Rany i oparzenia jako przyczyny toólu nie wymagają wyjaśnień. Fibrositis (myositis, myalgia, gościec mięśniowo-ścięgnisty). Cechy. Istnieje wielka różnorodność przebiegu tego nieropnego zapalenia tkanki włóknistej, przy czym dwie postacie mają tendencje do umiej scowiania się w okolicy potylicznej i szyi, a mianowicie fibrbsitis muscularis oraz fasciculitis i tendi­nitis. W pierwszym przypadku zajęte są głównie mięsień mostkowo-obojczyko-wo-sutkowy i mięsień czworoboczny, natomiast w drugiej dołącza się ponadto do składowej wewnątrzmięśniowej fibrositis periarticularis. Początek i prze­bieg schorzenia może być ostry, podostry lub przewlekły, jednak z niewiel­kimi objawami ogólnymi. Objawem dominującym jest tępe pobolewanie względnie ostry, kłujący ból o charakterze stałym lub pojawiającym się przy ruchach. Ucisk na daną okolicę przynosi czasem ulgę. Do bólu często dołącza się uczucie zesztywnienia, a niekiedy wyczuwa się tkliwe na obmacywanie, stwardniałe pola. W przewlekłych przypadkach ból i usztywnienie są bar­dziej zaznaczone po odpoczynku i znikają okresowo po miernie nasilonych ruchach. Nadmierne przemęczenie, wpływ zimnych i wilgotnych warunków atmosferycznych mogą poprzedzać względnie pogłębiać stan chorobowy. Ten­dinitis i fasciculitis może spowodować powstanie uporczywych bólów głowy. Fibrositis muscularis colli, które jest bardzo pospolite i zwykle jednostronne, występuje najczęściej u osób młodych. Chory trzyma głowę w szczególny sposób przechyloną na jedną stronę i przy konieczności zwrotu głowy obra­ca całe ciało. W wywiadzie — działanie zimna względnie uraz; najczęś­ciej występuje postać ostra, rzadziej podostra lub przewlekła; tendencja do nawrotów; wykluczenie schorzeń organicznych. Carbunculus (czyrak mnogi). Cechy. Tylna część szyi jest jedną z najczęst­szych okolic umiejscowienia czyraka mnogiego, przy czym ból jest zwykle duży. Mogą współistnieć od początku objawy ogólne, obrzęk skóry z jej przebarwieniem; pojawienie się w ciągu kilku dni licznych krost, które po około dziesięciu dniach pękają, wydalając nekrotyczny czop; skóra przybiera wygląd plastra miodu; wydzielanie ropy z domieszką krwi; czas trwania kilka tygodni. Contusio sive distorsio. Cechy. Objawami podmiotowymi są ból i tkliwość, szczególnie przy wykonywaniu pewnych ruchów, przeciwko którym chory często zabezpiecza się poprzez skurcz mięśni (świadome skręcenie szyi). W wywiadzie — uderzenie, upadek lub nadmierne wykrę­cenie szyi, brak zmian w obrazie radiologicznym. Panniculitis colli. Cechy. W przypadku istnienia głębokiego i rozlanego zapalenia tkanki łącznej włóknistej szyja jest obrzmiała i twarda, a skóra zaczerwieniona i obrzęknięta. Istniejący ból i tkliwość są proporcjonalne do rozległości zapalenia. W wywiadzie — obecność stanu gorączkowego na tle in­fekcji; narażenie na działanie zimna lub urazu, względnie istnienie infekcji w okolicy, z której chłonka spływa do węzłów chłonnych szyjnych; przy głę­bokim umiejscowieniu brak chełbotania względnie przebicia na zewnątrz; czasem skrzywienie głowy w kierunku strony zaatakowanej; niekiedy wystę­puje utrudnienie połykania, duszność oraz objawy ucisku na naczynia lub nerwy,- może powstać obrzęk okolicy podżuchwowej (w angina Ludovici); czasem stan zapalny z deskowatym stwardnieniem zajętych tkanek (w ropo­wicy wywołanej przez actinomycosis) ; niekiedy ogólne objawy posocznicy; obecność ropy w aspirowanej treści lub w miejscu nacięcia. Spondyloarthritis infectiosa colli. Cechy. Jest to bardzo przewlekła postać zakaźnego zapalenia stawów kręgów szyjnych, która może rozwijać się aż do wywołania zupełnego zesztywnienia stawów kręgów, objawiającego się sztyw­nością i bólem przy ruchach szyją. Opisywany obraz może być, szczególnie u dzieci, następstwem chorób zakaźnych, jak: płonica, błonica, zapalenie mig-dałków podniebiennych lub dur brzuszny. W wywiadzie — przebycie choroby zakaźnej, przebieg przewlekły, zmiany w obrazie radiologicznym kręgów szyjnych. Torticollis spasticus (kręcz kurczowy szyi). Cechy. Napadowy skurcz mięś­nia mostkowo-obojczykowo-sutkowego i innych mięśni szyi występuje na­gle i z silnym bólem; rozluźnienie zaatakowanych mięśni powstaje po różnie długim okresie czasu i podczas snu. Objawy czuciowe nie są częste. Osteoarthrosis (gościec kostno-stawowy zwyradniający). Cechy. Objawem częstym jest ból o charakterze palącym, połączony z usztywnieniem szyi, jako rezultat zmian zwyradniających w dolnych kręgach szyjnych. Spondylitis tuberculosa colli (gruźlicze zapalenie kręgów szyjnych). Cechy. Ból rozwija się stopniowo, będąc wczesnym, czasem jednak późnym objawem tego schorzenia. Bóle są zwykle odczuwane ponad miejscem rozwoju sprawy chorobowej, często też w postaci bólów newralgicznych w okolicy potylicy; czasem są one umiejscowiane w przedniej lub bocznej części szyi. Mogą być tak częste i tak ciężkie, że twarz chorego przyjmuje stały wyraz lęku i cier­pienia. W innych przypadkach ból pojawia się tylko przy ruchach lub wstrzą­saniu ciała. Pewną ulgę może przynieść pozycja leżąca. Występowanie w dzieciństwie, usztywnienie głowy, kręcz szyi lub przechylenie głowy ku przodowi, szyja poszerzona lub zgrubiała, skrzywienie kręgosłupa ku tyłowi o znamiennym wygięciu kątowym, czasem gorączka; mogą współistnieć przewlekłe ropnie pozaprzełykowe lub zagard-łowe; w okresie późniejszym paraplegia, dodatni odczyn tuberkulinowy; zmia­ny w obrazie radiologicznym. Spondylosis deformans colli (gościec zwyradniający kręgów szyjnych; goś­ciec pierwotnie przewlekły kręgów szyjnych). Cechy. Stawy kręgosłupa, szcze­gólnie w okolicy szyjnej, są zaatakowane częściej ostrą postacią schorzenia, mogą jednak ulegać również zmianom przewlekłym, przy czym obraz ten wy­stępuje jako odosobniony, lub jako część uogólnionych zmian gośćcowych. Powstaje usztywnienie szyi i ból, który nasila się przy ruchach głową lub przy skrętach szyi. Ucisk na korzonki nerwowe może wywołać ból newral­giczny. Występowanie u dorosłych; stopniowo pogłębiające się zesztywnienie kręgosłupa; czasem gorączka i tkliwość przy palpacji; niekiedy współistnieją objawy zapalenia w innych stawach, zmiany w obrazie radio­logicznym. Ruptura disci intervertebralis cervicalis (przepuklina jądra miażdżystego w obrębie szyi). Cechy. Charakterystycznymi objawami tego schorzenia są ból i usztywnienie szyi, powstające po urazie lub jako wynik uprzednio ist­niejącego gośćca kostno-stawowego zwyradniającego (osteoarthrosis), które są zwykle połączone z bólem newralgicznym ramienia o lokalizacji odpo­wiadającej umiejscowieniu przepukliny jądra miażdżystego. Czasem stwier­dza się objawy ucisku nerwu (utrata odruchów, drżenie włókienkowe lub zanik mięśni). Pojawienie się objawów może być nagłe lub podstępne. W wywiadzie — poprzedzający schorzenie uraz lub zapale­nie stawów; zmiany neurologiczne w kończynach dolnych; zwiększony poziom białka w płynie mózgowo-rdzeniowym; zmiany w obrazie radiologicznym oraz w mielogramie. Złamanie z przemieszczeniem kręgów szyjnych. Cechy. Do okolic szyi naj­częściej ulegających uszkodzeniu należą kręg szczytowy i obrotowy oraz ostatni kręg szyjny i pierwszy piersiowy. Zarówno złamanie, jak i zwichnięcie mogą wystąpić niezależnie od siebie, najczęściej jednak powstają wspólnie. W złamaniu ze zwichnięciem duże przemieszczenia są rzadkie, ból jednak powstaje zawsze, nasilając się przy ruchach, oraz pojawia się wrażliwość na dotyk zajętej okolicy. W wywiadzie — ciężki bezpośredni uraz szyi, względnie występujący częściej uraz pośredni (upadek na głowę, szczególnie przy nur­kowaniu w płytkiej wodzie); objawy wstrząsowe o różnym nasileniu; czasem zniekształcenie kręgosłupa oraz trzeszczenie; niekiedy przemieszczenie gło­wy do przodu, do tyłu lub na jedną stronę (w zwichnięciu); czasem istnieje zniekształcenie wyczuwalne palpacyjnie przez gardło; mogą pojawić śię trud­ności połykania i duszność (uszkodzenie nerwu przeponowego); objawy zakłócenia czynności rdzenia kręgowego przy jego uszkodzeniu, stłuczeniu lub ucisku w postaci mniej lub bardziej pełnego porażenia i zniesienia czu­cia poniżej miejsca uszkodzenia z osłabieniem lub zniesieniem odruchów; zmiany w obrazie radiologicznym. Neurosis (neurasthenia). Cechy. Spotyka się częste skargi na stały ból karku oraz ból między łopatkami. Tumor cerebelli (guz móżdżku). Cechy. Ból głowy, który jest stałym i wczes­nym objawem, jest z reguły najbardziej nasilony i trwały w okolicy poty­licznej i nierzadko promieniuje ku dołowi do szyi. Meningitis cerebro-spinalis (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Cechy. Wczesnym objawem podmiotowym jest uczucie bolesnej sztywności mięśni szyi, często z przechyleniem głowy ku tyłowi. Połączony jest z tym silny ból głowy, umiejscowiony w jej tylnej okolicy i promieniujący do szyi i pleców. Pleuritis diaphragmatica (zapalenie opłucnej przeponowej). Cechy. Przy zajęciu kopuły przepony ból może umiejscawiać się w szyi i w plecach. Jest on często połączony z bolesnością uciskową pleców poniżej XII żebra po tej samej stronie. W jednej trzeciej przypadków ból jest samoistny, natomiast w pozostałych przypadkach może być wywołany tylko uciskiem i wówczas może być silny. Ból wywołany zapaleniem opłucnej przeponowej nasila się przy kaszlu i przy głębokim ucisku. Jest on ściśle zlokalizowany. Costa cervicalis et syndroma musculi scaleni anterioris (żebro szyjne i ze­spół mięśnia pochyłego przedniego). Cechy. Ból, promieniujący z dolnych części szyi do czubków palców, najczęściej wzdłuż łokciowej strony kończyny górnej, jest zwykle pierwszym i może być jedynym objawem podmiotowym. Ból jest ćmiący lub tępy i. świdrujący uzależniony od aktywności ruchowej i pozycji ciała. Objawy występują u osób, które stale posługują się w pra­cy rękami lub całą kończyną górną, czasem mogą wystąpić w kończynie gór­nej zaburzenia ruchowe, czuciowe lub naczynioruchowe; może powstać zanik mięśni oraz dłoń szponowata; niekiedy stwierdza się znieczulenie i sinicę,-czasem zmniejszenie napięcia tętna na tętnicy promieniowej po stronie zaata­kowanej; zmiany w obrazie radiologicznym. Tetanus (tężec). Cechy. Sztywność karku jest jednym z najwcześnieszych objawów. W czasie napadów opisthotonus powstaje ból w szyi. Mniej częste przyczyny. Erysipelas; abscessus cervicalis; thyreoiditis acuta; neuralgia cervico-occipitalis; abscessus cerebellaris; hypertensio arterialis (ból częściej w okolicy potylicznej, rzadziej w okolicy karku); aneurysma aortae thoracalis; aneurysma arteriae carotis; tuberculosis pulmonum chroni­ca; Carcinoma glandulae thyreoideae; aneurysma arteriae anonymae; hemato-myelia; paresis musculi serrati; lymphadenoma; fractura ossis hyoidei; frac-tura laryngis; fractura tracheae; neoplasma vertebrarum cervicalium; mono­nucleosis infectiosa; mastoiditis purulenta; spondylitis traumatica; neuralgia nervi glosso-pharyngei; poliomyelitis; haemorrhagia cerebri; meningitis cere­bro-spinalis tuberculosa; choriomeningitis lymphocytica; encephalomyelitis equina; encephalitis St. Louis; pachymeningitis cervicalis; haemorrhagia sub-arachnoidalis; aneurysma cerebri ruptum; syringomyelia; lymphadenitis tuber­culosa; lyssa; thrombosis sinus longitudinalis superioris; dystonia musculorum deformans; meningismus; tumor cerebellaris; tumor subtentorialis; tetanus; angina pectoris; malum Kirklandi (lymphadenitis cervicalis epidemica); neural­gia nervi laryngei superioris; zamartwica w przebiegu zapalenia odoskrzelo-wego płuc i niedrożności krtani u dzieci; zatrucie strychniną.