Ból głowy jest częstą dolegliwością. Charakterystyczne cechy bólu głowy mogą czasami pozwolić na rozpoznanie schorzenia, ale nie można opierać go tylko na tym objawie. W wywiadzie należy określić przynajmniej siedem cech tej dolegliwości: 1) umiejscowienie, promieniowanie i głębokość; 2) czas trwania; 3) częstotliwość; 4) charakter; 5) natężenie; 6) rozwój; 7) objawy towarzyszące i stosunek do innych czynności. Ból głowy może być miejscowy lub uogólniony i może pochodzić ze źródeł wewnątrz- lub zewnątrzczaszkowych. Opisano sześć zasadniczych mechaniz­mów, które mają odpowiadać za ból głowy pochodzenia wewnątrzczaszkowego. Są to: 1) naciąganie i przemieszczanie dużych zatok żylnych i żył je zaopatrujących; 2) naciąganie średnich tętnic oponowych; 3) naciąganie tętnic koła Willisa i ich odgałęzień; 4) rozciąganie i rozszerzanie tętnic śród-czaszkowych; 5) zapalenie niektórych wrażliwych na ból struktur głowy lub ich otoczenia i 6) bezpośredni ucisk nerwów czaszkowych, zawierających bólowe włókna dośrodkowe. Pozaczaszkowe źródła bólu głowy pochodzą z pobudzenia tkanek przylegających do czaszki lub leżących na zewnątrz niej. Skóra owłosiona głowy, czepiec ścięgnisty, powięź pokrywająca mięśnie skroniowe i potyliczne oraz same mięśnie 'jak i tętnice je zaopatrujące są wszędzie wrażliwe na ból. W niżej podanych chorobach skargi na ból głowy są znamiennym lub wybitnym objawem. Chociaż podział bólów głowy na podstawie ich umiejscowienia pozostawia dużo do życzenia, jeśli uwzględnić mechanizm ich powstania, tym niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że w wielu przypadkach bóle głowy lokalizują się często z upodobaniem w okre­ślonych miejscach. Warto zanotować pewne uogólnienia. Występowanie. Do najczęściej spotykanych należą bóle głowy w migrenie oraz wskutek utrzymującego się skurczu mięśni, skojarzone ze stanem niepo­koju i napięcia. Następnymi, biorąc pod uwagę częstość ich występowania, są bóle zdarzające się w posocznicy i gorączce, którym odnośnie częstości występowania niewiele ustępują bóle wskutek chorób nosa, zatok obocznych nosa, oczu, zębów i uszu. Najrzadziej występuje ból głowy powstający w swoistych schorzeniach tkanki mózgowej, jak w zapaleniu opon mózgo­wych, guzach i ropniach mózgu. Nasilenie. Najbardziej ostre bóle głowy są wynikiem zapalenia opon mózgo­wych, pękniętego tętniaka wewnątrzczaszkowego, migreny, gorączki, nerwo­bólu nerwu trójdzielnego oraz wtórnych bólów w nadciśnieniu tętniczym. Guzy i ropnie mózgu, zapalenie zatok oraz choroby oka i ucha są związane w znacznej mierze z nieregularnie występującym bólem głowy o nieznacz­nym lub umiarkowanym natężeniu. Charakter. Ból głowy powstający w migrenie, gorączce lub nadciśnieniu ma charakter tętnienia lub pulsowania. Związany jest on ze stanem napięcia lub wynika wtórnie ze skurczu mięśnia w chorobie oka lub zatok; ból ten ma charakter ściskania lub ucisku. Choroby wewnątrzczaszkowe zwykle obja­wiają się stałym, niepokojącym bólem, jak w zapaleniu opon mózgowych i gu­zie mózgu. Czas trwania i okresowość występowania. Ból głowy w migrenie może trwać od kilku minut do kilku dni i zazwyczaj rozpoczyna się wcześnie z rana. Ból głowy w guzie mózgu jest przerywany i zazwyczaj pojawia się we wczesnej porze dnia. Ból w chorobie zatok jest przerywany i trwać może tygodniami lub miesiącami z tendencją do słabnięcia w nocy. Ból głowy, towarzyszący chorobie oka, jest przerywany i nasila się pod koniec dnia. Ból głowy w sta­nach napięcia, wynikający ze skurczu mięśnia, może trwać przez dni, mie­siące, a nawet lata i jest najostrzejszy pod wieczór.