Osteoarthritis (gościec zwyradniający kostno-stawowy). Cechy. Często występuje zajęcie jednego lub obu kolan. Ból i sztywność nasilają się w po­czątkowym okresie ruchu po odpoczynku. Gdy chory wykonuje ruchy zgi­nania, bóle zmniejszają się lub znikają. Nadmierna aktywność ruchowa i obniżenie ciśnienia atmosferycznego powiększają ból. Arthritis chronica primaria (gościec pierwotnie przewlekły). Cechy. Ból jest często wyraźnym objawem i nasila się podczas ruchu. Gdy schorzenie przechodzi w stan przewlekły, ból może zmienić się na obolałość, pojawia­jącą się tylko podczas ruchu. Stawy kolanowe są często zajęte wspólnie z innymi stawami, może powstać wysięk, ograniczenie ruchomości, później arthritis villosa lub nadwichnięcie. Zwykłe przerostowe zapalenie stawów spotyka się często w stawach kolanowych u osób w średnim wieku lub u osób starszych. Morbus rheumaticus. Cechy. Staw kolanowy jest nadmiernie bolesny i tkliwy na dotyk oraz szczególnie wrażliwy przy ruchach. Schorzenie roz­poczyna się najczęściej zajęciem kolana, a następnie rozprzestrzenia się na inne stawy. Distorsio genus. Cechy. Po ciężkich skręceniach stawu pojawia się ból nasilający się podczas ruchów, szczególnie przy zgięciu, a staw najmniej do­kucza w pozycji wyprostnej. W wywiadzie — wykręcenie; tkliwość na dotyk, częścio­wa utrata czynności w stawie; obrzmienie; wysięk płynu do jamy stawowej (synovitis acuta traumatica). Fractura femoris (w okolicy stawu kolanowego). Cechy. Stwierdza się ból i tkliwość na obmacywanie, umiejscowione w miejscu złamania. W wywiadzie — uraz, zwykle bezpośrednie nagłe uderze­nie; skurcz mięśni; nieprawidłowa ruchomość; trzeszczenie przy obmacywa­niu; zniekształcenie, niekiedy skrócenie; zmiany w obrazie radiologicznym. Fractura patellae. Cechy. Powstaje ból w przedniej części stawu kolano­wego. W wywiadzie — uraz lub praca mięśniowa; niekiedy głośny trzask; wylew krwi do stawu kolanowego; niemożność wyprostowania podudzia przy zachowaniu możliwości ruchu do tyłu; oddzielenie się odła­mów oraz trzeszczenie, gdy odłamy są zbliżone do siebie; niemożność unie­sienia kończyny z łóżka; zmiany w obrazie radiologicznym. Luxatio menisci (zwichnięcie lub nadwichnięcie łękotki stawowej). Cechy. Pacjent odczuwa nagle w stawie kolanowym bardzo silny ból; ból ten może być tak silny, że powoduje upadek chorego na ziemię; kolano jest zwykle ustalone w pozycji półzgięcia, a każde usiłowanie wyprostowania jest połą­czone z nękającym bólem. W wywiadzie — uraz połączony ze skręceniem częściowo zgiętego kolana; ustalenie stawu w zgięciu (gdy brak jest ustalenia, przy­padek taki często jest mylony z wykręceniem); czasem wyczuwalna prze­mieszczona chrząstka, najczęściej jednak nie udaje się jej wyczuć, a jedynie stwierdza się znaczną tkliwość wzdłuż przedniej powierzchni kości piszcze­lowej; przy obmacywaniu kolano gwałtownie obrzmiewa. Mus articulare (wolne ciała w stawie; myszka stawowa; osteochondroma-tosis). Cechy. Ból ma charakter wędrujący; co pewien czas wolne ciała prze­mieszczają się między kośćmi, ustalając okresowo staw i wywołując inten­sywny i dokuczliwy ból. Ograniczenie czynności stawu z lekkim jego obrzmie­niem; czasem obmacywaniem wyczuwa się wolne ciała; napady usztywnie­nia stawu, wyprostowanie i zgięcie nie jest przy tym możliwe; zmiany w obrazie radiologicznym, jeśli ciała są zbite i duże. Bursitis praepatelłaris (zapalenie kaletki przedrzepkowej). Cechy. Ból i tkliwość są nieznaczne do chwili zajęcia kaletki, następnie mogą stać się bardzo intensywne. W wywiadzie — powtarzający się lekki uraz lub otwarta rana; zlokalizowane chełboczące obrzmienie ponad rzepką, przykryte przesuwalną skórą. Ruptura ligamenti collateralis. Cechy. W okresie urazu powstaje ostry ból, który później jest niewielki, jeżeli kończyna trzymana jest w spo­czynku. Uraz jako bezpośrednie nagłe uderzenie; nieprawidłowa boczna ruchomość w stawie. Bursitis infrapatellaris. Cechy. Ból umiejscawia się poniżej rzepki, będąc bardziej zaznaczony w przypadkach ostrych. Obrzmienie i chełbotanie pod więzadłem rzepkowym; aspiracja treści (substancja surowicza i podobna do żelatyny). Luxatio patellae. Cechy. Stwierdza się ostry ból, gdy zwichnięcie jest pochodzenia urazowego; ból całkowicie ustępuje po nastawieniu. Główne cbjawy. Bezpośredni uraz wyprostowanej kończyny; podudzie wy­prostowane, kolano jakby szersze; wcięcie międzykłykciowe wyczuwalne; rzepka jest zwykle wymacywana na zewnętrznej lub przedniej powierzchni zewnętrznego kłykcia; wylew krwi do stawu; skłonność do nawrotów. Luxatio genus. Cechy. Powstaje silny ból. W wywiadzie — nagły uraz, bezpośredni lub pośredni; skrócenie zwykle z wyprostowaniem; zniekształcenie; unieruchomienie; brak trzeszczenia. Abscessus (subcutaneus). Cechy. Stwierdza się silny ból, lecz ruchy nie są tak bolesne jak w zapaleniu stawów. Tkliwość na obmacywanie jest znaczna. Miejscowy wzrost temperatury, zaczerwienienie, obrzmie­nie, chełbotanie; gorączka; powiększenie węzłów chłonnych w pachwinie; ropa umiejscowiona powierzchownie w stosunku do stawu w tkance pod­skórnej. Arthritis gonorrhoica. Cechy. Z wyjątkiem najłagodniejszych przypadków ból jest silny. Stawy: kolanowy, skokowy i nadgarstkowy są najczęściej zajęte w sposób izolowany, rzadziej jednocześnie. Obecność ustępującej lub przewlekłej rzeżączki; staw kolanowy gorący, obrzmiały, zaczerwieniony, tkliwy na dotyk, z dużą ilością płynu; szczególnie rozlane obrzękowe powiększenie tkanek okołostawowych; niekiedy zapalenie pochewek ścięgnistych w okolicy stawów skokowych i nadgarstków; gorączka; często zajęcie innych stawów; zwykle ustępowanie po kilku dniach, lecz niekiedy może się utrzymywać trwale monoarthritis; w przypadkach nie leczonych bywa zesztywnienie; łeukocytoza, przyspiesze­nie OB, wyodrębnienie gonokoków z posiewu płynu pobranego ze stawu. Zapalenie stawów na tle chorób zakaźnych (szczególnie duru brzusznego, płonicy, zapalenia płuc, odry, nagminnego zapalenia przyusznicy, ospy, za­palenia opon mózgowo-rdzeniowych). Cechy. Powstaje ból, który może być miernie nasilony. Arthritis pneumococcica. Cechy. Ból rozpoczyna się nagle i jest bardzo silny; pojawia się nadmierna tkliwość. Obecność zapalenia płuc; przeważnie u dzieci poniżej 5 lat; zwykle atakuje jeden staw, najczęściej kolanowy; wysoka gorączka; nagłe obrzmienie; chełbotanie; aspiracja żółtozielonej ropy (zawierającej pneumokoki). Arthritis suppurativa acuta (arthritis septica sive synovitis). Cechy. Stwier­dza się silny ból i tkliwość z usztywnieniem stawu. W wywiadzie — zranienie w okolicy stawu lub przebyty ropny względnie infekcyjny proces; staw gorący, obrzmiały i chełboczący, skóra zaczerwieniona i obrzęknięta; ciężkie objawy ogólne; w okresie póź­niejszym — trzeszczenie kostne; aspiracja treści wysiękowej (badanie roz­mazu i na pożywce). Scorbutus infantum (morbus Barlowi). Cechy. Bolesność nie jest początko­wo dokładnie umiejscowiona, lecz zazwyczaj bardziej zaznaczona nad kola­nami i stawami skokowymi. Ból jest trudny do zniesienia, najlżejszy dotyk powoduje krzyk dziecka. Gonitis tuberculosa. Cechy. Początkowo stwierdza się niewielki ból, wy­wołujący pewne ograniczenie ruchów kończyny i utykanie. Okrzyki nocne są rzadkie. Przy pełnym rozwoju schorzenia ból w stawie waha się od uczucia niewygody z powodu zgrzytania przy ruchach i od pobolewania do wybitnie nasilonego bólu. Niemowlęta i dzieci do lat 10 mogą być tym schorzeniem często dotknięte; początek powolny, często związany z urazem lub scho­rzeniem infekcyjnym; początkowo okresowe wysięki surowicze do stawu bez objawów ogólnych i powrót do stanu normalnego podczas remisji; później be: dziej intensywne i trwałe napady zapalenia błony maziowej z wytwo­rzeniem tumor album oraz skurczem mięśniowym, szczególnie mięśni napina­jących ścięgna podkolanowe; jeszcze później zanik mięśni i przykurcz pod­udzia aż do wytworzenia ograniczeń ruchów zgięcia, odwiedzenia i skręcenia na zewnątrz; niekiedy początek może być ostry, szczególnie u dorosłych, z silnym bólem, skurczem mięśni, wzrostem miejscowej temperatury, tkli­wością na obmacywanie, znacznym ograniczeniem ruchu, wytworzeniem rop­nia lub przetoki oraz ciężkimi objawami ogólnymi; badanie radiologiczne; badanie mikroskopowe pobranych wycinków tkanek; badanie treści na po­żywce i szczepienie świnki morskiej pobranym wysiękiem. Coxitis tuberculosa. Cechy. Ból często umiejscawia się na przyśrodkowej powierzchni kolana, jak również w biodrze (oba stawy są unerwione przez nerw zasłonowy), nasilając się przy ruchach w stawie biodrowym. Czasami ból może być ograniczony tylko do kolana. Ból w kolanie wymaga przebada­nia zarówno stawu biodrowego, jak i stawu kolanowego. Aneurysma fossae popliteae. Cechy. Ból zwykle umiejscawia się w tylnej części kolana i może promieniować w dół nogi. Zwiększa się on przy pęknię­ciu tętniaka, a obrzmienie powiększa wówczas swoje rozmiary. Sarcoma osteogenes. Cechy. Ból jest stały, tępy, drążący i umiejscawia się w okolicy kolana, gdy mięsak znajduje się w obwodowym odcinku kości udowej lub w proksymalnej nasadzie kości piszczelowej albo strzałkowej (równie częste umiejscowienia mięsaka kości). Przy uciśnięciu nerwów poja­wia się silny ból, co zwykle obserwuje się w okostnowym lub w przebija­jącym mięsaku centralnym. Ból z powodu powikłania w postaci zapalenia maziówki może być silny i nie łagodnieje przy unieruchomieniu, jak w zapa­leniu błony maziowej z powodu zapalenia stawu. Lokalne zbite obrzmienie; pewna tkliwość na obmacywa­nie; brak objawów zapalnych; powiększenie żył nad guzem (postać osteo-lityczna); czasem trzeszczenie lub nienormalna ruchomość (złamanie); synovi­tis; przerzuty (zwykle do płuc); zmiany w obrazie radiologicznym; badanie mikroskopowe pobranych skrawków. Arthritis rheumatica recurrens. Cechy. Stwierdza się nawrotowe napady bólu, obrzmienie, zaczerwienienie i utratę czynności stawowej, zwykle jed­nego małego lub dużego stawu, jak np. kolana. Etiologia nieznana; nagłe pojawienie się; choroba trwa kilka godzin do 1—3 dni; brak gorączki; brak trwałych następstw. Mniej częste przyczyny. Arthritis syphilitica acquisita (ból jest nieznaczny); ruptura ligamenti cruciati genus (powstaje tylko przy bardzo dużych urazach stawu); diathesis urica; tabes dorsalis (może promieniować do lub z kolana); hidrarthrosis intermittens (zwykle pewien ból, lecz mała tkliwość na dotyk); purpura rheumatica (purpura Schönleini); haemophilia (uraz z krwawieniem do stawu); bursitis (gastrocnemio-semimembranosa); syndroma Reiteri (ure­thritis, coniunctivitis, polyarthritis; szczególnie kolan i kostek, które są go­rące, obrzmiałe i tkliwe); synovitis villonodularis pigmentosa (stopniowo powstający, łagodny do miernej intensywności, napadowy ból w kolanie, połączony z utykaniem, sztywnością, przejściowym usztywnieniem stawu, ograniczeniem ruchów oraz z wysiękiem gęstym, płynnym, brązowopomarań-czowym, zawierającym w dużych ilościach cholesterol); synovioma; chondro­sarcoma (pierwotny); chondroblastoma; tumor gigantocellulare benignum (osteoblastoma); osteoma osteogenes; osteoma periostale; sarcoma Ewingi; fibrosarcoma; reticulosarcoma; anaemia drepanocytica; hypertrophia patellae; morbus Larsen-Johanssoni patellae (ból, obrzmienie tkanek miękkich oraz tkliwość nad dolnym lub górnym biegunem rzepki, utykanie, w obrazie radio­logicznym skostnienie nad zajętym biegunem rzepki); neuralgia praepatellaris posttraumatica; osteochondritis dissecans; morbus Osgood-Schlatteri; chondro­malacia patellae; cystis menisci; fractura tuberculorum intercondyloideorum tibiae; fractura tuberositatis tibiae; cartílago discoidalis genus (kolano usztywnione w zgięciu); syndroma Pellegrini-Stieda; pęknięcie aparatu wię-zadłowego mięśnia czworogłowego uda; przemieszczenie zewnątrzstawowe łękotki przyśrodkowej; choroba posurowicza; bolesność z powodu podrzepko-wego fałdu tłuszczowego; oderwanie więzadła rzepki od guzowatości pisz­czeli; oderwanie więzadła rzepkowego od rzepki; zeskakująca rzepka; zmiany pourazowe; torbiel lub guz w pozarzepkowym fałdzie tłuszczowym.