Włókniak (i nerwiakowłókniak; fibroma et neurofibroma). Cechy. Naj­częściej występuje na powierzchni języka pod postacią mniej lub bardziej wyraźnie uszypułowanego i płatowatego tworu. Czasami stwierdza się włók-niaki głęboko wtopione w miąższ języka. Zwykle, choć nie zawsze, włókniaki są bardzo twarde, zazwyczaj mają zabarwienie szare lub szarawobiałe, ale czasem zlewają się z kolorem śluzówki. Charakterystyczny jest dla nich po­wolny wzrost i ostre odgraniczenie. Powierzchnia bardziej miękkich guzów może wrzodzieć. Bywają wrodzone lub powstają w każdym wieku; brak dolegliwości lub bólu, póki nie osiągną znacznej wielkości lub nie wrzodzieją; ujemne próby serologiczne; brak powiększenia węzłów chłonnych. Tłuszczak (i włókniakotłuszczak; lipoma et fibrolipoma). Cechy. Język jest najczęstszym umiejscowieniem tłuszczaków jamy ustnej, które w większości przypadków rozwijają się tuż pod powierzchnią, rzadko śródmięśniowo. Zwykle są to guzy gładkie w dotyku, okrągławe, wielkość ich może .sięgać wymiarów jaja kurzego. Zazwyczaj przez cienką śluzówkę prześwieca ich żół­tawe zabarwienie. Powierzchowne guzy są przesuwalne, można je poruszyć palcem, wymacuje się też ich płatową budowę. Mają one taką samą konsy­stencję jak podobne guzy umiejscowione pod skórą. Brak objawów podmiotowych bez względu na wielkość; występowanie zwykle w średnim wieku lub później (z wyjątkiem guzów usa­dowionych centralnie, które najczęściej są wrodzone); przewlekły charakter; brak powiększenia węzłów chłonnych. Naczynłak krwionośny (haemangioma). Cechy. Naczyniaki krwionośne jamy ustnej można podzielić na jamiste, włosowate i mieszane. Odmiana jamista przedstawia miękki, nie tętniący, dający się ucisnąć twór o ciemnym wyglą­dzie. Może on być umiejscowiony w każdym odcinku jamy ustnej, bywa też rozsiany i wtedy staje się przyczyną powiększenia języka (macroglossia). Samoistne zakrzepy wraz z następowym wapnieniem mogą prowadzić do powstania twardych guzków w miąższu tego niebieskawo zabarwionego tworu. Naczyniaki włosowate mają płaską, nieuniesioną powierzchnię o zabarwieniu od różowego do żywoczerwonego. Czasem wraz z aktywniejszą proliferacją naczyń krwionośnych guz przybiera charakter gąbczasty, guzkowaty, stano­wiąc zespół litych tworów wśród bujających naczyń włosowatych. Odmiana mieszana jest pod względem histologicznym zbliżona do obydwu poprzednio opisanych typów. Guz daje się uciskać, ale wgniecenie natychmiast się wy­pełnia; powiększenie guza po opuszczeniu głowy lub przy uciśnięciu żył szyjnych. Naczyniak chłonny (lymphangioma). Cechy. Naczyniaki chłonne występują w jamie ustnej, często sadowiąc się przede wszystkim na grzbiecie języka i mając postać tworów brodawkowatych, guzkowatych lub rozlanych. Często można je wykryć już w młodym wieku; przez długie okresy nie ulegają one zmianom. Początkowo zmiany są położone powierzchownie, a naczynia na ich powierzchni mają barwę od opalizująco białej do krwisto czerwonej. To ostatnie zabarwienie zależy od obecności wynaczynionej krwi w rozszerzo­nych przestrzeniach chłonnych zamiast chłonki (haemolymphangioma). Ich po­większanie odbywa się z reguły okresami, w związku z procesami zapalnymi w tkance guza, powodowanymi łatwo przez miejscowe uszkodzenia. Współ­istnieć może znaczne obrzmienie języka albo silne jego zapalenie. Macroglossia iymphangiomatosum. Cechy. Pod przezroczystą powierzchnią błony śluzowej języka pojawiają się małe pęcherzyki zawierające płyn, roz­rzucone na znacznej przestrzeni języka, i to nie tylko na jego powierzchni, ale i w miąższu. Wskutek tego język może być powiększony tak znacznie, że nie mieści się w ustach. Torbiel śluzowa (cystis mucosa). Cechy. Torbiele takie czasem pojawiają się na grzbietowej powierzchni języka, zwłaszcza w okolicy brodawek oko­lonych lub na powierzchni dolnej. Wielkość ich waha się od ziarnka prosa do grochu. Ściany ich są zwykle cienkie i przezroczyste. Praktycznie biorąc, nie powodują one żadnych objawów podmiotowych, dopóki nie przyłączą się zmiany zapalne. Zawierają przejrzystą, szklistą treść. Kiła języka (syphilis linguae). Cechy. Objawy pierwszo-, drugo- i trzecio­rzędowej kiły na języku mają skłonność do wrzodzenia. Dokładny opis tych zmian podano w rozdziale „Owrzodzenia języka", na str. 245. Brodawczak (papilloma). Cechy. Brodawczaki rzadko umiejscawiają się na języku, zawsze dotycząc jego podstawy. Zwykle są to małe, brodawkowate wyrosłe o wielkości od główki szpilki do grochu. Łatwo je odróżnić na pod­stawie drobnych, szorstkich wyniosłości, pokrywających ich powierzchnię. Nie powodują żadnych objawów. Rak (carcinoma). Cechy. Sprawa rozpoczyna się jako owrzodzenie. Zapalenie migdałka językowego (tonsillitis lingualis). Cechy. Grudki chłon­ne na podstawie języka stają się zaczerwienione, a cała okolica migdałka językowego ulega obrzmieniu. Występowanie w skojarzeniu z zapaleniem migdałków pod-niebiennych. Przerost migdałka językowego (hypertrophia tonsillae lingualis). Cechy. Obrzmienie obejmuje albo pojedyncze grudki, albo cały twór, którego po­wierzchowne żyły są żylakowato porozszerzane. Żyły te mogą pękać przy kaszlu lub wymiotach, powodując krwawienie. Często występuje uczucie obecności ciała obcego w ustach. Nosowy odcień głosu; utrudnienie śpiewania (zmęczenie); kaszel; badaniem bezpośrednim stwierdza się powiększenie tworu. Mniej częste przyczyny. Guz chrząstkowa ty; bliznowiec; śródbłoniak; mię-sak; promienica; chłoniak torbielowaty; torbiele u podstawy języka (torbiele tarczycowo-językowe); gruczolak odszczepionej tarczycy na podstawie języka; pośrodkowe czworoboczne zapalenie języka (czerwone, kształtu diamentu, szorstkie ognisko); histoplazmoza; brodawczak rzekomy; haemangiopericy-toma; myoblastoma malignum; rhabdomyosarcoma; gruczolakorak; nerwiako-włókniak; gruźlica; myoblastoma granulocellulare benignum; leukoplakia; ka­mień ślinianki podjęzykowej; choroba Riga'i.