Terminem „duszność" określamy skargę podmiotową, którą cechuje utrud­nienie, wysiłek oraz niepokój przy oddychaniu; duszność bynajmniej nie zawsze jest objawem choroby. W warunkach normalnych duszność może wy­stępować wskutek bodźców emocjonalnych, po męczącym ćwiczeniu oraz u niektórych osób otyłych; stopień aktywności fizycznej, koniecznej do wy­wołania duszności, zmienia się w szerokich granicach, zależnie od wieku, płci, budowy ciała, sprawności fizycznej, czynników psychologicznych oraz wysokości (nad poziomem morza). Objaw ten wskazuje na chorobę tylko wtedy, jeśli wywołuje go wysiłek mniejszy, niż wynosi zwykle oczekiwana granica tolerancji. Do zmian przedmiotowych, towarzyszących zwykle dusz­ności, należy utrudnienie ruchów oddechowych, a w ciężkich przypadkach nadmierna praca mięśni oddechowych dodatkowych, z wyrazem niepokoju na twarzy, z rozszerzeniem źrenic, uwilgoceniem skóry przy podsychających war­gach i języku; pacjent ma otwarte usta, skrzydełka nosa są uniesione, wystę­puje sinica kończyn. Duszność jest istotną przyczyną niesprawności fizycznej w chorobach serca i płuc; ponieważ jednak objaw ten ma charakter podmiotowy, nie znaleziono dotychczas takiej jednej, ściśle określonej zmiany swoistej w czynności serca lub płuc, która mogłaby posłużyć za miernik w odniesieniu do wszystkich przypadków duszności. Objaw ten zależy od wielu czynników (przerwanie ciągłości lub uszkodzenie układu oddechowego jako anatomicznej całości; zaburzenia w mechanizmie oddychania; odchylenia od normy w zakresie che­micznych, mechanicznych, fizycznych, korowo-nadnerczowych i metabolicz­nych mechanizmów i czynników, które wpływają ná całokształt wentylacji), ale względne znaczenie każdego z nich jest trudne do oceny. Obecnie, zda­niem większości badaczy, duszność pierwotnie wiąże się raczej ze składową wentylacyjną czynności płuc niż z funkcją wymiany gazowej. Wartość skła­dowej wentylacyjnej funkcji płuc można ocenić mierząc maksymalną pojem­ność oddechową (pojemność wentylacyjną), tzn. największą objętość powie­trza, którą pacjent może dowolnie zużyć do oddychania w ciągu minuty. Odpowiednie wartości normalnie zmieniają się wraz z rozmiarami ciała, z wiekiem i płcią, a więc zależą od nienaruszenia kompleksowego układu, od którego zależy czynność klatki piersiowej jako miecha. Stopień nasilenia duszności oraz łatwość wywoływania jej przy wysiłku ściśle wiąże się z roz­miarami uszkodzenia zdolności wentylacyjnej. Duszność niezmiennie pojawia się, jeśli wentylacja konieczna dla zabezpieczenia określonej aktywności lub stanu metabolicznego sięga 30—40% pojemności wentylacyjnej (próg dusz­ności); istnieją jednak wyjątki od tej zasady, a mianowicie rozedma płuc i choroby serca. W rozedmie płuc chory może utracić 50% lub więcej ze swej pojemności oddechowej i nie odczuwa duszności, podczas gdy w chorobach serca zmniejszenie pojemności oddechowej o mniej niż 30% może być przy­czyną skarg na krótki oddech. Szczególne postacie duszności, takie jak oddech świszczący, oddech char­czący i oddech Cheyne-Stokesa, rozpatrujemy w odpowiednich rozdziałach poniżej. Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krą­żenia pochodzenia sercowego). Cechy. Początkowo występuje tylko duszność wysiłkowa, później dołącza się duszność spoczynkowa, a wreszcie występuje nasilona postać znana jako duszność zniewalająca do przyjęcia postawy pio­nowej (órthopnoe, w której chory -— aby oddychać — musi pozostawać pod­party pionowo. Oddech może wykazywać cechy dychawicy (dychawica serco­wa); niekiedy występuje napadowo oddychanie o typie jak w dychawicy. W przewlekłych wadach zastawkowych, a zwłaszcza w wadzie zastawki dwu­dzielnej, duszność wysiłkowa może pojawiać się na długo przed wystąpieniem objawów niewyrównania krążenia. Obrzęk; sinica; skąpomocz; powiększenie wątroby; rozsze­rzenie żył szyjnych; szmery wewnątrzsercpwe i niemiarowość; przerost i po­szerzenie serca; rzężenia nad podstawami płuc; wzrost ciśnienia żylnego. Pneumonia crouposa seu fibrinosa (płatowe, czyli włóknikowe zapalenie płuc). Cechy. Niemal stałym objawem jest duszność; nawet we wczesnych okresach choroby częstość oddychania może wynosić 25 na minutę, wzrasta­jąc później do 40; u dzieci może sięgać do 60 lub więcej. Oddechy są po­wierzchowne, utrudnione, związane z wysiłkiem, często towarzyszy im chrzą-kanie przy wydechu. Skrzydełka nosa unoszą się przy każdym wysiłku wde­chowym, a dodatkowe mięśnie oddechowe wykonują widoczną nadmierną pracę. U dzieci występuje nierzadko odwrócony rytm oddechowy. Asthma bronchiale (dychawica oskrzelowa). Cechy. W czasie napadu oraz wskutek obrzmienia śluzówki i błony podśluzowej pojawia się skurcz mięśni oskrzeli, nadmierne wydzielanie w oskrzelach oraz występuje zwężenie świa­tła oskrzeli z utrudnieniem wentylacji płucnej zarówno w fazie wdechowej, jak i w wydechowej. Wdechy są rzadsze, niekiedy nawet dwukrotnie, gwał­towne i trwają krócej; w krańcowych przypadkach normalny stosunek czasu wdechu do czasu trwania wydechu ulega odwróceniu. Obserwuje się wzmo­żoną czynność dodatkowych mięśni oddechowych; klatka piersiowa, ustawio­na w maksymalnej pozycji wdechowej, wykazuje niedostateczną ruchomość oddechową; wydech wydłużony; płuca ulegają stopniowo rozciąganiu z nastę­pową ostrą rozedmą. Choroba rozpoczyna się przeważnie u osób poniżej 10 roku życia i trwa do późnej starości; nawracające napady. Napad: nagły początek, często nocą; gwałtowne ruchy oddechowe przy użyciu wszystkich mięśni do­datkowych; krótkie wdechy z długim wydechem i ciężkim dyszeniem, powolne oddychanie, zimny pot, małe tętno, odgłos opukowy nadmiernie jawny, liczne rzężenia; pod koniec napadu kaszel z odkrztuszaniem ciągnącej się plwociny, zawierającej wężownice Curschmana, krwinki eozynochłonne i kryształy Charcot-Leydena; eozynofilia. W okresie między napadami niekiedy nieżyt oskrzeli oraz rozedma; czasem współistnieje katar sienny. Emphysema pulmonum (rozedma płuc). Cechy. Przewlekłe upośledzenie drożności małych wewnątrzpłucnych dróg powietrza prowadzi do duszności wysiłkowej. Zwykle nie ma wyraźnej duszności spoczynkowej, jeśli nie do­łącza się zakażenie oskrzeli lub płuc względnie dychawica oskrzelowa. W tych przypadkach oddech staje się szorstki i dyszący, pojawiają się rzężenia, wy­dech jest wydłużony, hałaśliwy i utrudniony. Beczkowata klatka piersiowa; oddech szorstki z sapaniem i wydłużonym wydechem; sinica; przewlekły nieżyt oskrzeli; osłabienie drże­nia głosowego; odgłos opukowy nadmiernie jawny nad całą powierzchnią przylegania płuc; osłabienie tonów serca; zwykle po obu stronach klatki pier­siowej rzężenia wilgotne i świsty. Oedema pulmonum (obrzęk płuc). Cechy. Oddech przyspieszony; dyspnoé bądź orthopnoe. Nieustający krótki kaszel; plwocina obfita, pienista, pod­barwiona krwią; bladość powłok; pot; tętno czasem dobrze wypełnione; nad podstawami płuc od tyłu stłumienie odgłosu opukowego; rzężenia suche i wil­gotne; obecność towarzyszącej przyczyny, takiej jak zakażenie, choroby nerek, serca lub tętnic, nerwica naczyniowa, ciąża, napad epileptyczny. Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc; phthisis). Cechy. Duszność jest zwykle wskaźnikiem zaawansowania choroby, wysięku w opłuc­nej bądź odmy opłucnej i zwykle występuje po wysiłku. Bronchopneumonia (odoskrzelowe zapalenie płuc). Cechy. Duszność stopnio­wo staje się wyraźnie cechą znamienną; wydech bywa gwałtowny, z chrząka­niem; po wydechu następuje przerwa. Częstość oddychania wynosi zwykle 60 lub więcej. Retrakcja dolnych żeber i mostka w czasie wdechu wskazuje na brak ruchomości płuca i jest objawem poważnym. Bronchiectasis (rozstrzenie oskrzeli). Cechy. Jeśli mają miejsce daleko posu­nięte zmiany włókniste płuc i rozedma, zwykle obserwuje się wydatną dusz­ność. Tuberculosis pulmonum miliaris acuta (ostra gruźlica prosówkowa płuc). Cechy. Na początku choroby pojemność oddechowa płuc jest normalna; w dalszym przebiegu pojawia się duszność, niemal zawsze w stopniu nie odpo­wiadającym nasileniu objawów fizycznych. W wywiadzie — niekiedy gruźlica; osłabienie; złe samo­poczucie; gorączka; przyspieszenie tętna; wcześnie pojawia się niewielki kaszel, który później staje się dokuczliwym; plwocina skąpa, śluzoworopna, czasem rdzawa; sinica warg i opuszek palców, wyraźna w późniejszych okre­sach choroby; ujemny wynik badania fizycznego klatki piersiowej; niekiedy w plwocinie prątki Kocha; przy badaniu oftalmoskopowym czasem widuje się gruzełki siatkówki; badanie radiologiczne (często z ujemnym wynikiem we wczesnych okresach choroby). Pleuritis exsudativa (wysiękowe zapalenie opłucnej). Cechy. Na początku choroby może występować duszność wskutek gorączki i bólu; później jest ona następstwem ucisku. W przypadkach z szybko narastającym wysiękiem bywa znaczna duszność. Jeśli jednak płyn zbiera się powoli, duszność może nie wy­stępować poza okresem wysiłku. Pneumothorax acutus (ostra odma opłucnej). Cechy. Najbardziej charakte­rystyczną cechą jest chyba duszność; w niektórych przypadkach jest ona tak wielka, iż powoduje uczucie zagrażającego uduszenia. Przeszywający ból w boku; zapaść; małe, przyspieszone tętno; nieruchomość i zwiększenie objętości chorej strony; przemieszczenie uderzenia koniuszkowego ku stronie zdrowej; przy palpacji brak drżenia gło­sowego; odgłos opukowy bębenkowy; osłabienie lub brak szmerów oddecho­wych; odgłos oskrzelowy mowy Z odcieniem metalicznym; niekiedy rzężenia (metaliczne rzężenia dźwięczne); kaszel; w późniejszym okresie szmer pluska­nia i objawy obecności ruchomego płynu w opłucnej; badanie radiologiczne. Uraemia (mocznica; insufficientia renum). Cechy. Duszność może utrzymy­wać się nieprzerwanie, pojawiać napadowo lub być zmienna. Często duszność występuje w nocy; wtedy chory siada i dysząc chwyta powietrze, wykazując tak niespokojny stan jak w prawdziwej dychawicy. Czasem oddech jest hałaś­liwy i świszczący. Niekiedy występuje oddech Cheyne-Stokesa, który może utrzymywać się tygodniami i miesiącami. W wywiadzie — choroba nerek lub ciężkie nadciśnienie samoistne; przytępienie umysłowe i apatia; drżenie mięśni twarzy i rąk; ból głowy; wymioty; skąpomocz z obrzękami lub wielomocz z odwodnieniem; w moczu białko, wałeczki i krwinki czerwone; zwiększenie zawartości mocz­nika we krwi; niedokrwistość; zapalenie siatkówki (oftalmoskopia). Diabetes mellitus (cukrzyca; acidosis, coma). Cechy. Niekiedy występują głośne i głębokie wdechy i wydechy (głód tlenowy typu Kussmaula). Jednym z pierwszych objawów kwasicy jest przyspieszenie oddychania bez sinicy; może ono występować bez zwiastunów, a chory budzi się ze snu z dusz­nością. Stenosis laryngis, tracheae et bronchorum (zwężenie krtani, tchawicy i oskrzeli). Cechy. Stałym objawem jest duszność przy wdechu. W wywiadzie -— istnienie ciężkich chorób nowotworowych lub zapalnych w otoczeniu lub w górnych drogach oddechowych; rozległość zmian wystarcza do spowodowania upośledzenia drożności górnych dróg od­dechowych. Krtań: powtarzające się napady zamartwicy; wdechowy lub wde­chowy i wydechowy szmer ze zwężenia, nasilający się przy wysiłku i w cza­sie snu; sinica; głos gruby i ochrypły lub bezgłos; czasem utrudnienie połyka­nia; głowa odchylona ku tyłowi; osłabienie szmerów oddechowych nad obu płucami; laryngoskopia pośrednia lub bezpośrednia. Tchawica: wydłużenie wdechu i nadmierna aktywność mięśni oddechowych; szmer ze zwężenia sły­szy się najlepiej przy otwartych ustach lub ponad miejscem zwężenia; sinica lub bladość; po obu stronach osłabienie szmerów oddechowych; laryngo-tracheoskopia; badanie radiologiczne. Oskrzele: objawy pneumonitis lub nie-dodmy; często rzężenia wilgotne, niekiedy trzeszczenia; bronchoskopia; bada­nie radiologiczne. Ciała obce w drogach oddechowych. Cechy. Jeśli ciało obce nie zamyka całkowicie dróg oddechowych, występuje nagła znaczna duszność; w porów­naniu z chorobami płuc oddech jest wolniejszy. Wdech jest wydłużony i utrudniony, towarzyszy mu częściowe zapadanie się dolnych żeber. W wywiadzie — dostanie się ciała obcego do dróg odde­chowych; gwałtowny kaszel; sinica twarzy; pacjent wije się; zaburzenie przy­tomności; po okresie zacisza nawrót objawów; jeśli zatkanie dotyczy oskrzela, osłabienie lub brak szmerów oddechowych nad odpowiednią przestrzenią; jeśli ciało obce znajduje się w tchawicy, występują czasem uchwytne przy pal-pacji wibracje lub szmery; badanie radiologiczne. Àneurysma arcus aortae (tętniak łuku tętnicy głównej). Cechy. Duszność wskutek ucisku na oskrzele, tchawicę lub dolny nerw krtaniowy może wystę­pować łącznie z wyraźnym szmerem ze zwężenia, zwłaszcza jeśli tętniak zaj­muje poprzeczną część łuku tętnicy głównej. Krótki oddech może pojawiać się tylko przy wysiłku łub napadowo. Morbus coronarius (choroba wieńcowa). Cechy. Zasadniczym objawem bywa napadowa duszność. Często napady występują w nocy, wykazując cechy dychawicy. Napady stenokardyczne mogą dołączać się lub nie. Hypostasis pulmonum (przekrwienie płuc opadowe). Cechy. Na początku choroby duszność jest niewielka, ale może ulegać nasileniu. Występowanie w stanach osłabienia, zwłaszcza w pode­szłym wieku oraz w okresie gorączki; niekiedy sinica; przytłumienie odgłosu opukowego oraz rzężenia nad podstawami płuc, osłabienie szmerów oddecho­wych, później szmer oddechowy nieoznaczony lub oskrzelowy. Tumor mediastini (guz śródpiersia). Cechy. Jednym z najwcześniejszych i najbardziej stałych objawów jest duszność (wskutek ucisku na tchawicę, krtań, nerwy lub serce, zajęcia płuca lub wysięku w opłucnej). Często dusz­ność jest znaczna lub napadowa. Vitia cordis congenita (wrodzone wady serca). Cechy. Duszność bywa wy­raźnym objawem charakterystycznym; może ona pojawiać się tylko przy nad­miernym wysiłku lub napadowo. Występowanie objawów przy urodzeniu lub wkrótce potem; sinica; palce pałeczkowate; zwykle szmer skurczowy o dużym nasileniu i ce­chach różnych od szmerów w nabytych wadach serca; zwykle przerost pra­wego serca; czerwienica. Oedema laryngis (ostry obrzęk krtani). Cechy. Zależnie od charakteru cho­roby, zapoczątkowującej proces, występuje duszność o różnym nasileniu. W obrzęku naczynioruchowym krtani duszność pojawia się nagle i bywa znaczna. W oedema laryngis collaterale duszność narasta stopniowo, niekiedy jednak szybko staje się znaczna, powodując głód tlenowy, a nawet nagłą za-martwicę; wiąże się to z wiotkością tkanki podśluzowej okolicy, co umożliwia szybkie narastanie obrzęku. Prawdziwy obrzęk zapalny krtani charakteryzuje się narastającą dusznością, która szybko może stawać się tak ciężka, iż po­woduje zamartwicę. Przekrwienny obrzęk tejże okolicy powoduje z zasady tylko niewielką duszność. Obrzęk naczynioruchowy. Obrzęk oboczny; obecność zmian zapalnych i obrzęku gardła lub szyi (ropień okołomigdałkowy, zakażenie okolicy gardłowo-szczękowej, angina Ludwiga, ropienie głębokich węzłów chłonnych szyi); przy wdechu szmer ze zwężenia; głos matowy; utrud­nienie połykania; kaszel; niekiedy sinica; brak tchu lub nagła zamartwica. Prawdziwy obrzęk zapalny: nagły początek; szmer ze zwężenia; kaszel; sinica; ból przy tonacji; utrudnienie połykania; gorączka; złe samopoczucie; krań­cowe wyczerpanie; obecność czynników etiologicznych (ropień krtani, peri­chondritis, róża krtani itd.). Obrzęk przekrwienny: głos matowy; utrudnione bolesne połykanie; szmer ze zwężenia w czasie snu; kaszel; obecność czyn­ników etiologicznych (zapalenie nerek, wada serca, marskość, guz szyi lub śródpiersia upośledzający krążenie, tętniaki wielkich tętnic szyi); laryngo­skopia pośrednia lub bezpośrednia. Diphtheria laryngis (błonica krtani). Cechy. Wraz z tworzeniem błon i miej­scowym obrzękiem objawy upośledzenia drożności krtani zaczynają się dusz­nością przy wdechu i szmerem ze zwężenia; przy wdechu występuje wciąga­nie przestrzeni nad- i podobojczykowych, nadbrzusza i dolnych przestrzeni międzyżebrowych. W razie nieleczenia duszność oraz szmer ze zwężenia na­rastają, a w końcu pojawia się zamartwica oraz wyczerpanie. Występowanie zwykle u dzieci; ochrypnięcie; szorstki kaszel; sinica i dławiec; rzadko wysoka gorączka; wyraźne krańcowe wyczer­panie; objawy zapalenia ze strony węzłów chłonnych szyi; błony w cieśni gardła; posiew materiału z gardła (Bacillus Klebs-Lóffleri); laryngoskopia. Laryngitis membranacea acuta (ostre błoniaste zapalenie krtani). Cechy —-jak w błonicy krtani. Główne objawy. Obecność czynników etiologicznych (ciężkie zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli; odra, płonica; grypa; zespół krętkowo-wrzecio-nowcowy, wdychanie par, gazów lub płynów, zabieg chirurgiczny); laryngo­skopia; wymaz i posiew z gardła w kierunku błonicy negatywny. Pericarditis exsudativa (wysiękowe zapalenie osierdzia). Cechy. Duszność jest częstym i ważnym objawem; w późniejszym okresie może ona nasilać się, przechodząc nawet w duszność ortopnoiczną, której towarzyszy niespokojny wyraz ciemnej twarzy chorego. Carcinoma pulmonum (rak płuc). Cechy. Duszność bywa wczesnym obja­wem, a jej nasilenie nie zawsze zależy od rozległości zmian w zakresie płuc. Utrudnienie oddychania zwykle występuje stale, ale może pojawiać się napadowo. Laryngitis acuta (ostre zapalenie krtani — u dzieci). Cechy. Duszność poja­wia się nierzadko, niekiedy występuje napadowo, a w razie znacznego obrzęku głośni wymaga bezzwłocznej interwencji. Suchy kaszel; ochrypnięcie lub bezgłos; bolesne połyka­nie; wziernikowanie krtani (struny zaczerwienione lub obrzmiałe). Abscessus retropharyngeus (ropień tylnej ściany gardła). Cechy. Duszność ze szmerem świszczącym, często na tle skurczu mięśni, zwykle występuje z wy­raźnym utrudnieniem wdechu. Głowa jest odchylona ku tyłowi, a usta otwarte. Występowanie u niemowląt i dzieci; gorączka; złe samo­poczucie; niepokój ruchowy; zajęcie okolicznych węzłów chłonnych; utrud­nienie połykania; głos nosowy; osobliwy krótki krzyk; przy wdechu lub przy wydechu szmer ze zwężenia, wzmagający się w czasie snu; obrzmienie okolicy zewnętrznej; badanie palcem (obrzmienie okolicy zagardłowej). Anaemia secundaria acuta (posthaemorrhagica; ostra niedokrwistość po-krwotoczna).'Cechy. Ostremu krwotokowi towarzyszy duszność lub pojawia się tuż po nim (głód tlenowy). Widoczne krwawienie lub objawy krwotoku wewnętrzne­go; przyspieszenie akcji serca; omdlewanie; wyraźna bladość powłok; obniże­nie ciepłoty ciała poniżej normy; badanie krwi po kilku godzinach (zmniej­szenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny; niski wskaźnik barwny; leukocytoza wielojądrzasta; umiarkowana anizo- i poikilocytoza, nieliczne normoblasty). Anaemia secundaria chronica (przewlekła niedokrwistość wtórna). Cechy. Po wysiłku krótki oddech. Obecność jakiegoś przewlekłego zakażenia lub zatrucia, powtarzające się krwawienia lub niedożywienie; kołatanie serca; omdlewanie i osłabienie stóp; brak łaknienia; zaparcie; niestrawność; bladość powłok; bóle głowy i wzmożona pobudliwość; miękkie, małe, przyspieszone tętno; nad ser­cem szmery z niedokrwistości; zaburzenia lub brak miesiączkowania; badanie krwi (zmniejszenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny, niekiedy poikilocytoza). Anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa). Cechy. Duszność i omdlewa­nie przy wysiłku; w miarę postępu schorzenia coraz mniejszy wysiłek czy emocja powoduje duszność, omdlewanie i kołatanie serca. Podstępny początek, zwykle u osób po 45 roku życia; znaczne osłabienie; bladość bez wychudzenia; zaburzenia żołądkowo-jelitowe; omdlewanie; kołatanie serca; obrzęki stóp; mrowienie i drętwienie stóp i rąk; niekiedy utrata czucia głębokiego oraz gotowość skurczowa (sclerosis poste­rior seu posterolateralis); badanie krwi (zmniejszenie liczby krwinek czerwo­nych, wskaźnik barwny powyżej 1, wskaźnik objętości powyżej 1, zniekształ­cenia krwinek czerwonych, polichromatofilia, normoblasty, megaloblasty). Embolia pulmonum (zator płuc). Cechy. Nagła duszność z objawami zapaści występuje w razie zatkania dużej gałęzi tętnicy płucnej. Występowanie u osób z zakrzepowym zapaleniem żył lub z chorobą serca; nagły początek; kaszel z krwawą plwociną; czasem ból w klatce piersiowej; sinica; pocenie się; niekiedy gorączka i leukocytoza; czasem objawy zawału płuca (stłumienie odgłosu opukowego, szmer tarcia, szmer oddechowy oskrzelowy, rzężenia wilgotne); badanie radiologiczne. Syndroma e hyperventilatione (zespół hiperwentylacyjny; dyspnoe psy­chogenes). Cechy. W łagodniejszych przypadkach chory żali się na krótki oddech, utrudnienie chwytania powietrza względnie na częstą potrzebę za­czerpnięcia głębokiego oddechu (oddychanie z wzdychaniem). W cięższych przypadkach pacjent może oddychać głęboko tak często, iż doznaje zawrotu głowy lub nawet omdlewa. Występowanie u osób w stanie napięcia nerwowego, u nerwicowców, histeryków; ból w klatce piersiowej; zawrót głowy; ból gło­wykołatanie serca; drętwienie i mrowienie kończyn; uderzenia gorąca i zimna; zaburzenia żołądkowo-jelitowe; rozszerzenie źrenic; drżenie (tremor); przyspieszenie akcji serca, skóra zimna i wilgotna. Myelosis leucaemica chronica (przewlekła białaczka szpikowa). Cechy. Jednym z najwcześniejszych objawów bywa krótki oddech. Występowanie zwykle między 25 a 40 rokiem życia; pod­stępny początek; powiększenie brzucha (wskutek splenomegalii); wyniszcze­nie; krwawienie do siatkówki; kaszel; napady biegunki; okresowo gorączka; głuchota, często nagła; obrzęki podudzi; niekiedy wyczuwa się wątrobę; cza­sem spotyka się różnorodne krwawienia (szczególnie z nosa i dziąseł); badanie morfologiczne krwi (znaczne zwiększenie liczby leukocytów; mielocyty, mielo-blasty i postacie przejściowe krwinek białych; wzrost liczby granulocytów; normoblasty i megaloblasty). Morbus Hodgkini. Cechy. Obrzmienie śródpiersiowych węzłów chłonnych może być przyczyną duszności i kaszlu, a nawet sinicy. Powiększenie węzłów chłonnych, zaczynające się od węz­łów szyi; węzły te są odosobnione i twarde; postępująca niedokrwistość; nie­kiedy powiększenie śledziony; brązowe zabarwienie skóry; umiarkowana gorączka; biopsja; badanie radiologiczne klatki piersiowej. Mniej częste przyczyny. Abscessus laryngis; laryngitis subglottica acuta; laryngitis atrophica; tumor laryngis benignum; tumor laryngis malignum; tumor tracheae malignum; paresis nn. recurrent, bilat.; laryngitis subglottica chronica; stridor laryngealis congeni tus; membrana laryngis congenita; trauma laryngis; laryngitis sicca; perichondritis; spasmus glottidis; laryngitis sub­glottica; syphilis; tuberculosis (tracheobronchialis); angina Ludovici; tumor cervicis (neoplasma glandularum lymphaticarum, carcinoma glandulae thyreoi-deae, apoplexia glandulae thyreoideae); struma colloides; adenoma bronchi; stenosis bronchi; bronchitis fibrinosa; carcinoma bronchi; bronchitis acuta; bronchospasmus; pertussis; pulmocystodeus (et atrophia pulmonis);atelecta­sis; bronchitis chronica; resectio pulmonis excessiva; thoracoplastica; fibrosis pulmonum (pneumoconiosis, postinfectiosa, tuberculosa); zespół bloku włoś-mczkowo-pęcherzykowego (sarcoidosis, beryllium, sclerodermia, lymphangiitis carcinomatosa, syndroma Rich-Hammondi); haemothorax; hydrothorax; empye­ma pleurae; paralysis diaphragmatis; abscessus pulmonis; pleurodynia; peri­carditis constrictiva; hypertensio maligna; ostre rozdęcie torbieli płuca; zatru­cie gazami; endocarditis séptica; aneurysma cordis; anoxia (wspinaczka górska, przebywanie w powietrzu, np. w samolocie, choroba kesonowa); in­fluenza (postać płucna); pneumonia caseosa; echinococcus pulmonis; gangraena pulmonis; thrombosis arteriae pulmonalis; fissura arteriovenosa; ruptura aneurysmae in arteriam pulmonalem; anomalie rozwojowe płuca; ciąża; po­deszły wiek; udar cieplny; anaemia hypochromica idiopathica; chlorosis; leucaemia acuta; ascites; meteorismus; tumor abdominis; hernia diaphragma-tica; peritonitis; tumor oesophagi; abscessus hepatis; gastrectasia; spleno-megalia; hepatomegalia; paralysis oesophagi; trichinosis; morbus Potti; defor-mationes thoracis; neuralgia intercostalis; trauma thoracis; syringomyelia; encephalitis epidémica; paralysis ascendens; poliomyelitis; myasthenia gravis; tetanus; tetania; tabes dorsalis (crisis laryngealis); myelitis transversocervi-calis; meningitis cerebrospinalis; zespół wysiłkowy; hysteria; hypochondriasis; hyperthyreoidismus; morbus Addisoni; myxoedema; syndroma venae cavae superioris; proteinosis alveolaris pulmonum; carcinoid; płuco rolników; spleno-sis (prawdopodobnie histoplasmosis); tracheopathia osteoplástica; syndroma Robini.