz w stronę przeciwną i unosząc brodę. W tyl-no-szyjnej odmianie kręczu ulegają skurczowi głównie tylne mięśnie głębokie szyi, pociągając głowę do tyłu. Występowanie zwykle w średnim wieku z powolnym roz­poczynaniem się, początkowo w postaci napadów, później stając się mniej lub bardziej stałym; stygmatyzacja neuropatyczna; przewlekły przebieg; cza­sem współistnienie, w pewnych odruchowych postaciach, zmienionych choro­bowo zębów, zapalenia ucha wewnętrznego lub nerwicy zawodowej (szewcy, krawcy). Fibrositis cervicalis (torticollis rheumaticus). Cechy. Zajęte są mięśnie okolicy przednio-bocznej łub tylnej szyi. Schorzenie to jest bardzo częste, zwykle jednostronne i pojawia się najczęściej u młodzieży. Chory trzyma głowę skierowaną w szczególny sposób w jedną stronę i obraca całe ciało, aby ją odwrócić. Tonsillitis. Cechy. Odruchowy kręcz szyi może czasem wyniknąć z powodu infekcji migdałków lub gardła, prawdopodobnie drogą zapalenia nerwów ob­wodowych. Przypuszczalnie podobną etiologię mają przypadki powstające na tle płonicy, odry oraz błonicy. Przerost, zaczerwienienie i obecność serowatej treści w mieszkach. Lymphadenitis cervicalis. Cechy. Kręcz szyi może być wynikiem podrażnie­nia nerwów ostrym lub przewlekłym zapaleniem węzłów chłonnych szyi (szczególnie na tle gruźliczym) lub zapaleniem włóknistej tkanki łącznej pod­skórnej. W tych przypadkach kręcz szyi może zanikać w miarę ustępowania przyczyny wywołującej. Spondylitis tuberculosa cervicalis (choroba Potta, gruźlica kręgosłupa). Ce­chy. Torticollis może być najwcześniejszym i przez szereg tygodni jedynym obiektywnym objawem. Tumor cerebelli. Cechy. Gdy guz jest umiejscowiony w części bocznej, po­łożenie głowy jest często uderzające. Podczas stania lub siedzenia jest ona zwykle w ten sposób odchylona, że potylica zbliża się do barku po stronie uszkodzenia, a broda skierowana jest w stronę przeciwną. Czasem jednak powstaje odwrotna pozycja. Cicatrices cervicis. Cechy. Rozległe oparzenie lub rana szarpana może po wygojeniu obkurczyć się w ten sposób, że głowa zostaje odwrócona w jedną stronę. Abscessus retropharyngeus (idiopathicus). Cechy. Czasami kręcz szyi jest wczesnym objawem. Haematoma musculi sterno-cleido-mastoidei. Cechy. Mechaniczny kręcz szyi powstaje jako wynik krwiaka pourazowego pod jednym, z mięśni mostkowo--obojczykowo-sutkowych. W wywiadzie — uraz; obecność ostrego obrzmienia wzdłuż przebiegu mięśnia. Costa cervicalis. Cechy. Czasem w tym schorzeniu występuje kręcz szyi; wówczas jest on przypuszczalnie wynikiem podrażnienia nerwów przez dodat­kowe żebro w przypadku jednostronnego jego umiejscowienia (p. wyżej — torticollis congenitus). Mniej częste przyczyny. Hemiatrophia faciei; tumor subtentorialis; strabi-smus; scoliosis; hysteria; tumor colli; arthritis suboccipitalis acuta; osteo-arthritis vertebrarum cervicalium.